Qloballaşdırılma və beynəlmiləlləşdirilmə
anlayışları
Son
illərdə dünyada baş verən tendensiyalar haqqında
fikirləşdikdə ilk öncə ağlımıza qloballaşdırma
və beynəlmiləlləşdirmə sözləri gəlir. Alimlər bu
prosesləri çox zaman dünyada baş verən texnoloji
və sosial cəhətdən əhəmiyyətli dəyişikliklərlə
bağlı öyrənirlər. Bir sıra tədqiqatçıların
fikrincə, qloballaşdırma və beynəlmiləlləşdirmə
anlayışlarının mənaları bir-birlərinə oxşar olsa
da, bu proseslər dialektik cəhətdən
bir-birlərindən köklü şəkildə kəskin fərqlənir.
Belə ki, qloballaşdırma hibrid dünya
mədəniyyətinin yaradılması və milli ənənələrin
sanki qarışdırılması kimi başa düşülür.
Qloballaşdırma millətlər arasında əməkdaşlığın
inkişafına və beynəlxalq əmək bölgüsünün
dərinləşməsinə səbəb olan bir prosesdir.
Qloballaşdırma həmçinin cəmiyyətin təhsil
səviyyəsinin yüksəlməsi ilə əhəmiyyətli dərəcədə
bağlıdır.
Bir sözlə, deyə bilərik ki, qloballaşdırma
prosesi bizim ictimai, iqtisadi və mədəni
həyatımız üçün daimi xarakter daşıyır. BMT,
Dünya Bankı, CNN, Qrinpis, Avropa İttifaqı və
digər bu kimi beynəlxalq təşkilatlar, təhsil
sahəsi də daxil olmaqla, dünyada baş verən
qloballaşdırma prosesinin daha da
sürətləndirilməsində mühüm rol oynayırlar.
Beynəlmiləlləşdirmə isə ayrı-ayrı xalqlar
arasında təcrübə mübadiləsinə əsaslanır.
Ümumiyyətlə, qloballaşdırma və
beynəlmiləlləşdirmə təhsilin, xüsusən ali
təhsilin yenidən formalaşmasına səbəb olan və
bir-birilə qarşılıqlı əlaqəli olan proseslərdir.
Ali təhsil sahəsində beynəlmiləlləşdirilmə
Qloballaşdırmadan fərqli olaraq,
universitetlərin beynəlmiləlləşdirilməsi yeni
anlayış deyildir. Belə ki, ali təhsildə
beynəlmiləlçilik ruhu tarixən yüksələn sürətlə
inkişaf etmişdir.Tarixə nəzər salsaq, görərik
ki, incəsənət, elm və təhsil sahələrində
mədəniyyətlərarası əməkdaşlıq ideyaları artıq
orta əsrlərdən təşəkkül tapmağa başlamışdır.
Həmin dövrlərdən başlayaraq universitetlər əldə
etdikləri elm və biliklərin öz çərçivələrindən
kənara yayılması məqsədini daşıyan sosial və
mədəni təzahür kimi nəzərdən keçirilmişdir. Eyni
zamanda 19-cu və 20-ci əsrlərdə yaradılmış ali
təhsil ocaqları ali təhsilli peşəkar kadrların
yetişdirilməsi ilə bağlı ənənəvi vəzifələri
yerinə yetirməklə yanaşı, həmçinin milli
səviyyələrdə elm və texnikanın inkişafı ilə
məşğul olmuşlar. XX əsrin ikinci yarımilliyindən
başlayaraq ali məktəblər təhsil imkanlarının
demokratikləşdirilməsinə və təhsilin
sərhədlərdən kənara yayılması proseslərinə güclü
şəkildə cəlb olunmuşlar.
Müasir qlobal iqtisadiyyat şəraitində ali
təhsilin kütləvi şəkil alması dövlətin rəqabət
qabiliyyətinin zəmanəti kimi nəzərdən keçirilir.
Tarixən ali təhsil ocaqlarının əksəriyyəti
dövlətin himayəsində olmuş və beləliklə, həmin
ali məktəblər dövlət siyasəti çərçivəsində
formalaşmış, mövcud ali təhsil sistemləri,
onların tənzimlənməsi metodları, qaydaları
konkret ölkənin milli iqtisadiyyatına və
mədəniyyətinə uyğunlaşmışdır.
Təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin məqsədləri
İqtisadiyyatın, həmçinin biznesin
qloballaşdırılması və beynəlmiləlləşdirilməsi
proseslərinin inkişafı ali təhsilin qarşısında
qlobal əmək bazarının daim dəyişən şəraitində
effektiv iş qabiliyyətinə malik olan peşəkar
kadrların hazırlanması kimi yeni məqsədlər
qoyur.
Təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi əsasən
aşağıdakı məqsədləri özünə hədəf seçir:
- Ödənişli təhsil üzrə əcnəbi tələbələrin cəlb
edilməsi vasitəsilə maliyyə daxilolmalarının
diversifikasiyası və artımı;
- Tədris planlarının genişləndirilməsi və yerli
tələbələrin xarici partnyor ali məktəblərdə
təhsil almaları;
- Mövcud resurslardan səmərəli istifadənin təmin
edilməsi üçün ali məktəbin regional şəbəkəsinin
genişləndirilməsi;
- Tələbə və müəllimlərin beynəlxalq bilik və
təcrübə mübadiləsində iştirak etmələri hesabına
aparılan elmi tədqiqatların və təhsilin
keyfiyyətinin yüksəldilməsi və s.
Qeyd edək ki, ali təhsil müəssisələri arasındakı
beynəlxalq əməkdaşlıq müştərək tədqiqat
layihələrinin, tələbə və müəllimlər üçün
mübadilə proqramlarının, həmçinin əcnəbi
tələbələr üçün xüsusi proqramların təşkil
olunmasında böyük imkanlar yaradır.
Müasir dövrdə ali məktəblərin əksəriyyəti
beynəlxalq fəaliyyətlə məşğul olur və bu, bir
qayda olaraq, beynəlmiləlləşdirmənin daha sadə
və adi səviyyəsidir. Ali təhsilin
beynəlmiləlləşdirilməsinin daha yüksək
səviyyəsi dedikdə isə müvafiq ali məktəbin
ictimai fəaliyyətinin və tədqiqatlarının
beynəlxalq təcrübə kimi geniş miqyasda təhsilə
sistematik inteqrasiyası prosesi başa
düşülməlidir. Bu mənada, hətta bir sıra böyük
akademik mərkəzlər də daxil olmaqla, ali
məktəblərin əksəriyyəti sözün əsl anlamında
beynəlxalq səviyyəli hesab edilə bilməz.
Müasir dövrdə ali təhsilin
beynəlmiləlləşdirilməsinin yeni mərhələsi
XXI əsrdə ali təhsil çox xüsusiyyətləri ilə
fərqlənir və tədrisin məzmunu və təşkilndə
müəyyən dəyişikliklərin edilməsini tələb edir.
Bu dəyişikliklər müasir dövrdə inkişafın
ayrılmaz hissəsi hesab edilir. Belə ki, texniki
yeniliklərin tətbiqi texnoloji proseslərin
dəyişilməsinə, bu isə öz növbəsində həmin
proseslərin idarə olunmasında və yeni tələblərə
uyğun kadrların hazırlanmasında dəyişikliklərə
səbəb olur və proseslər gözlənildiyindən də çox
sürətlə baş verir. XX əsrin sonlarından
başlayaraq bu dəyişikliklərin miqyası və sürəti
hətta o qədər yüksəldi ki, artıq bu
dəyişikliklərin idarə olunması sisteminin
yaradılması zərurəti yarandı. Bu səbəbdən XXI
əsrin əvvəlindən başlayaraq proqressiv və
sürətli dəyişikliklər müəssisələrin uğurlu
fəaliyyətinin əsas tələblərindən birinə
çevrildi, bu dəyişikliklərin idarə olunması
vərdişi isə müəssisə rəhbərinin əsas keyfiyyət
göstəriciləri sirasına daxil oldu.
Təhsil sferasında baş verən dəyişikliklərin əsas
amili sürətlə artan informasiya axınıdır. Bu
artım elə templə baş verir ki, köhnə metodlar və
hətta təhsil sisteminin özü belə, bunun
öhdəsindən gəlməkdə aciz qalır. Dəyişikliklərin
bu tempi nəticəsində biliklərin yenilənməsi də
elə sürətlə baş verir ki, ali təhsilin sonunda
tələbənin əldə etdiyi biliklər öz dövrü üçün
köhnəlmiş hesab olunur. Buna görə də müasir
dövrdə peşə biliklərinin daim yenilənməsinə,
yəni fasiləsiz və ömürlük təhsilə ehtiyac daha
çoxdur.
Bəhs etdiyimiz bu dəyişikliklər təhsil prosesi
üçün xarakterikdir və bütünlükdə dünyanın
ayrı-ayrı region və ölkələrinin iqtisadiyyatını
əhatə edən proseslərin geniş fonunda baş verir.
Tələbələr xarici ölkələrdə təhsil alır, əldə
etdikləri bilikləri isə dünyanın istənilən
ölkəsinin beynəlxalq şirkətlərində işləyərək
tətbiq edirlər. Qeyd edək ki, Avropa İttifaqı
tələbələrin xarici ölkələrdə təhsil almalarını
stimullaşdıran xüsusi təqaüdlər və proqramlar
hazırlayıb tətbiq edir. Böyük Britaniyanın,
ABŞ-ın, Kanadanın aparıcı ali məktəblərində
tələbələrin 80 faizini əcnəbi tələbələr təşkil
edirlər.
Hazırkı dövrdə müasir informasiya
texnologiyalarının, distant (məsafədən) təhsil
imkanlarının genişlənməsi milli sərhədləri
təhsil xidmətləri üçün tam şəffaf etmişdir.
Nəticədə dünya üzrə vahid təhsil xidmətləri
bazarı yaranmışdır və burada müxtəlif ölkələrin
ali məktəbləri milli sərhədləri aşaraq
tələbələrə özlərinin məhsul və xidmətlərini
təklif edirlər.
Artıq ali təhsil üzrə dünya sisteminin tarixi
inkişafının elə mərhələsinə qədəm qoymuşuq ki,
bu mərhələdə ali təhsil müəssisələrinin milli
cəhətdən fərdiləşməsi beynəlmiləlləşdirmə və
qloballaşdırmanın nəticə və perspektivləri ilə
daha çox ziddiyyət təşkil etməyə başlayır. Bu
fundamental ziddiyyət universitet diplomlarının
və ixtisasların tanınması, keyfiyyətin
qiymətləndirilməsinin beynəlxalq formaları,
beynəlxalq akkreditasiya və digər bu kimi
müxtəlif problem və məsələlər ilə əlaqədar
yaranır. Bu ziddiyyətin aradan qaldırılması ilə
bağlı real addımlar atmaq üçün isə ali təhsilin
beynəlmiləlləşdirilməsinin əsas forma və
xarakteristikasını, problem və perspektivlərini
işləyib hazırlamaq lazımdır.
Tələbələrin mobilliyi
Ali təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin əsas
formalarından biri tələbələrin mobilliyidir.
Tələbələrin mobilliyi dedikdə xarici ölkələrdə
təhsil almağa üz tutmuş tələbələrin
müəyyənləşdirilmiş sayı başa düşülür. Əlbəttə,
tələbələrin digər ölkələrə təhsil almağa
getmələri yeni bir hadisə deyil. Avropa
ölkələrinin əksəriyyəti artıq neçə illərdir ki,
öz keçmiş koloniyalarından daimi tələbə axınını
qəbul edir. "Soyuq müharibə" dövründə Sovet
İttifaqının və Şərqi Avropanın ali məktəbləri də
özlərinin ideologiyalarına uyğun ölkələrdən
tələbələr cəlb edirdilər. Demək olar ki, son 40
il ərzində ali təhsil almaq üçün milli
sərhədləri aşıb keçən bu cür tələbə axınının
artım templəri hətta ali təhsilin miqyasının
genişlənməsi templərini də ötüb keçmişdir.
YUNESKO-nun məlumatlarına əsasən, son 25 il
ərzində tələbələrin beynəlxalq mobilliyi 300 %
artmışdır. Ekspertlərin fikrincə, xaricdə oxuyan
tələbələrin sayı 2010-cu ilin sonuna qədər 2,8
milyona çatacaq, 2025-ci ildə isə bu rəqəm 4,9
milyon təşkil edəcəkdir.
Tələbələrin mobilliyi müxtəlif dövlət və
regional proqramlarla stimullaşdırılır.
Ölkələrin əksəriyyəti bu sahədə ikitərəfli və
çoxtərəfli qarşılıqlı müqavilələr və
razılaşmalar tətbiq edir.
Bundan əlavə, yuxarıda qeyd olunan proqramlardan
kənar öz hesabına xaricdə təhsil almağa üz
tutan tələbələrin sayı da dünya üzrə tələbə
mobilliyinin əsas hissələrindən birini təşkil
edir. Bir tərəfdən ali məktəblər təklif
etdikləri təhsil xidmətlərinin şəbəkəsini
genişləndirmək məqsədilə xarici ölkələrdə öz
filiallarını açır, kampuslar yaradır, həmin
ölkələrin yerli təhsil müəssisələri ilə
əməkdaşlıq edir, məsafədən (distant) təhsil
texnologiyalarından və digər bu kimi üsullardan
istifadə edirlər. Digər tərəfdən təhsil əldə
edilməsi yollarında olan milli müxtəliflik,
müəyyən ixtisaslar üzrə qəbul sayında olan
məhdudiyyətlər həmin ölkələrin tələbələrini
təhsillərini xarici ölkələrdə davam etdirməyə
vadar edir. Tələbələrin dil bilikləri və
mədəniyyətlə bağlı təsəvvürləri onları əsasən
Böyük Britaniya, Fransa və ABŞ-ın təhsil
müəssisələrində təklif olunan proqramlar üzrə
təhsil almağa sövq edir. Müasir dövrdə ingilis
dilinin əsas elmi dil hesab edilməsi və ikinci
dil kimi daha çox öyrənilməsi ABŞ, Böyük
Britaniya ilə yanaşı, bu siyahıya Kanada və
Avstraliyanın da daxil olmasını
şərtləndirmişdir.
Onu qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrdə
xaricdə təhsil alan tələbələrin sayının artması
digər tərəfdən bu tələbələri qəbul edən ali
məktəblərin, dövlətlərin iqtisadi maraqları ilə
də daha çox bağlıdır. Belə ki, təhsil
xidmətlərinin beynəlxalq bazarı iqtisadiyyatın
çox sürətlə inkişaf edən sektoruna çevrilir və
bu sektorun əsas elementi kimi təhsil
müəssisələrinin beynəlxalq marketinqlə məşğul
olmaqla xarici tələbələrin cəlb edilməsi
istiqamətində apardıqları məqsədyönlü fəaliyyət
çıxış edir.
XXI əsrdə ali təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi
prosesinə təsir edən dəyişikliklər
Ümumiyyətlə, son illərdə baş verən
tendensiyaları nəzərdən keçirdikdə məlum olur
ki, XXI əsrdə ali təhsilin
beynəlmiləlləşdirilməsi prosesinin özü yeni
xüsusiyyətlər əldə edərək dəyişikliklərə məruz
qalır. Bu dəyişikliklərə aşağıdakıları aid etmək
olar:
- İqtisadiyyatın qloballaşması prosesi təhsilə
təsir edir. Əlbəttə, dünya iqtisadiyyatının
qloballaşması təhsil sahəsindən də yan keçmir və
bu sahəyə öz təsirini göstərir.
- Beynəlmiləlləşdirmənin motivləri dəyişir. Belə
ki, mədəni və təhsil motivlər iqtisadi
motivlərlə əvəz olunur. Bu iqtisadi motivlər
qısamüddətli (ali məktəbin əcnəbi tələbələrin
ödənişlərindən əlavə gəlir əldə etməyə can
atmaları) və uzunmüddətli (regionlar arasında
partnyorluq münasibətlərinin yaradılması və
müvafiq ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması)
ola bilər.
- Təhsil xidmətlərinin beynəlxalq bazarı güclü
rəqabət şəraitində inkişaf edərək
möhkəmlənir.Ayrı-ayrı regionlarda təhsil
xidmətlərinin lazımi səviyyədə və keyfiyyətdə
olmaması və yaxud məhdudluğu beynəlxalq miqyasda
ali təhsilə olan tələbatın yüksəlməsinə səbəb
olur və bu da təhsil xidmətlərini təklif edən
ali məktəblər, müvafiq şirkətlər və ölkələr
arasında rəqabəti gücləndirir.
- Tələbələrin yaş senzi və profili dəyişir.
Müasir dövrdə fasiləsiz təhsilə olan tələbat
həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə təhsil
proqramlarının müxtəlifliyi, təhsilin müddətləri
və vəzifələri baxımından çevikliyi, əvvəlki
təhsilin obyektiv qiymətləndirilməsini və digər
bu kimi tələbləri qarşıya qoyur.
Qeyd olunan bu dəyişikliklər beynəlxalq
səviyyədə nəinki ayrı-ayrı ölkələr, həmçinin
bütün regionlar üzrə rəqabətqabiliyyətli ali
təhsil mühitinin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş
tədbirlərin görülməsi zərurəti yaratmışdır.
Yuxarıda qeyd olunanları ümumiləşdirərək deyə
bilərik ki, son illərin ən mühüm tendensiyaları,
ali təhsil də daxil olmaqla, ictimai həyatın
bütün sferalarını əhatə edən güclü inteqrasiya
prosesləri sayılır. Ali təhsil və elmi biliklərə
yiyələnmə ictimai inkişafın əsas amilinə
çevrilir, insanların, cəmiyyətin və millətlərin
mədəni, sosial və iqtisadi cəhətdən davamlı
inkişafının zəmanəti kimi çıxış edir.
Azərbaycanda xaricdə təhsilin qısa tarixi
Əlbəttə, bu gün dünyada sürətli iqtisadi inkişaf
tempinə nail olan Azərbaycan da dünyada gedən
müsbət tendensiyalardan kənarda qalmır.
Tarixə nəzər salsaq görərik ki, XX əsrin
əvvəllərinədək həmyerlilərimiz tarixin müxtəlif
dövrlərində, sistemli və davamlı şəkildə olmasa
da, xaricdə təhsil almışlar. Lakin Azərbaycanda
dövlət səviyyəsində planlı və məqsədyönlü
şəkildə xaricdə təhsil XX əsrin əvvəllərində
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin
qərarı ilə 1919-cu ildə 100 nəfərdən çox
azərbaycanlı gəncin xaricə ali təhsil almağa
göndərilməsi ilə başlanmışdır.
Bundan sonrakı illərdə də respublikadan kənarda
təhsil almaq təcrübəsi mövcud olsa da, bu həm
məzmun, həm də əhatə dairəsi baxımından böyük
mahiyyət kəsb etməmişdir.
Lakin ulu öndərimiz, ümummilli liderimiz Heydər
Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycana rəhbərlik etməyə
başlayandan sonra bu istiqamətdə respublika
səviyyəsində ciddi addımlar atılmağa
başlanılmışdır.Belə ki, 1970-ci ildə
respublikadan kənarda təhsil almağa 70 nəfər
gənc göndərildiyi halda, 70-ci illərin sonunda
bu rəqəm 900 nəfər, 80-ci illərin əvvəllərində
isə ildə 1000-1400 nəfər təşkil etmişdir.
Ümumilikdə həmin dövrdə 15 mindən çox gənc Sovet
İttifaqının nüfuzlu ali məktəblərində müxtəlif
ixtisaslar üzrə təhsil alaraq Vətənə dönmüşlər.
Azərbaycanın həmin dövrlərdə inkişaf tarixinə
nəzər salsaq görərik ki, ölkəmizin iqtisadi,
mədəni və elmi potensialının gücləndirilməsində
həmin mütəxəssislər böyük rol oynamışlar.
Müasir Azərbaycanda xaricdə təhsilə dövlət
qayğısı
XX əsrin sonlarında Azərbaycan dövlət
müstəqilliyini əldə etdikdən sonra da xaricdə
təhsil ölkənin təhsil siyasətinin prioritet
sahəsi kimi yenidən diqqət mərkəzində olmuş, elm
və təhsil sahələrində tədqiqatçıların, müəllim
və tələbələrin mübadiləsi geniş vüsət almağa
başlamışdır. Belə ki, Azərbaycan Respublikası
müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra dövlət
quruculuğu istiqamətində uğurlu addımlar atmaqla
yanaşı, beynəlxalq təşkilatlar və qurumlarla
əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə başlamış, qabaqcıl
dünya ölkələri ilə müxtəlif sahələrdə
inteqrasiya proseslərinə qoşulmuşdur.
Beləliklə, ölkəmizin daxili və xarici siyasətini
təmin edən təsisatların fəaliyyəti, müxtəlif
sahələrdə yeni iş yerlərinin açılması,
regionların inkişaf səviyyəsindəki fərqlərin
aradan qaldırılması və iqtisadiyyatın yeni
infrastrukturunun formalaşdırılması məqsədi ilə
hökumət tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər
respublikamızda bir sıra ixtisaslar üzrə kadr
çatışmazlığı probleminin həllini zəruri
etmişdir. Artıq neçə illərdir ki, bu istiqamətdə
ölkədə dövlətin dəstəyi ilə mühüm işlər görülür.
Bu proseslərin bir qismi dövlət sazişləri
çərçivəsində tənzimlənir. Xarici ölkələrdə kadr
hazırlığı məhz Azərbaycanın xarici dilləri
mükəmməl bilən, informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarından əla istifadə bacarıqlarına
yiyələnən və beynəlxalq təcrübəni yaxşı
mənimsəyən yüksək hazırlıqlı mütəxəssislərə olan
ehtiyacının qarşılanmasına xidmət edir. Xaricdə
təhsilə olan ümummilli lider Heydər Əliyevin
qayğısı bu gün ölkə başçısı İlham Əliyev
tərəfindən layiqli şəkildə davam etdirilir. Belə
ki, azərbaycanlı gənclərin ölkə üçün zəruri
ixtisaslar üzrə xaricdə təhsil almalarını və
ölkənin inkişafının mühüm amilinə çevrilmələrini
təmin etmək məqsədilə "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili
üzrə Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi barədə"
Azərbaycan Respublikası Prezidenti 2007-ci il 16
aprel tarixli 2090 nömrəli Sərəncamı imzalamış
və həmin ildən bu Dövlət Proqramının icrasına
başlanılmışdır.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda xaricdə təhsil
proqramları mahiyyətinə görə müxtəlif formalarda
həyata keçirilir və bunlara əsasən aşağıdakılar
aiddir:
1) Öz imkanları hesabına xaricdə təhsil.
Ümumiyyətlə, xaricdə təhsilin daha geniş
yayılmış forması gənclərin birbaşa təhsil
müəssisələrinə müraciəti və müvafiq qəbul
prosedurlarını keçdikdən sonra öz hesablarına
fərdi müqavilə əsasında təhsil almalarıdır.
Hazırkı dövrdə ölkəmiz üzrə belə tələbələrin
sayı on minlərlədir. Təəssüf ki, bu tələbələrin
sayının dəqiq statistikasını müəyyənləşdirmək
çox çətindir.
2) Müxtəlif təhsil mübadilə proqramlarını həyata
keçirən təşkilat və digər donor qurumların
təqaüdləri hesabına xaricdə təhsil.
3) Dövlət xətti ilə, yəni təhsil sahəsində
əməkdaşlıq haqqında ikitərəfli razılaşmalar
əsasında Azərbaycan vətəndaşları üçün ayrılan
təqaüdlər hesabına Təhsil Nazirliyi tərəfindən
həyata keçirilən xaricdə təhsil.
Bu zaman qeyd olunan ikitərəfli razılaşmalara
əsasən, hər iki tərəf tələbələrin təhsili ilə
bağlı xərcləri öz üzərlərinə götürür, bir sıra
xərcləri isə qarşılıqlı razılaşma çərçivəsində
ödəyirlər. Belə xərclərə təhsil haqqı, yaşayış,
yol xərcləri və digər xərclər aiddir.
Son 4 il ərzində xarici ölkələrdə dövlət xətti
ilə təhsil alan tələbələrin sayı və onlara
ölkəmiz tərəfindən çəkilən xərclər barədə
məlumatları aşağıdakı cədvəldən görmək olar:
|
İllər |
2007 |
2008 |
2009 |
2010 |
|
|
Dövlət xətti ilə xarici ölkələrdə təhsil
alan tələbələrin sayı |
866 |
828 |
816 |
816 |
|
|
İkitərəfli razılaşmalara əsasən
Azərbaycan tərəfindən çəkilən cəmi
xərclət, manatla |
925049 |
724700 |
855825 |
1000000 |
|
|
Tələbələrin təhsil aldığı ölkələrin sayı |
10 |
10 |
10 |
10 |
|
4) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16
aprel 2007-ci il tarixli 2090 nömrəli Sərəncamı
ilə təsdiq edilmiş "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili
üzrə Dövlət Proqramı" çərçivəsində xaricdə
təhsil.
Qeyd olunan Dövlət Proqramı azərbaycanlı
gənclərin ölkə üçün zəruri ixtisaslar üzrə
xaricdə təhsil almalarını və ölkənin inkişafının
mühüm amilinə çevrilmələrini təmin etmək və
istedadlı Azərbaycan gənclərinin xaricdə
təhsilinin təşkili istiqamətində vahid sistemin
yaradılması məqsədini daşıyır. Bu proqram
çərçivəsində 2015-ci ilədək 5000 gəncin xaricdə
təhsili planlaşdırılır. Həmçinin bu proqram
çərçivəsində gənclərin xarici ölkələrdə
təhsilləri ilə bağlı bütün xərclər Dövlət Neft
Fondunun vəsaitləri, yəni neftdən əldə olunan
gəlirlər hesabına maliyyələşdirilir. Bu isə
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
"Neft-Azərbaycanın ən böyük sərvəti olub, xalqa,
özü də təkcə indiki nəslə deyil, həm də gələcək
nəsillərə mənsubdur" və ümummilli liderimizin
layiqli davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz İlham
Əliyevin "Neft kapitalının insan kapitalına
çevrilməsi bizim əsas prioritetimizdir"
kəlamlarının təsdiqinə bariz nümunədir.
Hazırda uğurla həyata keçirilən Dövlət Proqramı
çərçivəsində və eləcə də yuxarıda qeyd olunan
digər təhsil formaları üzrə, demək olar ki,
Avropa ölkələrinin əksəriyyətində, habelə ABŞ,
Kanada, Rusiya, Türkiyə, Çin, Yaponiya, Cənubi
Koreya və s. ölkələrdə minlərlə Azərbaycan
vətəndaşı təhsil alır.
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin
xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"
çərçivəsində xaricdə təhsil alan tələbələrin
sayının və onlara çəkilən xərclərin ildən-ilə
artmasını aşağıdakı cədvəldən aydın görmək
olar:
|
Göstəricilər |
2007 |
2008 |
2009 |
2010 |
|
|
Tələbələrin getdiyi ölkənin sayı |
14 |
17 |
23 |
24 |
|
|
Ayrılmış vəsait, milyon manatla |
0,8 |
2,3 |
7,9 |
10 |
|
|
Tələbələrin sayı |
68 |
119 |
446 |
633 |
|
Qeyd olunan Dövlət Proqramı çərçivəsində Təhsil
Nazirliyi bir sıra xarici tərəfdaşlarla
əməkdaşlıq edir. Bu təşkilatlara Fransa Dövlət
Ali və Orta təhsilin Təşkili Mərkəzi (CNOUS),
Alman Akademik Mübadilə Xidməti (DAAD), ABŞ-ın
Beynəlxalq Təhsil İnstitutu aiddir.
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin
xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"
çərçivəsində artıq məzun olmuş tələbələrimiz də
vardır ki, onların əksəriyyəti ölkəmizin dövlət
və özəl sektorunun müxtəlif qurumlarında
çalışır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, xarici
ölkələrdəki gənclərimiz təhsil almaqla yanaşı,
həm də Azərbaycan xalqının təmsilçisi, onun
qədim mədəniyyətinin, adət və ənənələrinin
təbliğatçılarıdır. Buna görə də onların Vətən
qarşısında böyük məsuliyyətləri vardır.
Əcnəbi tələbələrin Azərbaycanda ali təhsilə
marağı
Azərbaycan tələbələrinin təhsil almaq üçün
xarici ölkələrə üz tutduqları kimi, bir sıra
qonşu və digər dövlətlərin tələbələri də
ölkəmizin ali təhsil müəssisələrində təhsil
almağa üstünlük verirlər. Bunu aşağıdakı
cədvəldən görmək olar:
Dövlət və qeyri-dövlət ali təhsil
müəssisələrində təhsil alan xarici ölkələrdən
olan tələbələrin sayı
(tədris ilin əvvəlinə; nəfər)
|
Ölkələr |
2005-2006 |
2006-2007 |
2007-2008 |
2008-2009 |
2009-2010 |
|
|
Cəmi |
3073 |
3690 |
5014 |
5585 |
5285 |
|
|
o cümlədən |
|
|
Belarusdan |
5 |
5 |
5 |
4 |
29 |
|
|
Çin Xalq Respublikasından |
107 |
117 |
153 |
167 |
146 |
|
|
Əfqanıstandan |
1 |
4 |
2 |
4 |
15 |
|
|
Gürcüstandan |
236 |
92 |
82 |
110 |
141 |
|
|
Hindistandan |
18 |
32 |
50 |
60 |
51 |
|
|
İordaniyadan |
3 |
2 |
9 |
9 |
8 |
|
|
İraqdan |
8 |
21 |
52 |
70 |
75 |
|
|
İrandan |
237 |
424 |
953 |
1185 |
963 |
|
|
İsraildən |
2 |
3 |
4 |
8 |
10 |
|
|
Kiprdən |
2 |
2 |
3 |
4 |
2 |
|
|
Koreya Respublikasından |
3 |
2 |
3 |
6 |
3 |
|
|
Qazaxıstandan |
23 |
18 |
12 |
22 |
33 |
|
|
Qırğızıstandan |
4 |
12 |
3 |
35 |
20 |
|
|
Misirdən |
3 |
2 |
5 |
14 |
2 |
|
|
Nigeriyadan |
15 |
12 |
16 |
18 |
20 |
|
|
Özbəkistandan |
5 |
11 |
30 |
9 |
8 |
|
|
Pakistandan |
25 |
30 |
24 |
31 |
46 |
|
|
Rusiyadan |
169 |
150 |
157 |
220 |
261 |
|
|
Sudandan |
9 |
16 |
18 |
16 |
13 |
|
|
Suriyadan |
11 |
20 |
20 |
14 |
14 |
|
|
Türkiyədən |
2094 |
2612 |
3283 |
3459 |
3223 |
|
|
Türkmənistandan |
53 |
59 |
84 |
87 |
139 |
|
|
Ukraynadan |
6 |
10 |
8 |
7 |
19 |
|
|
Yəməndən |
8 |
6 |
5 |
4 |
9 |
|
|
Digər ölkələrdən |
26 |
28 |
33 |
22 |
35 |
|
Cədvəldən göründüyü kimi, dünyanın 24-dən çox
ölkəsindən Azərbaycanda ali təhsil almağa maraq
göstərilir və bu da təbii prosesdir. Belə ki,
artıq bu gün Azərbaycanın ali təhsil sistemi
Avropa ali təhsil məkanına inteqrasiya
istiqamətində inkişaf etməkdədir və bunun da
əsas məqsədi ölkənin ali təhsilinin dünya təhsil
sisteminə inteqrasiyası, onun məzmununun
Boloniya prosesinin prinsiplərinə uyğun
qurulması, ali təhsilin
rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin edilməsi, ölkə
iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə uyğun ali
təhsilli kadrlara tələbatın ödənilməsi, əhalinin
ali təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi
üçün iqtisadi və sosial baxımdan səmərəli ali
təhsil sisteminin formalaşdırılmasıdır.
Ümumiyyətlə, sonda qeyd olunanlar əsasında belə
bir nəticəyə gəlmək olar ki, müxtəlif elmlər
üzrə yüksək səviyyəli mütəxəssislərin
hazırlanması ilə nəticələnən ali təhsilin
beynəlmiləlləşdirilməsinin ümumi inkişafı bütün
dünyada mövcud olan böhran və konfliktlərin
aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayacaqdır.
Şahrza ƏLİYEV,
Təhsil Nazirliyinin
İqtisadiyyat şöbəsinin müdiri,
iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru |