Q.Qarayev - 90

"Onun mühazirələri də düşüncələri kimi bənzərsiz idi"

Rus bəstəkarı Rodion Şedrinin dediyi kimi,  Qara Qarayev  yeni Azərbaycan musiqisinin beynəlxalq   məktəbinin yaradıcısıdır. Həqiqətən, klassik və milli musiqi sənətimizin  inkişafında, dünya səviyyəsində tanınmasında onun danılmaz xidmətləri var. Qara Qarayev elə bir şəxsiyyətdir ki, onun  adı çağdaş Azərbaycan  musiqi mədəniyyəti quruculuğunda  böyük irs qoyub getmiş  dahi bəstəkarımız üzeyir Hacıbəyovun adı  ilə bir çəkilir. İstedadlı bəstəkarın  əsərlərinin hər biri  yenilik, gözəllik, güc və ifadəlilikdən doğan musiqidir.  Müəllimləri, həmkarları onun musiqi əsərləri haqqında həmişə yüksək fikirdə olublar.

 Azərbaycan musiqi sənətinə o, çox töhfələr verib.  Klassik və milli musiqimizin müxtəlif janrlarında   əsərlər  yaratmaqla bərabər, Qara Qarayev xalqımız üçün  yüzlərlə musiqişünas və onlarca bəstəkar yetirib. Tələbələri üçün Qara Qarayev əvəzsiz bir pedaqoq olub.  Onun dahiliyini, böyüklüyünü daim hiss ediblər. 

Görkəmli bəstəkarla bağlı xatirələr çoxdur. İndi tələbələri üçün şirin xatirəyə dönmüş hadisələr, günlər bir vaxtlar onların həyatında bir  dönüş və yenilik olub. 

Görkəmli pedaqoqun vaxtilə sevimli tələbələrindən biri olmuş, hazırda Bəstəkarlar İttifaqının sədri vəzifəsində çalışan Firəngiz Əlizadə ilə Qara müəllimin  xatirəsini bir daha yada salmaq üçün görüşdük.

"Qara Qarayev bizim həm mənəvi  atamız, həm də gözəl müəllimimiz idi" 

Hər hansı  bir tələbəni yaxından tanımaq üçün Qara Qarayevin onun üzünə  baxması kifayət edərdi. Bu adam əsl psixoloq idi. 1965-ci ildə Konservatoriyaya (indiki Musiqi Akademiyası) daxil oldum. 3-cü kursda oxuyarkən Qara Qarayevin tələbəsi oldum. Onun həyatı ilə pedaqoji prinsipləri  vəhdət təşkil edib. O, nəinki dahi  bəstəkar, həm də dahi pedaqoq idi. Söylədiyi bir fikir indiyə kimi yaxşı yadımdadır. "Müəllim auditoriyada tələbələrinə bir söz deyib, kənarda əksinə, başqa cür addım atarsa, o insanın cəmiyyətdə  heç vaxt nüfuzi və hörməti olmayacaq". özünə qarşı tələbkarlıq, insanlara qarşı səmimilik, incəsənəti təmiz əllərlə qurmaq müəllimimin həyat prinsipləri  olub. Tələbələrindən vaxtını əsirgəməzdi. Dərslərimiz həftədə 2 dəfə  keçilsə də, bazar günləri də onunla görüşərdik. Bu dəfə o, bizimlə ya dünya ədəbiyyatına aid əsərlərdən birini təhlil edər, ya da lentə yazılmış  musiqisinə qulaq asıb  müzakirələr aparardı.  Qara Qarayevin işləri həddindən çox idi. Tez-tez Moskvaya gedərdi, çünki o,  SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının katibi idi  və ictimai işlərlə çox məşğul olardı. Amma Bakıda olanda çalışardı ki, tələbələri ilə vaxtaşırı ünsiyyətdə olsun. Onun mühazirələri də düşüncələri kimi bənzərsiz idi. Söhbətlərinlən doymazdıq. 

Digər tərəfdən, tələbələrinə qarşı çox ciddi və tələbkar idi. Həftədə 2 dəfə  yeni musiqi əsəri yazıb gətirməli idik. Bu, çox çətin idi. Elə vaxtlar olub ki, mən bu tapşırıqları asanlıqla yerinə yetirmişəm. Hər dəfə yeni əsər bəstələyirdim.  Amma  elə anlarım olub ki,  yeni musiqi bəstələmək haqqında düşünsəm də, heç nə alınmayıb. Yaxşı yadımdadır, bir dəfə  alman bəstəkarı Berqin xatirəsinə sonata yazdım. Sonatanın 1-2-ci hissələrini yazdım, amma 3-sünü hazırlaya bilmədim. çox həyəcanlı idim. Dərsdən qalmaq istəmirdim, amma əsər yarımçıq qaldığına görə utandığımdan bir qərara gələ bilmirdim. Amma mən dərsə getdim. O, mənim üzümün ifadəsindən çox məyus olduğumu hiss edib, həmin gün elə etdi ki, mənə növbə çatmadı. özümü çox xoşbəxt hiss edirdim. Müəllim tələbəsini onun qarşısında mənəvi əzab çəkməkdən xilas etdi. Təbii ki, bu hərəkət Qara Qarayev böyüklüyünə xas addım idi.

Sinifdə onun 15 tələbəsi olardı. Amma bəstəkardan öyrənmək istəyənlər çox idi.  Tələbələrlə yanaşı, müəllimlərimiz, musiqişünaslar onun dərsində iştirak etdilər. Paxıllıq Qara Qarayev  dühasına yad idi. Bu əliaçıq  insan tələbələrinə çox səmimi şəkildə ideyalarını, planlarını açıqlayardı.  Arzulayardı ki, tələbələri  əsl musiqiçi olsunlar.

Qara Qarayev mənən deyil, hətta maddi baxımdan da tələbələrinə dəstək olardı. Qrupumuzda Afaq Cəfərova adlı bir qız (söhbət bəstəkar Afaq Cəfərovadan gedir) oxuyurdu. Ehtiyacı çox idi. O, bir il  Afaq Cəfərovaya öz hesabına təqaüd verdi. Afaq elə bilirdi ki, bu təqaüdü ona konservatoriya verir.  Amma sonralar bəlli oldu ki,  bu pulu  ona Qara Qarayev verirmiş. 

Konservatoriyanın həm pianoçuluq, həm də bəstəkarlıq fakültələrini qırmızı diplomla bitirdim. Amma mənə yaxşı iş vermədilər. Konservatoriyanın nəzdində uşaqlar üçün fəaliyyət göstərən musiqi kurslarına müəllim göndərildim.  Qara Qarayev Moskvadan gələndə bundan xəbər tutdu, çox həyəcanlandı. Məni də  götürüb o vaxtlar prorektor olan Bilqeyis Məmmədovanın yanına gəldi.  Dedi ki, Firəngiz elə bir fənn yoxdur onu bilməsin. Bilqeyis xanım, onu yaxşı işlə təmin etmək lazımdır.

Qara Qarayevin bu sözlərindən sonra elə konservatoriyanın da,  mənim də taleyimdə böyük dönüş oldu. Akademiyada müasir musiqi kursu və orkestrləşmə tarixi fənləri açıldı. Hər iki fənn üzrə  dərs deməyə başladım. Sonrakı illərdə bu fənlər üzrə yeni dərsliklər yazdım və dissertasiya müdafiə etdim.

Təvazökarlıqdan uzaq olmasın, onun mənə münasibəti qeyri-adi idi. Bir dəfə böyük zalda Qara Qarayevin tələbələrinin konserti idi. Mən də bəstəkar kimi bu tədbirdə əsərimi ifa etdim.  İfamı bitirən kimi bir də gördük ki, Qara Qarayev çıxdı səhnəyə və məni qucaqlayıb dedi: "Əsl müasir musiqi budur".  

Ailəvi tanışlığımız yox idi,  amma  neçə illər sonra o, atamla tanış olmaq istədi. Atam müəllimimgilə getdi  və bu tanışlıq Qara Qarayevlə bağlı təəssüratları birə-min artırdı.  Atam dedi ki, mən belə insan görməmişəm.  Bu tanışlıqdan sonra vaxtaşırı Qara müəllim soruşardı:  "Mənim qardaşım necədir?" Qara Qarayev bizim həm mənəvi  atamız, həm də gözəl müəllimimiz idi. 

"Mənə elə gəlir ki, Oqtay, səni bəstəkarlıq şöbəsinə götürmək olar" - bu sözlər bəstəkarla tələbə arasında zarafata dönmüş kəlmələrə çevrildi

Uşaq bəstəkarı kimi tanıdığımız və sevdiyiimiz   Oqtay Zülfüqarov deyir ki, indinin özündə də onun ölümünə inana bilmirəm. Elə bilirəm ki,  o, yenə Moskvada yaşayır, yazıb-yaradır.  Onunla bağlı xatirələrim çoxdur. Bu xatirələrin tarixçəsi konservatoriyaya qəbul olunduğum illərdən başlayıb.

1951-ci ildə dahi bəstəkarımız konservatoriyanın rektoru idi. İmtahan verirdim. Mən violonçel üzrə musiqi məktəbini bitirmişdim. Qəbul imtahanımızda Qara Qarayev də iştirak edirdi. Mən də abituriyentlər kimi musiqi ədəbiyyatından imtahan verirdim. Başladılar məni sual-cavab etməyə, bəstəkarların əsərlərini soruşmağa. Bütün cavablarımın əvvəlində "Mənə elə gəlir ki"  ifadəsini işlədirdim. Bu kəlməni çox işlətdiyimi  hiss edən  Qara Qarayev nəhayət məndən soruşdu:  "Oqtay, bütün cavablar düzdür, amma mən başa düşə bilmirəm "mənə elə gəlir ki" nə deməkdir". Cavabında dedim ki, Qara müəllim, sizi görəndə özümü itirdim. Sizin kimi dahi bəstəkarın, rektorun qarşısında cavab vermək çox böyük məsuliyyətdir. Mən adi bir violonçelçalan, siz dahi bəstəkar.

Sonra elə oldu ki, violonçel sinfində oxusam da, gizlicə musiqi əsərləri yazırdım.  2-3 dəfə elə oldu ki, violonçeldə çalarkən simləri qırıldı. Mənim bir tələbə  dostum vardı. Müəllimimə  dedi ki, o, əsər yazır, violonçel çalmaq istəmir. Belə deyəndə, müəllimim əlimdən tutdu və məni Qara Qarayevin yanına apardı. İkinci yaxından tanışlığımız bu cür başladı.  Dekabrın 31-də - yeni il gecəsində Qara Qarayev ailəsini bir kənara qoyub mənim  musiqi əsərlərimə qulaq asdı.  İfalar bitdikdən sonra Qara Qarayev dedi: "Mənə elə gəlir ki, Oqtay, səni bəstəkarlıq şöbəsinə götürmək olar".

çox  xoşbəxtəm ki, Qara Qarayev kimi dahi bəstəkarın sinfində oxudum.  

Söhbəti qələmə aldı:

Aynur GüLüSTAN