|
GİRİŞ
Azərbaycan tarixi fənni kurikulumu və onun
xarakterik cəhətləri.
Azərbaycan tarixi fənni kurikulumu ümumtəhsil
məktəblərində Azərbaycan tarixi fənninin
fəlsəfəsini, bu fənnin təlimi sahəsində
fəaliyyətləri əks etdirən konseptual sənəddir.
Bu sənəddə fənnin məzmunu (məzmun standartları),
fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya, müəllim və
şagird fəaliyyətinə dair texnologiyalar, şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi məsələləri
əhatə olunmuşdur.
Qədim tarixə malik olan Azərbaycanın tarixi
keçmişi bir-birini izləyən və tamamlayan,
dinamik şəkildə biri digərini əvəz edən fakt və
hadisələrlə zəngindir. Bu fakt və hadisələr
Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşında ən
xarakterik abidələr kimi qalmaqdadır. Bu gün
tarix özünün müasirliyi ilə yeni həyatı
quranlar, gələcəyin perspektivlərini yaradanlar
üçün bünövrə rolunu oynayır. Azərbaycanda
insanların tarixi yaddaşının, milli
mentalitetinin formalaşmasına təsir göstərir.
Həm tarixi müstəvidə, həm də müasir zamanda
sosial, iqtisadi, mədəni inkişaf baxımından
müqayisə və təhlillər aparmağa imkan yaranır.
Bütün bunlar Azərbaycan tarixi üzrə biliklərin,
ilk növbədə, tarixi xronoloji ardıcıllıqla
müəyyən olunmasını və məzmun standartlarında
nəzərə alınmasını tələb etmişdir. Həmin
biliklər seçilmiş, ümumiləşdirilərək tarixi
məkan, tarixi zaman, dövlət, şəxsiyyət,
mədəniyyət məzmun xətləri üzrə
qruplaşdırılmışdır.
Azərbaycan tarixinə dair məzmun standartları
müəyyənləşdirilərkən şagirdlərin öyrənəcəkləri
tarixi biliklərin, eləcə də bu fənn üzrə konkret
təlim fəaliyyətlərinin (idrak, hissi,
psixomotor) əhatə olunması diqqət mərkəzində
saxlanılmışdır. Şagirdlərin təlim
nailiyyətlərinin nəticələri müəyyən olunaraq
kurikuluma daxil edilmişdir.
Məzmun standartlarında Azərbaycan tarixinə dair
deklarativ biliklərlə yanaşı, şagirdlərə
prosedural və kontekstual biliklərin verilməsi
də nəzərdə tutulmuşdur. Bununla şagirdlərin
praktik fəaliyyətə yönəldilməsi, xəritə üzrə
işə, tədqiqatçılığa, qrafik və cədvəllər
hazırlamağa istiqamətləndirilməsi, onların
yaradıcı işə cəlb olunması üçün imkan
yaradılmışdır.
Məzmun standartları, təlim strategiyaları və
qiymətləndirmə mexanizmləri hazırlanarkən şagird
şəxsiyyətinin inkişaf etdirilməsi diqqət
mərkəzində saxlanılmışdır. İlk növbədə, onların
meyil və maraqları, əqli və fiziki imkanları
mühüm tələblər kimi əsas götürülmüşdür.
Azərbaycan tarixi fənni kurikulumu hazırlanarkən
cəmiyyətdə gedən aşağıdakı sosial, iqtisadi,
mədəni dəyişikliklər də nəzərə alınmışdır:
- iqtisadiyyatda elm, təhsil və xidmətin üstün
rol oynaması;
- cəmiyyətin sosial, siyasi və mənəvi həyatında,
iqtisadiyyatın bütün sahələrində informasiya
texnologiyalarının tətbiqi ilə əlaqədar
texnoloji yeniliklərin fasiləsizliyi;
- əhalinin peşə məşğuliyyətinin strukturunun
dəyişməsi, informasiyaların istehsalı,
yayılması, mühafizəsi və ötürülməsi ilə əlaqədar
olan əhali qruplarının cəmiyyətdə üstünlük
(çoxluq) təşkil etməsi;
- təhsil səviyyəsinin şəxsiyyətin, sosial
təbəqələrin sosial strukturunu müəyyən edən əsas
amil rolu oynaması;
- cəmiyyətin gündəlik həyatında kütləvi
informasiya vasitələrindən, video məhsullardan,
reklamlardan və s. asılılığın getdikcə artması.
Bütün bunlara Azərbaycan tarixi fənni
kurikulumunun xarakterik cəhətləri kimi diqqət
yetirilmişdir.
Fənnin əhəmiyyəti, məqsəd və vəzifələri
Azərbaycan tarixi ölkəmizin ərazisində uzaq və
yaxın keşmişdə yaşamış insanların həyatını,
onların həyatında baş verən hadisələri, həmin
hadisələrin səbəb və nəticələrini öyrənən
elmdir. Onun bir fənn kimi ümumtəhsil
məktəblərində öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət
daşıyır.
Azərbaycan tarixinin ümumtəhsil məktəblərində
tədrisi dərin və əhatəli biliyə, bacarıq və
vərdişlərə, yüksək intellektə, geniş dünyagörüşə
malik olan və onu daim inkişaf etdirməyə çalışan
şəxsiyyət formalaşdırmağa, öz soykökünü,
adət-ənənələri, milli mənəvi dəyərlərə
əsaslanan, şərəfli tarixi keçmişinə dərindən
yiyələnən, ailəsini, vətənini, millətini sevən
və onu daim ucaltmağa çalışan vətəndaş tərbiyə
etməyə xidmət edir.
Azərbaycan tarixi fənni şagirdlərdə ünsiyyət
qurmaq və əməkdaşlıq etmək kimi yüksək mənəvi
keyfiyyətlərin, mühakimə yürütmək, qoyulmuş
problemə fərqli baxış nümayiş etdirmək, öz
nöqteyi-nəzərini əsaslandırmaq, hüquqlarını
qorumaq, başqalarının hüquqlarına hörmətlə
yanaşmaq, dövlət, cəmiyyət və xalq qarşısında
vəzifələrinə məsuliyyətlə yanaşmaq bacarığının
formalaşmasına xidmət edir.
Azərbaycan tarixi fənn kurikulumunun əsas
cəhətlərindən biri kimi nəticəyönümlülük şagird
fəaliyyətinin ardıcıl izlənilməsini, onun
nailiyyətlərindəki irəliləyişlərin müntəzəm
qiymətləndirilməsini təmin edir. Şagirdlərə
gündəlik həyatda lazım olan zəruri bacarıqların
aşılanmasını və onun ardıcıl olaraq inkişaf
etdirilməsini ön plana çəkir. Təlim prosesi ilə
gözlənilən nəticə arasında qarşılıqlı əlaqə üçün
zəmin yaradır.
Ümumtəhsil məktəblərində Azərbaycan tarixi
fənninin əsas məqsədi məktəblilərdə
vətənpərvərlik, fəal vətəndaşlıq mövqeyi, digər
xalqlara, ümumbəşəri humanist dəyərlərə hörmət,
ənənəvi və mədəni nailiyyətlərə əsaslanan əqidə
prinsipləri, dövlətçilik ənənələrinə sədaqət
hissi formalaşdırmaq üçün onlarda keçmiş və
müasir dövrün hadisələrini sərbəst təhlil etmək,
faktları ümumiləşdirmək, əldə olunan biliklərdən
cəmiyyətin müasir vəziyyətinin
qiymətləndirməsində istifadə, tarixi mənbə,
müxtəlif fikir və konsepsiyaları təhlil etmək,
başqalarının fikirlərinə hörmət etmək, eləcə də
sərbəst nəticə çıxarmaq və kollektivdə işləmək
bacarıq və vərdişləri aşılamaqla
informativ-kommunikativ və hüquqi mədəniyyət
formalaşdırmaqdan ibarətdir.
Bu məqsədin reallaşdırılması üçün aşağıdakı
vəzifələrin həyata keçirilməsi məqsədəmüvafiq
hesab edilir:
- tarixi hadisələrin, həmçinin müasir həyatda
baş verən ictimai hadisələrin dərk, təhlil və
təsnif edilməsi;
- milli mənəvi dəyərlərdən, mədəni irsdən
istifadə etməklə daxili potensialın
zənginləşdirilməsi və onların gələcək nəsillərə
ötürülməsi;
- dövlətçilik ənənələrinə istinad olunması,
ölkəmizin müstəqil dövlət quruculuğunda şüurlu
və məsuliyyətli vətəndaş kimi iştirak etməsi;
- vətənin tarixində baş vermiş hadisələr nəzərə
alınmaqla milli mənafe və maraqların qorunması;
- müxtəlif mənbələri təhlil etməklə onlardan
nəticələrin çıxarılması, sosioloji məlumatlar
üzərində işin təşkili, sosial, iqtisadi, mədəni
problemlərin tarixi baxımından inkişafının digər
fənlərlə əlaqədə izlənilməsi;
- tarixi hadisələrin qarşılıqlı əlaqələrini
təhlil etməklə məntiqi və yaradıcı təfəkkürün
inkişaf etdirilməsi.
Müəyyən edilmişdir ki, ümumtəhsil
məktəblərində Azərbaycan tarixinin tədrisi
vasitəsilə:
-
ümumi
orta təhsil səviyyəsində Azərbaycanın ən
qədim yaşayış məskənlərindən biri olması,
dövlətçilik ənənələri, Azərbaycan xalqının,
onun milli, sosial, əxlaqi-mənəvi
dəyərlərinin təşəkkülü və formalaşması,
geosiyasi məkanda mövqeyi və rolu, bəşər
sivilizasiyasının inkişafına təsiri,
Azərbaycanın məruz qaldığı təcavüzlər və
onlara qarşı mübarizə, müasir dünyada
mövqeyi, ölkənin ümumi inkişafı, tarixi
şəxsiyyətləri, maddi və mənəvi mədəniyyət
abidələri haqqında sistemli məlumatların
mənimsənilməsi təmin olunur, şagirdlərdə
tarixi hadisələri təhlil etmək və onlara
münasibət bildirmək, əlavə faktlar toplamaq
və sistemləşdirib təqdim etmək, tarixi
mənbələrlə işləmək bacarıqları
formalaşdırılır, onlara vətənpərvərlik,
milli iftixar hissləri aşılanır.
-
tam
orta təhsil səviyyəsində ümumi orta təhsil
pilləsində nəzərdə tutulmuş fəaliyyətləri
genişləndirməklə sivilizasiyalı inkişaf
şəraitlərində yürüdülən siyasi xəttin
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, milli mənəvi
dəyərlərinə təsiri, bu dövrlərdə
sosial-iqtisadi, mədəni inkişaf
tendensiyaları, milli azadlıq hərəkatı,
dövlətçiliyin bərpası, qorunması, inkişafı,
müasir dövrdə Azərbaycanın dünyadakı
mövqeyi, ölkənin ümumi inkişafını
şərtləndirən amillər haqqında məlumatlar
mənimsənilir, demokratik cəmiyyət şəraitində
şagirdlərdə sosial-siyasi və tarixi
hadisələrə münasibət bildirmək və
qiymətləndirmək bacarıqları formalaşdırılır.
"Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının
Qanununun tələblərinə müvafiq olaraq icbari
təhsil doqquzuncu sinif bazasında
tamamlandığından respublikanın ümumtəhsil
məktəblərində Azərbaycan tarixi üzrə təlimin
məzmunu əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq
konsentrik prinsipə əsasən aşağıdakı kimi
qurulmuşdur.
Ümumi orta təhsil bazasında:
-
V
sinifdə Vətən tarixinin qədim zamanlardan bu
günədək ən mühüm tarixi hadisə, proses və
təzahürləri barədə ilkin təsəvvürlərin
yaradılması istiqamətində təlim
fəaliyyətinin qurulması;
-
VI-IX
siniflərdə sivilizasiyalı inkişaf
nöqteyi-nəzərindən müvafiq bölmələr üzrə
xronoloji ardıcıllıq gözlənilməklə
Azərbaycan tarixinin ən qədim dövründən bu
günə qədərki hadisə, proses və təzahürlər
üzərində təlim fəaliyyətinin qurulması;
-
X-XI
siniflərdə (tam orta təhsil bazasında)
Azərbaycanın tarixi keçmişini və müasir
dövrünü, sivilizasiyaların inkişafında
rolunu, qlobal problemlərin həllində
mövqeyini dəyərləndirməyə imkan verən təlim
materialları üzərində fəaliyyətlərin
qurulması.
1. Fənn üzrə təlimin məzmunu
1.1. Fənn üzrə ümumi təlim nəticələri
Ümumi orta təhsil səviyyəsində şagird:
- tarixi hadisələri xronoloji əsasda təsvir
edir, onlar arasındakı səbəb və nəticə
əlaqələrini izah edir;
- sivilizasiyaların formalaşmasında dünya
mədəniyyətinin, incəsənətinin inkişafında
Azərbaycanın rolu və mövqeyi barədə
mülahizələrini bildirir;
- tarixi fakt və hadisələrə, tarixi
şəxsiyyətlərə və onların fəaliyyətinə münasibət
bildirir, onları müvafiq dövr baxımından
qiymətləndirir.
Tam orta təhsil səviyyəsində şagird:
- Azərbaycanın tarixi keçmişi və müasir dövrü
haqqında zəruri biliklərə malik olduğunu nümayiş
etdirir;
- tarixi hadisə və proseslərin mahiyyətini
konkret dövrün xüsusiyyətləri baxımından izah
edir və ona münasibət bildirir;
- tarixi informasiyaları toplayır,
sistemləşdirir, təhlil edir və nəticələr
barədə təqdimatlar hazırlayır;
- tarixi hadisələrlə bağlı fərziyyə və
mülahizələr irəli sürür, proqnozlar verir;
- debatlarda, diskussiyalarda, müzakirələrdə
ictimai rəy formalaşdıran məsələlər ətrafında
təkliflərlə çıxış edir, hüquqi-siyasi dəyərlərin
(demokratiya, şəxsiyyət, azadlıq və s.) həyatda
reallaşmasına münasibət bildirir.
1.2. Fənnin məzmun xətləri və onların
əsaslandırılması
Məzmun xətləri fənn üzrə ümumi təlim
nəticələrinin reallaşdırılmasını təmin etmək
üçün müəyyən edilən məzmunun zəruri
hissələridir. Bu hissələr bir-biri ilə həm
məntiqi, həm də xronoloji cəhətdən bağlı olur,
məzmunun bütöv və əhatəli ifadə olunmasını təmin
edir.
Azərbaycan tarixi fənni üzrə məzmun xətləri
ümumi təhsilin səviyyələri üzrə bütün şagirdlər
üçün vacib olan məzmunu əhatə etməyə, hər bir
şagirdin Vətən tarixindən öyrənə biləcəyi və
öyrənməli olduğu məsələləri müəyyənləşdirməyə
imkan yaradır. Onlar siniflər üzrə özlərinə
məxsus əsas və alt-standartları ehtiva etməklə
fərqlənir .
Azərbaycan tarixi fənni üzrə məzmun standartları
siniflər üzrə sistemləşdirilmişdir və aşağıdakı
beş məzmun xətti üzrə qruplaşdırılır:
1. Tarixi zaman
2. Tarixi məkan
3. Dövlət
4. Şəxsiyyət
5. Mədəniyyət
Azərbaycan tarixi fənni üzrə məzmun xətlərinin
vacibliyi aşağıdakı zərurətdən irəli gəlir.
1. Tarixi zaman
Bütün hadisə və təzahürlər tarixi zaman
daxilində baş verir. Bu hadisə və təzahürlərin
zaman daxilində baş verməsinin və inkişafının
ardıcıllığı onlar arasında qarşılıqlı əlaqə və
təsirləri müəyyənləşdirməyə imkan yaradır.
Tarixi zamanda mövqe hadisə və təzahürlərin
hansı tarixi şəraitdə baş verdiyini göstərir.
Eyni zamanda bu şəraitin ona necə təsir
göstərdiyini, həmin hadisə və təzahürün səbəbi,
yaxud da nəticəsi olub-olmadığını müəyyən etməyə
imkan verir.
Tarixi zaman daxilində hadisələrin və
təzahürlərin dəyişməsinin izlənməsi şagirdlərin
tarixi hadisələri zaman baxımından
müəyyənləşdirməsi, əlaqələndirməsi, təhlil
etməsi və dəyərləndirməsində, xronologiyaya dair
bacarıqların mənimsənilməsində əhəmiyyətli rol
oynayır.
2. Tarixi məkan
İnsanların və cəmiyyətin həyatı, onların
inkişafı və dəyişməsi müəyyən tarixi məkan
çərçivəsində baş verir. Həmin məkanın
təbii-coğrafi şəraiti insanların həyat
tərzlərinə, məşğuliyyətlərinə, təsərrüfat
həyatlarına, ictimai münasibətlərinə, mədəni
inkişaf xüsusiyyətlərinə böyük təsir göstərir.
Ona görə də bu şəraitin öyrənilməsi
təsərrüfatın, mədəniyyətin, dövlət quruluşunun,
ictimai həyatın, daxili və xarici siyasətin
inkişaf məntiqini izləməyə və onların gələcək
inkişaf perspektivlərini proqnozlaşdırmağa imkan
verir. Azərbaycan tarixində təbii-coğrafi
amillərlə bağlı bilik və bacarıqların aşılanması
şagirdlərin cəmiyyətin inkişafının ətraf
mühitdən, təbiətdən, geosiyasi amillərdən
asılılığını dəyərləndirməsinə şərait yaradır.
3. Dövlət
Müxtəlif dövlət quruluşu formaları, qanunlar və
onlara əməl olunması, dövlətlər arasında və
dövlətlə vətəndaşlar arasında olan münasibətlər
insanların həyatına və tarixin gedişinə güclü
təsir göstərmişdir. Müxtəlif tarixi dövrlərdə
mövcud olmuş Azərbaycan dövlətlərinin quruluşu,
yeritdikləri sosial-iqtisadi və xarici siyasət
inkişaf edərək dəyişmiş, müasir səviyyəyə gəlib
çatmışdır. Şagirdlər bu dəyişiklikləri izləməklə
Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixinə dair
biliklər qazanır, onun tarixi inkişaf yolunu
izləməklə, müvafiq materiallar toplamaqla,
təhlillər aparmaqla elmi dünyagörüşünə, idrak
bacarıqlarına yiyələnirlər.
4. Şəxsiyyət
Ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin fəaliyyəti bu və ya
digər dərəcədə tarixin gedişinə təsir göstərir.
Tarix şəxsiyyətlərin fəaliyyətindən xeyli
dərəcədə asılı olur. Onların fəaliyyətlərinin
əsasının başa düşülməsi və nəticələrinin düzgün
qiymətləndirilməsi, eyni zamanda, bir sıra
tarixi hadisələrin səbəb-nəticə əlaqələrini
müəyyənləşdirməyə və gələcəkdə baş verə biləcək
digər hadisə və təzahürləri proqnozlaşdırmağa
imkan yaradır. Buna görə də şagirdlərin keçmişdə
və həmçinin müasir zamanda insan cəmiyyətinin
inkişafında ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin rolunu
düzgün başa düşməsi və dəyərləndirməsi üçün
onlara Azərbaycan tarixi ilə bağlı
şəxsiyyətlərin fəaliyyəti barədə araşdırmalar
aparmaq, müqayisələr və təhlillər əsasında fikir
söyləmək imkanı verən bacarıqların aşılanması
zəruri hesab edilir.
5. Mədəniyyət
Mədəniyyət insanların maddi və mənəvi
fəaliyyətinin bütün nəticələrini əhatə edir.
Tarixin gedişi ilə sıx bağlı olaraq yaranır və
inkişaf edir. Bu fəaliyyət öz növbəsində milli
və bəşər mədəniyyətlərini zənginləşdirir.
Müəyyən cəmiyyətin mədəniyyətinin öyrənilməsi
həmin cəmiyyətdə təsərrüfatın, insanlar
arasındakı münasibətlərin, mənəvi dəyərlərin,
başqa mədəniyyətlərlə əlaqələrin
xüsusiyyətlərini anlamağa və perspektivlərini
qiymətləndirməyə imkan yaradır. Azərbaycan
mədəniyyətinin tarixinə dair araşdırmalar
şagirdləri düşünməyə, müqayisələr aparmağa sövq
edir, onlarda milli qurur, maddi və mənəvi
abidələrə məhəbbət hissi oyadır.
1.3. Məzmun xətləri üzrə təlim nəticələri
Ümumi orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri
üzrə təlim nəticələri
1. Tarixi zaman
Şagird:
- Tarixi hadisələri xronoloji əsasda təsvir edir
və qiymətləndirir.
- Tarixi hadisələr arasındakı səbəb-nəticə
əlaqələrini izah edir.
- Sivilizasiyaların formalaşmasında, dünya
mədəniyyəti və incəsənətinin inkişafında
Azərbaycanın rolu barədə mülahizələrini şərh
edir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
- Tarixi məkana görə sivilizasiyaların
formalaşmasında, dünya mədəniyyəti və
incəsənətinin inkişafında Azərbaycanın mövqeyini
şərh edir, nəticələrini təqdim edir.
3. Dövlət
Şagird:
- Azərbaycanda dövlətçilik ənənələrinin
yaranması və inkişafı xüsusiyyətlərini
qiymətləndirir.
- Azərbaycan dövlətləri ilə bağlı müxtə
lif tarixi mənbələrdən topladığı materialları
təqdim edir.
4.Şəxsiyyət
Şagird:
- Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
- Mənbələri araşdırmaqla Azərbaycanın görkəmli
şəxsiyyətlərinə dair materiallar toplayır və
təqdim edir.
5. Mədəniyyət
Şagird:
- Azərbaycan sivilizasiyası və mədəniyyətinin
xarakterik əlamətlərini dünya sivilizasiyası və
mədəniyyətinin xarakterik əlamətləri ilə
müqayisə edir.
- Azərbaycan xalqının mədəni nailiyyətlərinə
dair araşdırmalar aparır, nəticələrini təqdim
edir.
Tam orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri üzrə
təlim nəticələri
1.Tarixi zaman
Şagird:
- Mənbələr əsasında Azərbaycanın keçmiş və
müasir dövrlərini təhlil edir, onların oxşar və
fərqli cəhətlərini izah edir, mülahizələrini
təqdim edir.
- Tarixi hadisə, proses və təzahürlərin
mahiyyətini konkret dövrün xüsusiyyətləri
baxımından qiymətləndirir.
- Tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə bağlı
fərziyyə və mülahizələr irəli sürür, proqnozlar
verir, təqdimatlar edir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
- Müxtəlif tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
baglı informasiyalar toplayır və qiymətləndirir.
- Aqrar (ənənəvi), sənaye və informasiya
cəmiyyətlərini müqayisə edir, Azərbaycan üçün
xarakterik cəhətləri izah edir.
3. Dövlət
Şagird:
- Dövlətlərin yaranması və inkişafında konkret
dövrün xüsusiyyətlərini dəyərləndirir.
- Mənbələr əsasında Azərbaycanın dövlətçilik
tarixinə dair araşdırmalar aparır, nəticələrini
təqdim edir.
- Dövlət quruluşları və dövlət idarəetmə
formalarına dair təhlillər aparır.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
- Tarixi hadisə və proseslərin gedişində
şəxsiyyətlərin rolu və fəaliyyətini
dəyərləndirir, müqayisələr aparır,
mülahizələrini bildirir.
- Görkəmli tarixi şəxsiyyətlər haqqında müxtəlif
mənbələrdən materiallar toplayır, təhlillər
aparır, mülahizələr əsasında təqdimatlar edir.
5. Mədəniyyət
Şagird:
- Azərbaycan mədəniyyətinin dünya mədəniyyətinin
inkişafında rolunu dəyərləndirir.
- Azərbaycan mədəniyyətinin dünya mədəniyyətinə
verdiyi töhfələrlə bağlı araşdırmalar aparır,
nəticələrini təqdim edir.
1.4. Fəaliyyət xətləri
Məzmun standartları müəyyənləşdirilərkən
aşağıdakı fəaliyyət xətləri ilə əlaqəlilik
nəzərə alınmışdır:
-
məlumat
mənbələrindən istifadə;
-
məlumatın
toplanması və sistemləşdirilməsi;
-
məlumatın
interpretasiyası;
-
məlumatın
təhlili və tətbiqi;
-
məlumatın
təqdim edilməsi;
-
məlumatın
dəyərləndirilməsi;
-
problemin
həlli;
-
proqnozlaşdırma.
1.5. Siniflər üzrə məzmun standartları
V SİNİF
V sinfin sonunda şagird:
- tarixi zaman anlayışlarını fərqləndirir;
- maddi və yazılı mənbələr əsasında sadə
tədqiqatlar aparır;
- insanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri öz
ailəsi nümunəsində təsvir edir;
- insan və cəmiyyətin inkişafı üçün əlverişli
təbii coğrafi amilləri izah edir və mühüm tarixi
abidələri xəritədə müəyyənləşdirir;
- Azərbaycan dövlətləri haqqında sadə biliklər
nümayiş etdirir və xalqın mənafeyinin
qorunmasında dövlətin rolunu dəyərləndirir;
- Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış
şəxsiyyətləri müəyyən edir;
- Azərbaycanın maddi mədəniyyət abidələrini və
mənəvi dəyərlərini qiymətləndirir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı əsas anlayışları
fərqləndirir.
1.1.1. Tarixi zaman anlayışları arasındakı
əlaqələri müəyyənləşdirir.
1.1.2. Sadə xronoloji məsələləri həll edir.
1.2. Tarixi mənbələri tanıdığını nümayiş
etdirir.
1.2.1. Maddi və yazılı mənbələri fərqləndirir.
1.2.2. İllüstrasiya, şəkil və sənədli
materiallardan istifadə edərək tarixi tədqiqat
aparır.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. İnsanların həyat tərzindəki
dəyişiklikləri öz ailəsi nümunəsində təsvir
edir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. İnsan və cəmiyyətin həyatı üçün əlverişli
təbii amilləri təsvir edir.
2.1.2. Xəritələrdə Azərbaycan ərazisini və mühüm
tarixi abidələri müəyyənləşdirir.
3.Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Azərbaycan dövlətləri haqqında sadə
biliklər nümayiş etdirir.
3.1.2. Xalqın mənafeyinin qorunmasın
da dövlətin rolunu dəyərləndirir.
3.1.3. Kiçikhəcmli tarixi hekayə qurur.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış
şəxsiyyətləri (İranzu, Cavanşir, Şəmsəddin
Eldəniz, Uzun Həsən, Sara xatun, Şah I İsmayıl,
Cavad xan, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Nəriman
Nərimanov, Heydər Əliyev, İlham Əliyev və b.)
müəyyən edir.
4.1.2. Mənbələrə əsasən şəxsiyyətlər haqqında
təqdimatlar hazırlayır.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyətini izah
edir.
5.1.2. Milli mənəvi dəyərləri fərqləndirir.
5.1.3. Azərbaycan mədəniyyəti ilə bağlı sadə
təqdimatlar hazırlayır.
VI SİNİF
VI sinfin sonunda şagird:
- mühüm hadisə, proses və təzahürlərin xronoloji
çərçivələrini müəyyən edir və zaman oxunda
təsvir edir;
- maddi mədəniyyət abidələri, illüstrasiya və
yaxud muzey eksponatları əsasında tədqiqatlar
aparır;
- insanların birgə yaşayış formalarını
fərqləndirir;
- qədim insanların həyat tərzini Azərbaycan
ərazisinin təbii coğrafi şəraiti ilə
əlaqələndirir və ilk insan məskənlərini, dövlət
qurumlarını, qədim dövlətləri xəritədə
müəyyənləşdirir;
- Azərbaycanda qədim dövlətlərin yaranmasını,
daxili və xarici siyasətini izah edir;
- qədim dövlətlərin yaranması və inkişafında
tarixi şəxsiyyətlərin rolunu dəyərləndirir;
- Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafını, müxtəlif
xalqların mədəniyyətləri ilə qarşılıqlı
əlaqələrini izah edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1.Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Mühüm hadisə, proses və təzahürlərin
xronoloji çərçivələrini müəyyənləşdirir.
1.1.2. Mühüm hadisə, proses və təzahürləri
zaman oxunda təsvir edir.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Dövrün öyrənilməsində maddi və yazılı
mənbələrin rolunu izah edir.
1.2.2. İllüstrasiya və yaxud muzey eksponatları
əsasında sadə tədqiqatlar aparır.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. İnsanların birgə yaşayışının müxtəlif
formalarını fərqləndirir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Qədim insanların həyat tərzini və
məşğuliyyətini Azərbaycan ərazisinin
təbii-coğrafi şəraiti ilə əlaqələndirir.
2.1.2. Xəritələrdə Azərbaycan ərazisində ilk
insan məskənlərini, dövlət qurumları və qədim
dövlətləri müəyyənləşdirir.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Azərbaycanda dövlət qurumları və qədim
dövlətlərin yaranmasını, idarə olunmasını,
sosial-iqtisadi münasibətləri təsvir edir.
3.1.2. Qədim dövlətlərin daxili və xarici
siyasətini izah edir.
3.1.3. Qədim Azərbaycan dövlətləri haqqında
mənbələr əsasında məlumatlar toplayır, təqdim
edir.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Dövlətlərin yaranmasında, inkişafında
tarixi şəxsiyyətlərin (İranzu, Tomris, Atropat,
Oroys və b.) rolunu dəyərləndirir.
4.1.2. Tarixi şəxsiyyətlər haqqında kiçik
hekayə qurur.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Sivilizasiyayaqədərki və sivilizasiya
dövrününü mədəniyyətlərini izah edir.
5.1.2. Azərbaycan mədəniyyətinin müxtəlif
xalqların mədəniyyəti ilə qarşılıqlı əlqələrini
izah edir.
5.1.3. Mədəni əlaqələrə dair cədvəllər tərtib
edir.
VII SİNİF
VII sinfin sonunda şagird:
- mühüm hadisə, proses və təzahürlərin xronoloji
çərçivələrini müqayisə edir, sxem və cədvəllər
hazırlayır;
- Azərbaycan ərazisində yaşamış insanların həyat
tərzindəki dəyişiklikləri dövrə aid yazılı və
maddi mənbələr əsasında müəyyən edir;
- Azərbaycanda təsərrüfat sahələri və istehsal
münasibətlərinin inkişafını onun təbii-coğrafi
şəraiti ilə əlaqələndirir;
- Azərbaycanda feodal dövlətlərinin yaranması,
müstəqilliyini itirməsi və bərpası səbəblərini
şərh edir, dövlətçilik ənənələrinin inkişafı
xüsusiyyətlərini dəyərləndirir;
- tarixi şəxsiyyətlərin oxşar və fərqli
cəhətlərini qiymətləndirir;
- mədəniyyətin inkişaf mərhələlərini və milli
mənəvi dəyərlərin formalaşmasına dinlərin
təsirini dəyərləndirir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1.Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Mühüm hadisə, proses və təzahürlərin
xronoloji çərçivələrini müqayisə edir.
1.1.2. Tarixi zaman və hadisələr arasında
əlaqələrə dair müxtəlif sxem və cədvəllər tərtib
edir.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Dövrə aid yazılı və maddi mənbələri
əlaqələndirir.
1.2.2. Öyrəndiyi dövrə aid yazılı mənbələr
üzərində işləyir.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. Azərbaycan ərazisində yaşamış insanların
həyat tərzi və məşğuliyyətində baş vermiş
dəyişiklikləri müəyyənləşdirir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1.Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və təbii
amilləri ilə müxtəlif təsərrüfat sahələri və
istehsal münasibətlərinin inkişafı arasında
əlaqələri izah edir.
2.1.2. Dövrə aid xəritə və xəritə-sxemlərdəki
müxtəlif tarixi hadisə, proses və təzahürlərə
dair məlumatları izah edir.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Azərbaycan feodal dövlətlərinin inkişafı,
müstəqilliyini itirməsi və siyasi
müstəqilliyinin bərpası səbəblərini şərh edir.
3.1.2. Azərbaycanda dövlətçilik ənənələrinin
inkişafı xüsusiyyətlərini dəyərləndirir.
3.1.3. Feodal dövlətləri ilə bağlı cədvəllər
hazırlayır.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Tarixi şəxsiyyətləri (Cavanşir, Babək,
Yusif Əbu Sac, Şəmsəddin Eldəniz, I İbrahim
Xəlilullah, Qara Yusif, Uzun Həsən və b.) oxşar
və fərqli cəhətlərinə görə təhlil edir.
4.1.2. Tarixi şəxsiyyətlərin oxşar və fərqli
cəhətləri ilə bağlı sxem və cədvəllər
hazırlayır.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Mədəniyyətin inkişaf mərhələlərini
dəyərləndirir.
5.1.2. Milli mədəni dəyərlərin formalaşmasına
dinlərin təsirini dəyərləndirir.
5.1.3. Mədəniyyətin inkişaf mərhələlərini əks
etdirən təqdimatlar hazırlayır.
VIII SİNİF
VIII sinfin sonunda şagird:
- Azərbaycan və dünya ölkələrində baş vermiş
mühüm hadisə, proses və təzahürləri
əlaqələndirir və tematik sinxron cədvəllər
hazırlayır;
- Azərbaycanda insanların həyat tərzində baş
vermiş dəyişikliklərin səbəblərini mənbələr
əsasında araşdırır, nəticələri təqdim edir;
- Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və təbii
amillərini ölkənin ictimai, iqtisadi və siyasi
vəziyyəti ilə əlaqələndirir;
- mərkəzləşmiş dövlətin inkişaf
xüsusiyyətlərini, dövlətlərarası münasibətdə
Azərbaycanın mövqeyini dəyərləndirir;
- Azərbaycan dövlətçiliyində mühüm rol oynamış
tarixi şəxsiyyətlərin fəaliyyətini
dəyərləndirir;
- yeni ictimai iqtisadi münasibətlər şəraitində
Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına təsir edən
amilləri şərh edir, mədəni nailiyyətləri
dəyərləndirir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Azərbaycan və dünya ölkələrində baş
vermiş mühüm hadisə, proses və təzahürlərin
sinxronluğunu izah edir.
1.1.2. Hadisə və proseslərin zamana görə
əlaqələndirilməsinə dair tematik-sinxron
cədvəllər hazırlayır.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Dövrə aid hadisə, proses və təzahürləri
verilmiş yazılı mənbələrlə əlaqələndirir.
1.2.2. Öyrəndiyi dövrə aid yazılı mənbələri
təhlil edir, nəticələrini təqdim edir.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. Azərbaycan ərazisində yaşamış
insanların həyat tərzi və məşğuliyyətlərinndə
baş vermiş dəyişiklikləri izləyir və onların
səbəblərini izah edir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və təbii
amillərini təsərrüfatın, ictimai
münasibətlətlərin inkişafı və ölkənin siyasi
vəziyyəti ilə əlaqələndirir.
2.1.2. Xəritələrdəki məlumatlara əsasən sxem və
cədvəllər tərtib edir.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Mərkəzləşmiş dövlətin yaranması və
tənəzzülü, Azərbaycan torpaqlarının
birləşdirilməsi uğrunda mübarizənin
xüsusiyyətlərini şərh edir.
3.1.2. Dövlətlərarası münasibətlərdə
Azərbaycanın mövqeyini dəyərləndirir.
3.1.3. Dövrlə bağlı mənbələrdən əldə etdiyi
məlumatlar əsasında sxem və cədvəllər qurur.
4.Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Azərbaycan dövlətçiliyində mühüm rol
oynamış tarixi şəxsiyyətlərin (Şah I İsmayıl,
Şah I Təhmasib, Şah I Abbas, Nadir şah, Qubalı
Fətəli xan, Hacı Çələbi və b.) fəaliyyətini
dəyərləndirir.
4.1.2. Tarixi şəxsiyyətlər haqqında müqayisəli
sxem və cədvəllər hazırlayır.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1 Yeni ictimai-iqtisadi münasibətlərin
mədəniyyətə təsirini dəyərləndirir.
5.1.2. Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına
təsir edən amilləri şərh edir.
5.1.3 Azərbaycanın mədəni nailiyyətlərini əks
etdirən cədvəllər hazırlayır.
IX SİNİF
IX sinfin sonunda şagird:
- tarixi inkişafı zaman baxımından
qiymətləndirir və xronoloji cədvəllər
hazırlayır;
- yazılı mənbələrdəki fərqli yanaşmaları
müqayisə edir, təqdimatlar hazırlayır;
- Azərbaycanda insanların həyat tərzində baş
vermiş dəyişiklikləri dövr və sivilizasiyalarla
əlaqələndirir;
- Azərbaycanın ictimai- iqtisadi, siyasi
inkişafı ilə onun coğrafi mövqeyi və təbii
şəraiti arasındakı əlaqələri dəyərləndirir;
- müstəmləkə rejimi və müstəqillik şəraitində
Azərbaycanın daxili və xarici siyasətini
dəyərləndirir;
- dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi və
inkişafında tarixi şəxsiyyətlərin rolunu dövr
baxımından dəyərləndirir;
- Azərbaycan və dünya mədəniyyətlərini
xarakterik əlamətlərinə görə müqayisələr aparır,
təqdimatlar hazırlayır.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1.Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Mühüm tarixi hadisə, proses və
təzahürləri zaman baxımından qiymətləndirir.
1.1.2. Mühüm hadisə, proses və təzahürlərə dair
xronoloji cədvəllər hazırlayır.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Eyni hadisəyə aid yazılı mənbələrdəki
fərqli yanaşmaları müqayisə edir.
1.2.2. Müxtəlif mənbələr əsasında təqdimatlar
hazırlayır.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. Azərbaycan ərazisində yaşamış
insanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
dövrün xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və təbii
amilləri ilə müxtəlif təsərrüfat sahələri və
istehsal münasibətlərinin inkişafı arasında
əlaqələri dəyərləndirir.
2.1.2. Mühum tarixi hadisə və prosesləri
kontur xəritələrdə təsvir edir.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Müstəmləkə rejimi, müstəqillik
şəraitində inzibati, sosial-iqtisadi həyatda baş
verən dəyişiklikləri təhlil edir.
3.1.2. Xarici dövlətlərin strateji maraqları
ilə bağlı Azərbaycanın mövqeyini
dəyərləndirir.
3.1.3. Azərbaycan dövlətləri ilə bağlı
müxtəlif mənbələrdən topladığı materialları
təqdim edir.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsində və
inkişafında tarixi şəxsiyyətlərin (Məmməd Əmin
Rəsulzadə, Nəriman Nərimanov, Heydər Əliyev,
İlham Əliyev və b.) rolunu dəyərləndirir.
4.1.2. Azərbaycanın görkəmli tarixi
şəxsiyyətlərinə dair materiallar toplayır,
təqdim edir.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Azərbaycan sivilizasiyası və
mədəniyyətinin xarakterik əlamətlərini şərh
edir.
5.1.2. Azərbaycan sivilizasiyası və
mədəniyyətinin xarakterik əlamətlərini dünya
sivilizasiyası və mədəniyyətlərinin xarakterik
əlamətləri ilə müqayisə edir.
5.1.3. Azərbaycan xalqının mədəni
nailiyyətlərinə dair araşdırmalar aparır,
nəticələrini təqdim edir.
X SİNİF
X sinfin sonunda şagird:
- mənbələr əsasında Azərbaycanın tarixi
keçmişini və müasir dövrünü müqayisə edir,
xronoloji cədvəllər hazırlayır;
- yazılı mənbənin aid olduğu dövrü və müəllifin
mövqeyini müəyyənləşdirir;
- insanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
mənbələr əsasında təqdim edir;
- müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycanın
geosiyasi mövqeyini dəyərləndirir, qrafik və
diaqramlar tərtib edir;
- dövlətlərin yaranması və inkişafında müvafiq
dövrün xüsusiyyətlərini dəyərləndirir,
dövlətlərarası münasibətlərdə Azərbaycanın
mövqeyini şərh edir;
- görkəmli tarixi şəxsiyyətlər haqqında referat
və təqdimatlar hazırlayır;
- Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafını
Türk-İslam mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi
dəyərləndirir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1.Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Mənbələr əsasında Azərbaycananın tarixi
keçmişını və müasir dövrünü müqayisə edir,
təqdimatlar hazirlayır.
1.1.2. Mənbələr əsasında Azərbaycanın keçmiş
və müasir dövrünə dair xronoloji cədvəllər
hazırlayır.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Tarixi hadisəyə aid yazılı mənbənin
müəllifinin mövqeyini müəyyənləşdirir.
1.2.2. Yazılı mənbələrin, yaxud tarixi sənədin
aid olduğu dövrü müəyyənləşdirir.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyşiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. İnsanların həyat tərzindəki
dəyişiklikləri mənbələr əsasında təqdim edir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycanın
geosiyasi mövqeyini dəyərləndirir.
2.1.2. Müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycanın
geosiyasi mövqeyinə dair qrafik və diaqramlar
tərtib edir.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Dövlətlərin yaranması və inkişafında
müvafiq dövrün xüsusiyyətlərini dəyərləndirir.
3.1.2. Müxtəlif dövrlərdə dövlətlərarası
münasibətlərdə Azərbaycanın mövqeyini şərh edir.
3.1.3.Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafına
dair qrafik və diaqramlar tərtib edir.
4. Şəxsiyyət
Şagird:
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Azərbaycanın görkəmli tarixi
şəxsiyyətlərini (I Axistan, Qara Yusif, Uzun
Həsən, Şah I İsmayıl, Şah I Abbas, Cavad xan,
Ağa Məhəmməd şah Qacar və b.) dünyanın görkəmli
tarixi şəxsiyyətləri ilə müqayisə edir və
dəyərləndirir.
4.1.2. Görkəmli tarixi şəxsiyyətlər haqqında
topladığı materiallara əsasən referatlar və
təqdimatlar hazırlayır.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Mədəniyyətin inkişafını tarixi şərait və
sosial-iqtisadi vəziyyət baxımından
dəyərləndirir.
5.1.2. Azərbaycan mədəniyyətini Türk-İslam
mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi
qiymətləndirir.
5.1.3. Türk-İslam mədəniyyətinin tərkib hissəsi
kimi Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına dair
araşdırmalar aparır, referatlar və təqdimatlar
hazırlayır.
XI SİNİF
XI sinfin sonunda şagird:
- mənbələr əsasında Azərbaycanın tarixi
keçmişini və müasir dövrünü dəyərləndirir,
təqdimatlar hazırlayır;
- tarixi hadisə, proses və təzahürlərin
öyrənilməsi üçün müvafiq mənbələri seçir,
müxtəlif baxışları dəyərləndirir;
- Azərbaycan xalqının formalaşmasını tarixi
dövrlərlə əlaqələndirir;
- Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinin əhəmiyyətini
dəyərləndirir, təqdimatlar hazırlayır;
- Azərbaycanda müxtəlif dövrlərdə mövcud olmuş
dövlətlərin dövlətçilk ənənələrinin və
sivilizasiyanın inkişafında rolunu dəyərləndirir
və proqnozlar verir;
- qlobal problemlərin həllində Azərbaycanın
mövqeyini dəyərləndirir;
- tarixi inkişafda şəxsiyyətlərin fəaliyyətini
dəyərləndirir və layihələr hazırlayır;
- dünya mədəniyyətinin inkişafında Azərbaycan
mədəniyyətinin rolunu dəyərləndirir;
- Azərbaycan xalqının dünya mədəniyyətinə
verdiyi töhfələrlə bağlı araşdırmalar aparır,
nəticələrini təqdim edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1.Tarixi zaman
Şagird:
1.1. Xronologiya ilə bağlı tarixi anlayışları
mənimsədiyini nümayiş etdirir.
1.1.1. Mənbələr əsasında Azərbaycanın tarixi
kecmişini və müasir dövrlərini dəyərləndirir,
təqdimatlar hazırlayır.
1.1.2. Mənbələr əsasında Azərbaycanın tarixi
keçmişi və müasir dövrlərinə aid müqayisəli
sinxron cədvəllər hazırlayır.
1.2. Mənbələr üzərində tədqiqat bacarıqları
nümayiş etdirir.
1.2.1. Mənbələrdəki eyni tarixi hadisə, proses
və təzahürlər barədə müxtəlif baxışları
dəyərləndirir.
1.2.2. Tarixi hadisə, proses və təzahürün
öyrənilməsi üçün müvafiq mənbələri seçir.
1.3. İnsanların həyat tərzindəki dəyişiklikləri
sivilizasiyalarla əlaqələndirir.
1.3.1. Azərbaycan xalqının formalaşmasının
xüsusiyyətlərini tarixi dövrlərlə əlaqələndirir.
2. Tarixi məkan
Şagird:
2.1. Azərbaycan ərazisinin təbii-coğrafi
şəraitini tarixi hadisə, proses və təzahürlərlə
əlaqələndirir.
2.1.1. Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinin
əhəmiyyətini dəyərləndirir.
2.1.2. Azərbaycanın geosiyasi mövqeyini nümayiş
etdirən təqdimatlar hazırlayır.
3. Dövlət
Şagird:
3.1. Azərbaycan ərazisində dövlətlərin
yaranması, inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı bilik
və bacarıqlar nümayiş etdirir.
3.1.1. Müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanda yaranmış
dövlətlərin dövlətçilik ənənələrinin və
sivilizasiyanın inkişafında rolunu
dəyərləndirir.
3.1.2. Qlobal problemlərin həllində Azərbaycanın
mövqeyini və apardığı siyasəti dəyərləndirir.
3.1.3. Mənbələr əsasında Azərbaycanın
dövlətçilik tarixinə dair araşdırmalar aparır,
proqnozlar verir.
4. Şəxsiyyət
Şagird:4.1.
Tarixi şəxsiyyətləri dövr baxımından
qiymətləndirir.
4.1.1. Tarixi hadisə və proseslərin gedişində
şəxsiyyətlərin (Məmməd Əmin Rəsulzadə, Fətəli
xan Xoyski, Şeyx Məhəmməd Xiyabani, Nəriman
Nərimanov, Əbülfəz Elçibəy, Heydər Əliyev, İlham
Əliyev və b.) rolunu və fəaliyyətini
dəyərləndirir.
4.1.2. Görkəmli tarixi şəxsiyyətlər haqqında
layihələr hazırlayır.
5. Mədəniyyət
Şagird:
5.1. Mədəniyyət və sivilizasiyaları
qiymətləndirir.
5.1.1. Dünya mədəniyyətinin inkişafında
Azərbaycan mədəniyyətinin rolunu dəyərləndirir.
5.1.2. Azərbaycanın milli mənəvi dəyərlərini
Azərbaycan xalqının dünya mədəniyyətinə töhfəsi
kimi dəyərləndirir.
5.1.3. Azərbaycan mədəniyyətinin dünya
mədəniyyətinə verdiyi töhfələrlə bağlı
araşdırmalar aparır, nəticələri təqdim edir.
(Ardı var) |
