|
Şagirdlərin elmi və bədii təfəkkürünün inkişafı
çətin, həm də uzun proses olduğu üçün onu yalnız
dərslə məhdudlaşdırmaq olmaz. Təcrübə göstərir
ki, sinifdənxaric tədbirlər (xüsusilə Azərbaycan
dili və ədəbiyyat fənləri üzrə) şagirdlərin
təlimə marağını artırmaqla yanaşı, həm də
onların nitq mədəniyyətinə qüvvətli təsir
göstərir.
Düzdür, sinifdənxaric və məktəbdənkənar
tədbirlər məktəbin tədris proqramına daxil
deyil, könüllülük prinsipinə əsaslanır və bir
növ sinifdə aparılan işlərin davamı olur.
Deməli, sinifdənxaric və məktəbdənkənar
tədbirlər yalnız öz formasına görə tədris
prosesindən fərqlənir, məzmununa görə isə bu
proseslə birləşir. Ona görə də biz müəllimlər bu
işə ciddi əhəmiyyət verməliyik.
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi müəllimlər
sinifdənxaric və məktəbdənkənar tədbirlərə az
fikir verir və yaxud çox səthi yanaşırlar.
Sinifdənxaric iş planlı və müntəzəm olaraq
müəllimlərin iş planında özünə layiqli yer
tutmalıdır. Əks təqdirdə hərtərəfli insan
tərbiyəsindən söhbət gedə bilməz.
Məktəblərdə sinifdənxaric tədbirlər müxtəlif
formalarda aparılır ki, bunları da kütləvi
tədbirlər və fərdi iş kimi qruplaşdırmaq olar.
Kütləvi tədbirlərə bütün sinfi və ya bir neçə
sinfi, yaxud bütün məktəbi əhatə edən oxucu
konfransları, bədii, elmi-kütləvi məruzələr,
müəyyən ədəbi-bədii gecələr, kinolar, rəsm
sərgiləri, ekskursiyalar, divar qəzetlərinin
çıxarılması və s. daxildir. Fərdi iş təlim
materiallarını müstəqil surətdə mənimsəyən və
kütləvi tədbirlərdə sərbəst iştirak etməyənlərlə
aparılır. Bu isə həm tək-tək şagirdlərlə, həm də
qrup halında aparıla bilər.
Sinifdənxaric və məktəbdənkənar tədbirlər
müəllimin özünə müsbət təsir edir, onun müəllimə
proqrama ciddi əməl etməklə, şagirdləri
maraqlandıran əlavə ədəbiyyat oxutmaqda, teatra,
kinofilmlərə, tarixi abidələrə, muzeylərə
baxmağı məsləhət görməkdə sərbəstlik verir. Eyni
zamanda əgər dərsdə 1 siniflə iş aparılırsa,
burada iş həm bir, həm də bir neçə siniflə,
hətta bütün məktəblə aparılır. Sinifdənxaric
tədbirdə şagirdlərin fəallığına, müstəqilliyinə,
yaradıcılığına daha geniş yer vermək mümkün
olur. Sinifdənxaric tədbirlərlə nəinki bütün
şagirdləri əhatə etmək olar, həm də təfəkkürü
zəif olanlarla fərdi məşğul olmaq mümkündür
(unutmayaq ki, belə şagirdlər tədbirlərdə daha
çox fəallıq göstərirlər).
Bu tədbirlər şagirdlər üçün də mühüm əhəmiyyətə
malikdir. Belə ki, şagirdlər sinifdənxaric və
məktəbdənkənar tədbirlərin fəal iştirakçısı və
yaxud bilavasitə icraçısı olduqlarından tədbir
onların nitq mədəniyyətinə qüvvətli təsir
göstərir.
Sinifdənxaric tədbirlər şagirdin idarəetmə
vərdişlərinin formalaşdırılmasına, elmi
dünyagörüşünün genişləndirilməsinə, onda əsl
azərbaycanlıya xas olan yüksək mənəvi və əxlaqi
keyfiyyətlərin formalaşdırılmasına imkan
yaradır. Şagirdin asudə vaxtının səmərəli
təşkilini təmin etməklə yanaşı, sinifdə müəyyən
fənlərdən verilmiş biliyi dərinləşdirir,
şagirdlərin meyil və qabiliyyətini
müəyyənləşdirib üzə çıxarır.
Sinifdənxaric tədbirdə şagird müəyyən vəzifəni
yerinə yetirmək üçün ona tapşırılan iş üzərində
axtarış aparır, bunun üçün o, müstəqil çalışmağa
səy edir, bu cəhət şagirdi məsələnin mahiyyətini
dərindən dərk etməyə doğru istiqamətləndirir.
Şagird daha müstəqil olur, söhbət və
mübahisələrə qoşulur və bu iş onun məntiqi
təfəkkürünü inkişaf etdirir, nitqini
zənginləşdirir.
Sinifdənxaric işlərin formaları çox müxtəlif və
rəngarəngdir. Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki,
sinifdənxaric işlərin bu və ya digər formasını
seçərkən, mövzuları müəyyənləşdirərkən yerli
şəraiti, məktəbin tələbatını, şagirdlərin
marağını, yaş və bilik səviyyəsini və bir sıra
digər məsələləri mütləq nəzərə almaq lazımdır.
Bundan əlavə, sinifdənxaric tədbirlərdə
müvəffəqiyyət qazanmaq üçün müəllim hər şeydən
əvvəl, könüllülük prinsipinə, şagirdlərin istək
və arzularına, dünyagörüşlərinə fikir
verməlidir. Bəzən də şagirdi maraqlandırmayan,
onun zövqünü oxşamayan tədbirlərin keçirilməsi
dinləyici və tamaşaçı tərəfindən qəbul olunmur.
Bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır ki, eyni bir
şagirdin müxtəlif fənlər üzrə sinifdənxaric
işlərlə yüklənməsinə yol vermək olmaz. Belə olan
təqdirdə həmin şagirddə keçirilən tədbirə qarşı
məhəbbət əvəzinə, nifrət yaranır.
Sinifdənxaric şəraiti öyrənmək və şagirdlərin
maraqlarını müəyyənləşdirmək yalnız işin ilkin
mərhələsidir. Əsas məsələ isə sinifdənxaric
işlərin təşkili və buna daha çox şagirdin cəlb
olunması və bu işlərin keyfiyyətinin
yüksəldilməsidir. Belə ki, məktəblərdə keçirilən
müxtəlif fənlər üzrə gecələr, diskussiyalar,
görkəmli şəxsiyyətlərlə görüşlər,
respublikamızın müxtəlif görməli yerlərinə
ekskursiyalar artıq ənənə halını almışdır. Ancaq
bu ənənə bəzən mənasız, yadda qalmayan
tədbirlərin keçirilməsinə, ona baxanların isə
həm vaxt itkisinə, həm də yorulmasına səbəb
olur. Mən söylənilən müddəalara əsaslanıb təklif
etmək istərdim ki, bu tədbirlər ya bütünlüklə
metodbirləşmələrə, ya da məktəbdə fəaliyyət
göstərən müxtəlif dərnək və maraq məşğələlərinə
həvalə edilsin. Yəni tədris ili ərzində hər bir
kafedranın, dərnək və maraq məşğələlərinin
qoyduğu tədbirlər hesabat xarakterli olsun. Mənə
elə gəlir ki, belə tədbirlər daha keyfiyyətli
olar və uzun müddət yaddaşlardan silinməz.
Yeganə HAQVERDİYEVA,
Sumqayıt şəhəri Texniki və təbiət elmləri
liseyinin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi |
