Təhsil şəxsi inkişaf, karyera yüksəlişi və ictimai təkamül üçün əsas və təməl rolunu oynayaraq həyatımızın vacib hissəsinə çevrilib. Daim inkişaf edən texnologiya və innovativ öyrənmə metodologiyalarına artan ehtiyac şəraitində müəllimlər tədris üsullarının cəlbedici, interaktiv və əyləncəli olmasını təmin etməlidirlər. Burada müəllimlər üçün təhsili daha maraqlı etmək və bununla da şagirdlərin, tələbələrin öyrənmə təcrübəsini artırmaq üçün bir neçə unikal strategiya təklif edərdim.
Qarşılıqlı kəşf etmək
Birlikdə öyrənmək təhsili daha cəlbedici etmək üçün effektiv yanaşmalardan biridir. Pedaqoqlar və şagirdlər birlikdə yeni anlayışları araşdırdıqda, öyrənmə prosesi hər iki tərəf üçün daha zövqlü və stimullaşdırıcı olur. Bu yanaşma tənqidi düşüncəni inkişaf etdirir, maraq hissini artırır və ümumi öyrənmə təcrübəsini genişləndirir. Müəllimlər dərsləri interaktiv etməklə qarşılıqlı kəşfin təsirini daha da gücləndirə bilərlər. Ənənəvi mühazirə əsaslı yanaşmaya riayət etmək əvəzinə, müəllimlər şagirdləri mövzu ilə bağlı söhbətlərə, müzakirələrə və mübahisələrə cəlb edə bilərlər. Bu, şagirdin məlumatı daha yaxşı başa düşməsinə və onun gündəlik təcrübəsində bu məlumatdan istifadə edə bilməsinə, öyrənmə prosesində fəal iştirakına şərait yaradır. Tədqiqat və təqdimat üçün şagirdlərə mövzuların verilməsi onlara mövzunu daha dərindən dərk etməyə kömək edir. Bundan əlavə, o, ictimai nitq, araşdırma və tənqidi düşünmə kimi əsas bacarıqları inkişaf etdirir.
Məzmunun şagirdlərin bilik səviyyəsinə uyğunlaşdırılması
Şagirdlərin biliklərinin qiymətləndirilməsi tədris metodikasına uyğunlaşdırılması üçün çox vacibdir. Bunu etməklə müəllimlər dərslərin mürəkkəbliyini şagirdlərin bilik səviyyəsinə uyğunlaşdıra bilərlər. Bu yanaşma şagirdlərin mürəkkəb tapşırıqlarla yüklənməsinin və ya həddən artıq sadə olanlarla sıxılmasının qarşısını alır.
Tədrisdə fərqləndirmə
Hər bir şagirdin unikal öyrənmə ehtiyaclarını və üstünlüklərini təmin etmək üçün tədris metodlarının fərdiləşdirilməsini nəzərdə tutan diferensiallaşdırılmış təlim digər effektiv strategiyadır. Məzmunun şagirdin potensialına uyğunlaşdırılması üçün çox vacib olan bu yanaşma, nəinki şagirdlərin fəallığını artırır, həm də öyrənmə sürətindən və üslubundan asılı olmayaraq bütün şagirdlərin mövzunu effektiv şəkildə qavramasını təmin edir.
Multimedianın istifadəsi
Multimedia ilə dərslərin təkmilləşdirilməsi, videolar, audio kliplər və şəkillər kimi multimedia resurslarının birləşdirilməsi öyrənmə təcrübəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu resurslar mürəkkəb anlayışları daha effektiv izah etməyə, müxtəlif öyrənmə üslublarına cavab verməyə və dərsləri daha zövqlü etməyə kömək edir.
Öyrədici oyunlar
Oyunlar tədrisə inteqrasiya oluna bilən multimedianın başqa bir formasıdır. Öyrədici oyunlar öyrənməni əyləncəli və interaktiv etməklə şagirdin iştirakını və anlamasını artırır. Oyunlar materialı nəzərdən keçirmək, bacarıqları tətbiq etmək və ya yeni anlayışları əyləncəli şəkildə təqdim etmək üçün istifadə olunur.
Maraqlı sinif mühiti
Şagirdlərin təlim müddətində həvəsli iştirakını təmin etməyin vacib məqamlarından biri də təlimə təşviq edən maraqlı mühitin yaradılmasıdır. Müəllimlər bunu suallar verməklə, şagirdlərin fikirlərini öyrənməklə və onların iştirakı tələb olunan fəaliyyətləri birləşdirməklə edə bilərlər. Həmçinin, təlimin keçirildiyi otağı şagirdlərin marağına uyğun şəkildə hazırlamaq onların burada özlərini rahat hiss etmələrinə və diqqətlərini toplamalarına kömək edəcəkdir. Belə bir mühit nəinki şagirdlərin fəallığını artırır, həm də fəal, sərbəst öyrənməni və tənqidi düşüncəni inkişaf etdirir.
Təhlükəsiz öyrənmə mühitinin yaradılması
Müəllimlər şagirdlərin öz fikir və ideyalarını ifadə etməkdə çəkinməyəcəkləri təhlükəsiz və rahat öyrənmə mühiti yaratmağa çalışmalıdırlar. Buraya müxtəlif fikirlərə hörmətlə yanaşmaq, açıq ünsiyyətə təşviq, müsbət və dəstəkləyici sinif atmosferini yaratmaq, digər şagirdlərin də buna riayət etməsini təmin etmək daxildir. Bunun üçün müəllim şagirdlərin iştirakı ilə müəyyən qaydalar tərtib edə və sinif qaydaları guşəsi yarada bilər.
Dərsi real həyatla əlaqələndirmək
Təhsili cəlb etməyin ən təsirli yollarından biri sinif dərslərini real həyatla əlaqələndirməkdir. Şagirdlər əldə etdikləri biliklərin real həyatda necə tətbiq oluna biləcəyini görəndə öyrənməyə daha çox maraq göstərirlər. Müəllimlər mövzunun real dünyada aktuallığını göstərməklə, öyrənməni şagirdlər üçün daha mənalı və maraqlı edə bilərlər. Müxtəlif təcrübələrdən, ssenarilərdən, hətta rollu oyunlardan istifadə etməklə bunu reallaşdırmaları mümkündür.
Öyrənmədə yerdəyişmə (“Flipped Learning” Konsepsiyası)
Başqa bir innovativ yanaşma yerdəyişmə edilmiş öyrənmədir. Burada şagirdlər dərsi evdə öyrənir, məktəbdə əldə etdikləri biliyi möhkəmləndirirlər. Yəni, evdə videolar və ya digər resurslar vasitəsilə yeni anlayışlarla tanış olur və sinifdə dərs vaxtı müxtəlif müzakirələr aparır, problem həlli fəaliyyətləri və praktiki məşğələlər vasitəsilə anlayışı dərinləşdirirlər. Bu model öyrənməni təşviq edir, şagirdin fəallığını artırır və mürəkkəb anlayışların başa düşülməsini gücləndirir. “Flipped Learning”in faydası budur ki, təkcə təhsili daha interaktiv etmir, həm də fərdi öyrənməyə imkan verir.
Bu, şagirdlərə öz sürətləri ilə öyrənməyə, eləcə də birgə öyrənməyə şərait yaradır və müəllimlərə ehtiyacı olan şagirdlərə fərdi dəstək verməyə imkan verir.
Yumorun, əyləncənin daxil edilməsi
Bir tədris vasitəsi kimi yumor dərsləri daha zövqlü edə, stressi azalda, müsbət və rahat öyrənmə mühiti yarada bilər. Müəllimlər əyləncəli təhsil resurslarından yararlanıb dərslərə oyunlar daxil edərək, sinifdə müsbət və rahat atmosfer yaradaraq, tədrislərinə sürpriz elementləri əlavə edərək, eyni zamanda maarifləndirici, başa düşülən, yadda qalan dərs hazırlaya bilərlər. Videolardan istifadə etmək, mövzu ilə bağlı anlayışları izahlamaq üçün yumoristik nümunələrdən istifadə etmək kimi müxtəlif yollarla müəllimlər öz dərslərinə yumoru da daxil edə bilərlər. Əyləncə təhsildə sadəcə xoş bir şey deyil; effektiv öyrənmənin vacib komponentidir. Tədqiqatlar göstərir ki, əyləncə şagirdlərin diqqətini, məşğulluğunu və motivasiyasını artırmaqla öyrənməni gücləndirə bilir. Öyrənmə əyləncəli olduqda, şagirdlər daha çox məşğul olur, məlumatları daha yaxşı yadda saxlayırlar.
Öyrənmədə seçimlərin təmin edilməsi
Şagirdlərə seçim imkanının verilməsi onların motivasiyasını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Şagirdlərə öz tapşırıqlarını, layihələrini və ya öyrənmə fəaliyyətlərini seçmək imkanı verməklə, müəllimlər onların fərdi maraqlarına və öyrənmə üslublarına bələd ola bilər. Müəllimlər seçimi müxtəlif yollarla həyata keçirə bilər: məsələn, inşa mövzuları seçimi təklif etmək, şagirdlərə layihə üçün qrup üzvlərini seçmək imkanı vermək və ya onların öyrənmələrini necə nümayiş etdirə biləcəkləri variantları təqdim etmək.
Yaradıcılığa həvəsləndirmə
Yaradıcılıq təhsilin cəlbedici və zövqlü olmasında mühüm rol oynayır. Bu, şagirdlərə yeni ideyaları kəşf etməyə, problemləri unikal üsullarla həll etməyə, öz düşüncələrini və anlayışlarını yaradıcı şəkildə ifadə etməyə imkan verir. Yaradıcılığı təşviq etməklə müəllimlər təhsili tələbələr üçün daha əyləncəli, cəlbedici və mənalı edə bilərlər. Buraya yaradıcı yazılar, afişaların dizaynı, multimedia təqdimatlarının yaradılması və ya rol oyunu üzrə məşqlərdə iştirak kimi fəaliyyətlər daxildir.
Texnologiyadan, süni intellektdən istifadə
Texnologiya təhsili daha interaktiv, cəlbedici və əyləncəli etməklə öyrənmə təcrübəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Müəllimlər interaktiv lövhələr, rəqəmsal dərsliklər, təhsil proqramları və onlayn təlim platformaları, həmçinin, tədrisi maraqlı etmək üçün müxtəlif təhsil texnologiyası alətlərini tədrisə inteqrasiya edə bilərlər. Süni intellekt proqramlarından istifadə zəngin təhsil resurslarına çıxışı təmin edir. Əməkdaşlığı, ünsiyyəti asanlaşdırır və tələbələrin öyrəndiklərini, anladıqlarını nümayiş etdirmələri üçün yeni yollar təklif edir. Wordwall, Quilbot, Kahoot, Funlearning, Fuelthebrain, Learningapps, Liveworksheets Storyboardthat, Emaze, Padlet, Scratch, ClassDojo, Google App tədrisə tətbiq edə biləcəyimiz maraqlı, əyləncəli proqram və platformalardır.
Səfərlər, ekskursiyalar təşkil etmək, örnək spikerlər dəvət etmək (Field Trips və Guest Speakers)
Müəllimlər səfərlər, ekskursiyalar təşkil etməklə canlı öyrənməni təmin edə bilərlər. Həmçinin müəllifləri, alimləri, sahə işçilərini, nümunəvi şagirdləri və ya hər hansı bir sahədə uğur qazanmış şəxsi spiker qismində dəvət etməklə şagirdləri ilə söhbət, müzakirələr apara, bununla da onlarda öyrənməyə motivasiyanı, həvəsi artıra bilərlər.
Problemi həll etmə (Problem-Based Learning)
Burada müəllim hər hansısa bir düsturu, qaydanı danışıb izah etmir. Şagirdə problemi, həll olunmalı məsələni göstərir. Şagird özü digər şagirdlərlə iş birliyi edərək müxtəlif həll yolu tapmağa çalışır. Bu, onlarda əməkdaşlığın inkişafına şərait yaradır.
Aktiv təlim strategiyalarının birləşdirilməsi
Fəal təlim şagirdlərin məlumatı passiv qəbul etməkdənsə, öyrənmə prosesində fəal iştirakını əhatə edir. O, daha dərindən başa düşməyə, tənqidi düşünməyə və məlumatın daha yaxşı saxlanmasına kömək edir. Aktiv öyrənmə strategiyalarına müzakirələr, qrup işi, problem həll etmə fəaliyyətləri, nümunə araşdırmaları və praktiki təcrübələr daxil ola bilər. Fəal öyrənmə təkcə təhsili daha cəlbedici etmir, həm də öyrənmə nəticələrini artırır. Bu, şagirdləri tənqidi düşünməyə, biliklərini tətbiq etməyə və mövzu ilə fəal məşğul olmağa təşviq edir. Bundan əlavə, o, 21-ci əsrin işçi qüvvəsində uğur qazanmaq üçün vacib olan əməkdaşlıq, ünsiyyət və problem həlletmə bacarıqlarını artırır.
Nəticə olaraq, təhsili daha maraqlı və cəlbedici etmək təkcə əyləncəli fəaliyyətləri daxil etmək və ya texnologiyadan istifadə etmək deyil. Bu, hər bir şagirdin fərdiliyinə hörmət edən və qiymətləndirən, onların maraq və yaradıcılığını inkişaf etdirən, öyrənməni əyləncəli, mənalı və xoş təcrübəyə çevirən öyrənmə mühiti yaratmaqdan ibarətdir. Bu strategiyaları həyata keçirməklə müəllimlər şagirdlərin fəallığını artıra, fəal öyrənməni təmin edə və sonda təhsil nəticələrini yaxşılaşdıra bilərlər.
Əsmər CƏFƏRLİ,
İsmayıllı rayonu Keyvəndi kənd tam orta məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi