|
Əgər mən yazıçı olub yazacağım bədii nəsr
əsərimin qəhrəmanını seçərkən ideal obraz,
ideal insan və ideal alim axtarışına çıxası
olsaydım, təbii ki, onun prototipi daha çox
yaxından tanıdığım dostum, ləyaqətli insan,
istedadlı ədəbiyyatşünas, tənqidçi, filologiya
elmləri doktoru, professor Şamil Vəliyev olardı.
25 ildir ki, Şamili tanıyıram. Gəncliyində necə
idisə, eləcə də qalıb; təmkinli, məntiqli,
xoşsima, təvazökar, yoldaşa yanan, diqqətcil,
təəssübkeş və zəhmətkeş. Hansısa müdrik bir şəxs
yazarlar haqqında deyib: "Onlar Tanrı cəzasını
çəkənlərdir". Bu hikmətə əl gəzdirmədən -
bəzəksiz-düzəksiz demək olar ki, məhz Şamil
Allahın həmin bəndələrindəndir. Yaş fərqimizə
baxmayaraq, ötən illər ərzində çox səmimi
dostluq münasibətlərimiz olub. 80-ci illərin
ortalarında onunla ilk tanışlığımız mərhum
akademik Kamal Talıbzadənin iş otağında olub.
Hər ikimiz bu böyük alimlə əlaqəli olan
tədqiqatlar üzərində işləyirdik.
Şərəfli, ziyalı alim ömrünün altıncı onilliyinə
inam və şövqilə, ən çoxu da məhəbbətlə qədəm
qoyan Şamil Vəliyevin alimlik fəaliyyəti mənim
gözlərim qarşısında keçib, - desəm, səhv etmiş
olaram. Artıq bu gün Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda
bir şöbədə çalışırıq. Şamil Vəliyev ədəbi
ictimaiyyət arasında istedadla deyilmiş sözü,
xüsusi yeri olan ləyaqətli bir alim, ziyalı kimi
tanınır, sevilir və oxunur.
Ş.Vəliyev şəxsiyyət kimi də, təşkilatçı və alim
kimi də öz yerində olan, müsahibini diqqətlə
dinləyən, artıq-əskik söz və ifadələrə yol
verməyən, həll olunan məsələlərə tələsik
müdaxilə edib münasibət bildirməyən ziyalı alim,
böyük insandır. Şamilin 50 yaşı tamam olur. Elə
bil əlli ildir ki, o, səninlə dostluq edir.
20-25 il bundan əvvəl də Şamil müdrik ağsaqqal
kimi danışar, hərəkət edər, yol göstərərdi. Bu
gün Şamil Vəliyev filologiya elmləri doktoru,
professor kimi ən böyük elm, təhsil məbədgahımız
olan Bakı Dövlət Universitetində Mətbuat tarixi
və ideoloji iş metodları kafedrasına rəhbərlik
edir. XXI əsrin yaxın gələcək dövrü üçün
istedadlı jurnalist kadrların hazırlanmasında
fəaliyyət göstərir.
Şamilin dosta, iş yoldaşına canıyananlığını,
elmə təəssübünü mən şəkər xəstəliyi ilə
döyüşə-döyüşə on ilə ərsəyə gətirdiyim doktorluq
dissertasiyamın necə diqqətlə oxunmasında və
şöbədə müzakirə olunarkən onun prinsipial
çıxışında görmüşəm. Bir ədəbiyyatşünas, tənqidçi
kimi onun erudisiyası, orijinal münasibətləri,
peşəkarlıqla söylədikləri tövsiyələri sonralar
digər müzakirələrdə müşahidə etməyim gənc alimi
gözlərim önündə birə-min ucaltdı.
Ötən əsrin onillikləri bir-birini sürətlə əvəz
etsə də, XXI əsrin ilk dövründə arxada qalan
ədəbi prosesi sərf-nəzər etdikdə deyilənlərlə
razılaşırsan ki, XX əsrin əvvəlləri əhəmiyyətli
bir mərhələ kimi həmişə ədəbiyyatşünasların
qarşısında ciddi elmi-ictimai maraq doğurmuş,
haqlı olaraq intibah illəri kimi yaddaşlarda
qalmışdır. Filologiya elmləri doktoru, professor
Şamil Vəliyev bəlkə də elmi yaradıcılığının
böyük bir hissəsini məhz özü bilərəkdən həmin
illərə sərf etmişdi. Alim sanki tədqiqat
aparacağı dövrdə olan boşluğu görmüş, hələ
vaxtilə demişdir: "Həmin dövrlə əlaqədar bu və
ya digər yaradıcı şəxsiyyət, fakt, hadisə,
problem, ədəbiyyat, mətbuat orqanı,
nəzəri-estetik keyfiyyət, hər hansı bir bədii
sənətkarlıq elementi və s. konkret şəkildə
öyrənilsə də, ədəbi mühit və yaxud müəyyən ədəbi
məktəbi-hərəkatı bütöv şəkildə əks etdirən elmi
əsərlər yox dərəcəsindədir". Təbii ki, bu
düşüncədə olan gənc tədqiqatçı alim görəcəyi
işləri çox götür-qoy etdikdən, həm də akademik
Kamal Talıbzadə kimi ustaddan tövsiyə aldıqdan
sonra çox ciddi araşdırmalara girişmiş "Füyuzat
ədəbi məktəbi" (Bakı, "Elm", 1999), "XX əsr
Azərbaycan ədəbi tənqidində poeziya problemləri
(1895-1917)" monoqrafiyalarını uzun illərin
gərgin axtarışlarından sonra ədəbi-elmi
ictimaiyyətin ixtiyarına vermişdir.
Bəli, Şamil Vəliyevin elmi tədqiqatla məşğul
olduğu dövr əsasən XX əsrin əvvəllərinə təsadüf
edir. Ən önəmli cəhət isə ədəbiyyatımızın və
mədəniyyətimizin ağrılı yeri olan, on illərlə
öyrənilməsi yasaq olunmuş "Füyuzat" jurnalının
elmi araşdırmaları ilə bağlı apardığı
fundamental tədqiqatlar olmuşdur. Kommunist
ideologiyasının kəsəkəs vaxtlarında Əlibəy
Hüseynzadənin, Əhməd bəy Ağayevin nəinki
əsərlərinin məziyyətləri, heç onların adlarını
da dilə gətirmək hər kişinin işi deyildi. Bütün
qadağalara baxmayaraq, akademik Kamal Talıbzadə
o illər heç kimdən, heç nədən qorxmadan onlar
haqqında fikirlərini biz yetişdirmələrinə
bildirərdi. Sevimli tələbəsi Şamil Vəliyevə bu
mövzunun işləməsini etibar etməsi də akademikin
illərlə qəlbində qövr edən yaraların sağalacağı
ümidləri ilə bağlı idi. Yaxşı yadımdadır, o
illər Şamillə ən çox Mərkəzi Kitabxanada
rastlaşardıq. Gəncliyimizə baxmayaraq, arxiv
materiallarının saatlarla səbr və dözümlə
nəzərdən keçirilməsi üzümüzü bozartmış,
gözlərimizin altının tulumunu böyütmüşdü.
Beş-altı saatdan bir hava almaq üçün Sahil
bağına çıxanda Şamil yorğunluğuna baxmayaraq,
təbəssümlə deyərdi ki, "ədəbiyyatın yolu
çətindir, ağırdır, təzadlar, iztirablarla
doludur. Burada aldanış da, səhv də var, itki də,
uğur da, faciə də, əfsanəvi Səməndər quşu tək
yenidən dirilmək xoşbəxtliyi də... Əsl ədəbiyyat
adamı olmaq üçün yalnız elm, savad, bilik
yetərli deyil, gərək həm də onun qayğılarına
ömür-gün sərf edəsən, onun qanunları ilə
yaşayasan".
İstedadlı ədəbiyyatşünasın bu əsərləri az müddət
ərzində nəinki bütün həmvətənlərimiz arasında,
hətta intellektual "çevrənin adamları üçün
qiymətli mənbə" rolunu oynadı. "Füyuzat ədəbi
məktəbi" monoqrafiyasına ön sözdə akademik Kamal
Talıbzadə yazır: "Onun Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutuna gəldiyi ilk günlər xatirimdədir.
Özüm üçün doğma olan elm-sənət ocağına onun
müqəddəs bir məbədgah kimi baxması, sadə
davranışı, saf, təmiz ünsiyyyəti, yüksək
mədəniyyəti ilə yanaşı, elmi-nəzəri hazırlığı və
intellektual yetkinliyi diqqətimi çəkdi. Elə
buna görə də onun tənqid tarixi və nəzəriyyəsi
ilə məşğul olmasını tövsiyə etdim".
Qarşımdakı digər kitablara nəzər yetirirəm.
Tanınmış ədəbiyyatşünas alim, professor
Nizaməddin Şəmsizadə haqqında yazdığı "Azərbaycanşünas
alim" (Bakı, "Elm", 2004) və filologiya elmləri
doktoru "Əflatun Saraclı" (1996) əsərləri də
Şamil Vəliyevin müasirlərinə diqqət və
qayğısından, onlara məhəbbətindən, elmi
təəssübkeşliyindən irəli gələn məsələlərdir.
Şamil Vəliyevin "XX əsr Azərbaycan ədəbi
tənqidində poeziya problemləri (1895-1917)"
monoqrafiyası Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının
nəzəri metodoloji əsaslarını möhkəmlətmək,
ideya-bədii axtarışlar təcrübəsini öyrənmək
baxımından milli ədəbiyyatımızın gələcək
tədqiqatçılarına çox lazım olacaq qiymətli
məxəzdir.
Sizi irəlidə çox onilliklər, yeni-yeni
yaradıcılıq uğurları, elmin açılmamış
səhifələrini araşdırmaq gözləyir. Yolun uğurlu
olsun! 50 yaşın mübarək, əziz dostum!
Baba BABAYEV,
filologiya elmləri namizədi, dosent, Azərbaycan
Müəllimlər İnstitutunun
aspirantura və magistratura şöbəsinin müdiri |
