"Pedaqoji (təlim və tərbiyə) tarixi şərqdə". Müəllifi: Professor Fərrux Rüstəmov (Ustad-e Daneşqah). Tərcüməçi: Həsən Cəfəri Qənbəri. Təbriz - Bəmhar, Xurşidi-Afərin,  1389). 

 Son dövrlərdə tarixi - pedaqoji irsin araşdırılmasına maraq və diqqət demək olar ki, hər yerdə artmışdır. Bunu təbii hal kimi qəbul etmək olar. Çünki geriyə baxmadan, keçmiş pedaqoji təcrübələri öyrənib təhlil etmədən, onlardan nəticə çıxarmadan, həmçinin başqa xalqların təcrübəsini, pedaqoji fikrini öyrənmədən, müqayisələr aparmadan  cəmiyyətin müasir təhsilini müvəffəqiyyətlə qurmaq olmaz.

Mübaliğə etmədən deyə bilərik ki, Azərbaycan təhsili öz inkişafında həmişə mütərəqqi təcrübələrə əsaslanmış, xüsusilə Şərq fəlsəfi-pedaqoji fikrinə istinad etmiş, Qərb pedaqoji fikrindən faydalanmış, dünya pedaqoji təcrübəsinə əsaslanmış və özünün ildən-ilə təkmilləşən, yeniləşən müasir təhsil sistemini  qurmuş və bu sahədə də hər zaman qabaqcıl mövqedə olmuşdur.

Hörmətli təhsil nazirimiz, professor Misir Mərdanovun Azərbaycan təhsilinin keçmişi və bu günü ilə əlaqədar mətbuatda dərc etdirdiyi silsilə məqalələri, "Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində" (Bakı, 2009, 528 səh.), Azərbaycan təhsil tarixi ilə bağlı kitabları məhz təhsil tariximizdən, məktəb və pedaqoji fikir tariximizdən qaynaqlanan dəyərli əsərlərdir.

Dünya xalqlarının, Şərq pedaqoji  fikrinin, Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikrinin araşdırılması ilə bağlı keçən əsrin 20-ci illərindən professorlardan X.Fikrət, B.B.Komarovski, Ə.Seyidov, M.Mehdizadə və H.Əhmədovun, dosent Ə.Tağıyevin Azərbaycanda yaratdıqları ənənə bu gün də yeni pedaqoji təfəkkür işığında daha mükəmməl şəkildə  uğurla davam etdirilir.

Pedaqoji fikir tariximizin araşdırılmasında öz dəst-xətti ilə tanınan, Şərq, Qərb, ümumdünya pedaqoji fikrinin  yorulmaz  tədqiqatçısı, həmişə məhsuldar elmi yaradıcılığı ilə seçilən, müasir Azərbaycan pedaqojişünaslığının əsasını qoyan pedaqoji elmlər doktoru, professor Fərrux Rüstəmovun elmi nailiyyətləri bu gün nəinki respublikamızda, artıq beynəlxalq miqyasda  diqqəti cəlb edir. Onun  "Şərqdə  pedaqogika tarixi" adlı əsərinin bu yaxınlarda İranda nəşr olunması pedaqoji ictimaiyyətimiz üçün sevindirici hal olmaqla bərabər, həm də böyük elmi-pedaqoji, ictimai-siyasi və  tarixi hadisə kimi qiymətləndirilə bilər. Bu ilk pedaqoji hadisədir ki, Azərbaycan pedaqoqunun əsəri ana dilində 1000 tirajla İranda nəşr olunur. Bu, həmçinin Azərbaycan pedaqoq-aliminin əsərinə zəngin pedaqoji ənənələrə, qədim təhsil tarixinə  malik  İran İslam Respublikasında verilən yüksək qiymətdir.

Əsər İran İslam Respublikasının təhsil nazirinin və Xüsusi Siyasi İdarənin icazəsi ilə Təbrizdə ərəb əlifbası ilə Təbriz ləhcəsinə uyğunlaşdırılaraq Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir. Bu, Təbriz əhlinə, bəlkə bir qədər də geniş miqyasda, 30 milyondan artıq azərbaycanlılara ana dilində ünvanlanmış dəyərli pedaqoji əsərdir. Kitabın birinci fəsli "Tərbiyənin meydana gəlməsi və onun inkişafı", ikinci fəsli "Qədim Şərqdə məktəb və tərbiyə", üçüncü fəsli "Xristianlığaqədərki dinlərdə tərbiyə və erkən xristianlıqda tərbiyə", dördüncü fəsli "Orta əsrlərdə Şərqdə məktəb və pedaqoji fikir", beşinci fəsli "İslam Şərq pedaqoji fikrinin mühüm qaynağıdır", altıncı fəsli  "19-cu əsrdə məktəb və pedaqogika" adlanır. Fəsillərin adından göründüyü kimi, əsər geniş bir dövrü əhatə etməklə özü 377 səhifədən ibarət olaraq Yaxın, Orta və Uzaq Şərqi əhatə etmişdir. 

Kitab və onun fəsilləri  haqqında ümumiləşmiş fikirlər söyləyərkən deyə bilərik ki, professor Fərrux Rüstəmov ilk dəfə olaraq Şərq dəyərlərini, Şərq müdrikliyini tədrisə gətirmişdir və müəllifin fikirlərindən aydın olur ki, ilkin pedaqoji fikirlər,  ilkin savad təlimi, əlifba, kitab, kitabxana,  mətbəə, kağız və qələmin icadı Şərqə məxsusdur. Əsərdə Şərq təhsilinin, Şərq pedaqoji fikrinin bitkin konsepsiyaya malik olduğu və onun Qərb təhsilinin inkişafına  təsiri aydın fakt və nümunələrlə göstərilir.

"Bir saat elm öyrənmək, altmış il nafilə ibadətdən yaxşıdır" - deyən Məhəmməd Peyğəmbər, "Elmü - ədəbdir kişinin ziynəti,  Elmü - ədəb olmasa yox rahəti", - deyən Həzrət Əli, "Ədəb bir tac imiş nuri-xudadan, Gey ol tacı, əmin ol hər bəladan", - deyən Farabi, "Ya olduğun kimi görün, ya göründüyün kimi ol", - deyən Cəlaləddin Rumi, "Əlinə, Dilinə, Belinə sahib ol!", - deyən Hacı Bektaş Vəli, "Oruc, namaz, zəkat bəzi hallarda vacib, bəzi hallarda qeyri-vacib sayılırsa, elm öyrənmək həmişə vacibdir", - deyən Qəzzali, "Ağıl ilə dövlət qazanmaq olar, dövlətlə ağıl qazanmaq olmaz", - deyən Keykavus və bu kimi müdrik fikirlər Şərq fəlsəfi-pedaqoji fikrinin məhsuludur.

Kitabın əvvəlində "Mütərcimin sözlüyü"ndə yazılır: "Təlim-tərbiyə mərkəzlərində çalışan adamların bir sırası elmin əsl qaynaqlarını yalnız  Qərbdə olan alimlərin əsərləri bilirlər... Təəssüf ki, Farabi, Biruni, Tusi, İbn Sina, Keykavus  kimi  alimlərin adını belə bilmirlər. Bu kitabda onlar haqqında ətraflı məlumat verilir. Kitabda Allaha inanmaq, xüsusilə İslam dinini əqidə üçün seçməklə bağlı  təkidli sözlər vardır.  Müəllif özünün müsəlman olmasını bildirir və o, "Quran"dan Həzrəti Məhəmməddən (s.ə.s), Həzrəti Əlinin  "Nəhcül Bəlağa"sından təlim-tərbiyə haqqında olan fikirləri  izah etmişdir. Bu kitab bizim xalqımızın savadlısı üçün də və savadsızı  üçün də  əhəmiyyətlidir. Bu kitab təlim-tərbiyə işi ilə  çalışan adamlar, o cümlədən  müəllimlər,  valideynlər,  ruhanilər, tələbələr, şagirdlər  və tədqiqatçılar üçün bir  mənbədir ".  

Rüfət HÜSEYNZADƏ,
AMİ-nin pedaqogika kafedrasının müdiri, pedaqoji
elmlər doktoru, professor, əməkdar müəllim