20 Yanvar ümumxalq hüzn günüdür

 Faciənin dəhşətləri faktlar və rəqəmlərdə

Qanlı Yanvar gecəsi Bakı şəhərində 131 nəfər həlak olmuş, ümumi nəticəyə görə isə bu hadisələrdə yaralananların sayı 800, həbs olunanların və itkin düşənlərin sayı isə 1000 nəfəri keçmişdir.

Eyni zamanda 200 ev və mənzil talan edilərək yandırıldı, 80 avtomaşın, külli miqdarda şəxsi və dövlət əmlakı məhv edildi. Faciə SSRİ Daxili İşlər və Müdafiə nazirliklərinin və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin təşkilatçılığı ilə müdafiə naziri Yazovun komandanlığı altında törədildi.

20 Yanvar şəhidləri arasında şagirdlər, tələbələr, elm adamları da var idi

Onları ziyarət edəndə bir an fikirləşirik: Görəsən yağı düşmən gülləsinə tuş gələn - 134 nömrəli orta məktəbin VII sinif şagirdi, 13 yaşlı Larisa Məmmədovanın, 167 nömrəli məktəbin şagirdi, 13 yaşlı İlqar İbrahimovun, 42 nömrəli məktəbin VIII sinif şagirdi, 14 yaşlı Nəriman Hüseynovun, 158 nömrəli məktəbin XI sinif şagirdi, 16 yaşlı Vera Bessantinanın, tələbələr  -ülvi Bünyadzadə, Teymur Alməmmədov, Andrey Nişşenkonun, elm sahəsində fəaliyyət göstərən kimya elmləri doktoru, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının üzvü, professor İsmayıl Mursaqulovun, professor Svetlana Məmmədovanın, kimya elmləri doktoru, şöbə müdiri İbrahim İbrahimovun günahı nə idi? 

Şagirdlər faciə ilə bağlı nə bilirlər?

20 Yanvar faciəsindən, xalqımızın başına gətirilən o müsibətlərdən ondoqquz il keçir.   Şübhəsiz, həmin günü hər bir azərbaycanlı bilməli və unutmamalıdır.  Bəs, gələcəyimiz sayılan uşaqlar bu günlə bağlı nə bilirlər?  Onlara  20 Yanvar faciəsi haqqında müəllimləri və valideynləri tərəfindən ətraflı məlumat verilibmi?  Bunları öyrənmək  məqsədilə Bakıda yerləşən bir neçə orta ümumtəhsil məktəbində, o cümlədən 20 Yanvar şəhidi   İlqar İbrahimovun adını daşıyan 167 nömrəli orta ümumtəhsil məktəbində olduq.  Məktəbin  foyesinə daxil olarkən gördük ki, İlqarın şəklinin  ətrafı qərənfil dəstələri ilə əhatə olunub. Sonra məktəbin direktoru  Qələndər Qələndərovla birlikdə IX "V" sinfinə getdik.  Sinifdə  şagirdlərə 20 Yanvar faciəsinin kimlər tərəfindən törədilməsi, həmin gün haqqında nə bildiklərininə aid  bir neçə sual verdik. Suallara  ətraflı və dolğun cavablar verildi.  Şagirdlərdən Pərvanə Əliyeva və Nurlanə Teymurovanın cavabları diqqəti daha çox cəlb etdi. Həm də burada aşağı sinif şagirdlərinin faciə haqqında fikirləri də eşidildi.  

III "B" sinfində oxuyan şagirdlərlə söhbətdən isə məlum oldu ki, məktəbin adını daşıyan İlqar İbrahimov qanlı yanvar  günündə  "Azadlıq" meydanında olan insanlara odun apararkən düşmən gülləsinə tuş gəlmişdir. 

Həmçinin Beynəlxalq Təhsil Kompleksinin direktoru Sara Xanlarova ilə  birlikdə 20 Yanvar faciəsində şəhid olan Larisa Məmmədovanın oxuduğu sinifdə  də olduq.  Sinifdə Larisanın oturduğu qara partanın üstündə onun şəkli və qərənfil vardı və şam yanırdı.  Bu vaxt IX "B" sinfi dərs keçirdi. Onlarla 20 Yanvar faciəsində xalqımıza qarşı törədilən vəhşiliklərdən söhbət açdıq və  şagirdlərə  bir  neçə sual verdik.   Müseyib, Şəlalə, Orxan, Nərmin, Sevil və Vəfa digər sinif yoldaşlarından fərqlənərək, 20 Yanvarda baş verən hadisələri ardıcıllığı ilə diqqətimizə çatdırdılar.

Bakının 111 nömrəli orta ümumtəhsil məktəbinin foyesində də 20 Yanvar faciəsindən çəkilən şəkillər və qərənfillər var idi. Məktəbin direktoru Jalə Hacıyeva ilə birlikdə XI "C" və II "C" siniflərində  olduq. Bu məktəbin  şagirdləri də həmyaşıdları kimi   20 Yanvar faciəsi barəsində  ürəkyanğısı ilə danışdılar. Bildirdilər ki, onlar bu gün bizim aramızda olmasalar da, qəlbimizdə daim yaşayacaqlar.

Rəşad ZİYADOV

 Şəhidlərin xatirəsi yad edilir

20 Yanvar faciəsinin ondoqquzuncu ildönümünün qeyd edilməsi  ilə  əlaqədar Bakıdakı 91 nömrəli məktəbdə tədbirlər planı hazırlanıb. Məktəbin direktoru Svetlana Zülfüqarova bildirdi ki, artıq 20 Yanvara aid pedaqoji kollektivin iştirakı ilə "dəyirmi masa" keçirilib. Təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini Leyla Rzayevanın və ibtidai siniflər üzrə metodbirləşmənin sədri Məsmayə Rəhimovanın birgə təşkilatçılığı ilə bu tədbir əvvəl ibtidai siniflərdə, sonra  isə V-XI  siniflərdə davam edir. Sinif rəhbərlərinin keçirdikləri təşkilat saatlarının mövzusu 20 Yanvara həsr edilib.  Məktəbin şagirdləri və müəllimləri şəhildlərin xatirəsini yad etmək üçün Şəhidlər xiyabanına gedir və onların  məzarları önünə gül dəstələri qoyurlar.

Eyni zamanda yanvarın 19-da məktəb üzrə valideynlərin, digər qonaqların iştirakı ilə ümumi iclasın keçirilməsi və bütün siniflərdə dərslərin ilk saatının "20 Yanvar şəhidləri" mövzusuna həsr olunması da nəzərdə tutulub.

Şakir CƏFƏROV

İki faciənin şahidi olan stansiya

İnana bilmirəm 19 il keçir o müdhiş gecədən - 1990-cı ilin 20 Yanvarından. O gecə təpədən-dırnağadək silahlanmış sovet qoşunları gecəyarı neçə tərəfdən Bakının üzərinə şığıdı. Qarşısına çıxan əliyalın insanları sonsuz amansızlıqla qırdı. Azadlıq, tərəqqi yolunu müstəqillikdə görmək istəyən Azərbaycan xalqı sovet ordusunun (bilərəkdən kiçik hərflə yazıram) güllələri ilə qarşılaşdı. Lakin bu amansız düşmən güllələrindən qorxub çəkinmədi igidlərimiz. Onlar azadlıq uğrunda öz mübarizələrini davam etdirdilər. Azadlığımız, müstəqilliymiz uğrunda mübarizədə həmin gün 131 nəfər canını qurban verərək ana torpağımızda şəhidlik zirvəsinə qovuşdu.

 Bu günlərdə yolumu yenidən metronun 20 Yanvar stansiyasından salmışdım... Bütün dünyanı sarsıdan dərdin, kədərin lal bir sükuta döndüyü yerə... Qismətinə, taleyinə iki faciənin şahidliyi yazılan bir stansiyaya...

Qəlbimdə ümman boyda qəm, kədər stansiyanın hər iki girəcəyini nəzərdən keçirirəm. Bir tərəfdəki qara mərmər lövhədə 20 Yanvar gecəsi bu ərazidə şəhid olmuş qəhrəman övladlarımızın adlarını oxuyuram: - Zahid, Tariyel, Ramiz, Fəridə, Namiq, Bayram, Rüstəm... cəmi 45 nəfər. O biri tərəfdə isə 19 Mart terrorunun 35 günahsız qurbanının adı yazılıb... Rəhmətlik Alı Mustafayevin sözlərini xatırlayıram: "Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən". Sonra da astaca pıçıldayıram: Allah sizə rəhmət eləsin, şəhidlər!

çiyinlərimə çökən ağır qəm yükünü yenidən özümlə qatarların dayanacaq meydançasına doğru aparıram... Stansiyanın tavanı başdan-başa gur işığa qərq olub. Burada iri hərflərlə "Azərbaycan xalqı 20 Yanvar şəhidlərini heç vaxt unutmayacaq!" sözləri yazılıb. Bu kəlmələr, bir də hər iki girəcəkdəki qara mərmər lövhələrdə yazılmış şəhidlərin adları stansiyaya gələn hər kəsin diqqətinə hakim kəsilərək belə pıçıldayır ürəklərə burada: Allah sizə rəhmət eləsin, qəbriniz nurla dolsun, şəhidlər!

Ədalət DAŞDƏMİRLİ

"İkiyə bölünmüş ürək"

Elə həmin gün 20 Yanvar metro stansiyasından çıxıb bir qədər aralıda yerləşən A.Şaiq adına 54 nömrəli orta məktəbə yollandım. Məktəbin həyətində bu tədris ocağının özünün yanvar şəhidlərinə birinci olaraq ucaltdığı dərddən və qeyrətdən ikiyə bölünmüş ürək təsvir olunmuş abidə qarşısında ayaq saxladım.

Bu abidənin üzərində məktəbin beş məzununun - İlham və Fərizə Allahverdiyevlər, Fuad Babayev, Xəlqan Əliyev və Məmməd Məmmədovun adları həkk olunmuşdur. 20 Yanvar gecəsinin qurbanı olmuş bu şəhidləri yad etdikdən sonra məktəbin direktoru Sahibə Abbasova ilə görüşdüm. Direktor bildirdi ki, hörmətli nazirimiz Misir Mərdanovun 20 Yanvar faciəsi ilə əlaqədar verdiyi əmrdən sonra biz də məktəbdə keçirəcəyimiz tədbirlər üçün plan tərtib etmişik. Əlbəttə, həmin gün ilk dərsimiz 20 Yanvar faciəsinə həsr olunacaq. Şagirdlərimizlə birlikdə Şəhidlər xiyabanını ziyarət edəcəyik. Bu il də ənənəvi olaraq bütün siniflər 20 Yanvar hadisələrinə həsr olunmuş divar qəzetləri hazırlayacaqlar. "20 Yanvar uşaqların gözü ilə" adlı rəsm sərgisinə isə son hazırlıq işləri görülür. Məktəbimizin həyətində şəhidlərə həsr olunmuş "İkiyə bölünmüş ürək" abidəsi ətrafında iməcilik keçirəcəyik. Elə bu abidə önündə şəhidlərin valideynləri və qohumları ilə görüş olacaq.  Yanvarın 19-da "Şəhidlərin ruhu bizi mübarizəyə səsləyir" adlı kompozisiyada 1990-cı ilin yanvarında keçirdiymiz tədbirlərin lent yazıları  səslənəcək və videogörüntülər göstəriləcək. Eyni zamanda həmin gün məktəbimizdəki abidə önündə bütün şagirdlərimizin iştirakı ilə mitinq keçiriləcəkdir. Bu qırğını törədənlərə, başda M.Qorbaçov olmaqla bütün səbəbkarlara lənətlər səslənəcək. Bu abidə indi şagirdlərimiz üçün müqəddəs and yerinə, Vətənə məhəbbət və dönməzlik rəmzinə çevrilib.

Sonra tərbiyə işləri üzrə direktor müavini A.Abdullayevlə birlikdə "Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda şəhid olanlar" adlı muzeydəki 20 Yanvar şəhidlərinə həsr olunmuş guşə ilə ətraflı tanış olduq.

A.Abdullayev söhbət zamanı onu da bildirdi ki, yanvarın 19-da axşam sizin əməkdaş, "Azərbaycan müəllimi" qəzetinin şöbə müdiri Şamxəlil Məmmədov, bizim məktəbin fiziki tərbiyə müəllimi Rafiq Həbibov və mən indiki "20 Yanvar" meydanında birlikdə söhbət edirdik. O vaxt həmin meydanda olan "qızıl ordu"ya həsr olunmuş abidənin baş hissəsinə bir cavan oğlan çıxmışdı.  Bir əlini havada yellədə-yellədə bu işğalçı ordu barədə nə isə söyləyirdi. Artıq saat 1-ə 20 dəqiqə işləyirdi. Bu ara tankların səsi eşidildi. Elə o andaca həmin oğlanı rus əsgərləri avtomatdan açdıqları atəşlə vurdular.  Ara qarışdı. Bura toplaşan minlərlə insanın hərəsi bir tərəfə qaçdı. Biz də Şamxəlil müəllimdən ayrı düşdük. Səhəri gün bir-birimizdən xəbər tutduq. Salamat qaldığımıza sevinsək də, həlak olanların həyatı bizi sarsırtdı. Bax elə həmin gecə bizim bu məktəbin məzunları da qaniçən rus əsgərləri tərəfindən qəddarcasına öldürülmüşdü...

O vaxt 54 nömrəli məktəbin kollektivi 20 Yanvar faciəsinə etiraz əlaməti olaraq dərs keçmədi. özü də ordu şəhərdən çıxarılsın, hadisələrə siyasi qiymət verilsin tələbi ilə. Məktəbin müəllimlərindən bir çoxu bu qanlı qırğına yol vermiş M.Qorbaçovun simasında Kommunist Partiyasına nifrət əlaməti olaraq partbiletlərini atdılar... Az sonra isə məktəbin müəllim və şagirdlərinin səyi ilə gördüyünüz bu şəhidlər guşəsi yaradıldı. Şəhidlərimizin ildönümündə məktəb şagirdlərinin hər səhər sıraya düzüldükləri geniş həyətdə orijinal formalı bu abidə ucaldıldı. Dərddən və qeyrətdən ikiyə bölünmüş ürək üzərində şəhidlərimizin adı həkk olundu. İndi bu abidə bizim hamımızın and yerimizdir...

O gün Anzor müəllimdən ayrılıb yenidən 20 Yanvar metro stansiyasına gəldim. Əyləşdiyim qatar məni bu stansiyadan uzaqlaşdırsa da, qəlbimdə  faciəni törədənlərə - qorbaçovlara, yazovlara, bakatinlərə qarşı nifrətim, qəzəbim ovunmurdu. çünki bu faciə bütün Azərbaycan xalqının faciəsidir. O qırğından 19 il keçsə də, ulu tariximizin yaddaşında "Qanlı Yanvar" faciəsi  kimi qalmış  soyqırımı xalqımız heç bir zaman unutmayacaq.

Ədalət DAŞDƏMİRLİ

Vətənpərvərlik tərbiyəsi üçün əbədi örnək

Xalqımıza qarşı 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə törədilmiş faciə nəticəsində yüzlərlə insan - azadlıq fədaisi qətlə yetirilmiş və şikəst edilmiş, kütləvi dağıntılar olmuşdur. Qanlı olaydan 19 il keçməsinə baxmayaraq, xalqımız o müdhiş gecəni daim xatırlayır, bu vəhşiliyi törədənlərə öz dərin nifrətini bildirir.

20 yanvarda vətənimizin azadlığını, şərəf və ləyaqətini hər şeydən uca tutaraq təpədən-dırnağadək silahlanmış düşmənin qarşısına əliyalın çıxıb şəhid olmuş vətən oğullarının qəhrəmanlıq timsalı böyüməkdə olan nəsillərin vətənpərvərlik tərbiyəsi üçün əsl örnəkdir. Bu örnəkdən təlim-tərbiyə prosesində səmərəli istifadə olunması, 20 Yanvar faciəsinin miqyası və mahiyyətinin uşaq və gənclərə çatdırılması, bununla da    xalqımızın qan yaddaşında həmişəlik yaşamasının təmin edilməsi aktual məsələ olub biz müəllimlərin qarşısında mühüm vəzifə kimi durur. Bu iş ibtidai siniflərdən aparılmalıdır. Bunu nəzərə alaraq mən dərs dediyim ibtidai siniflərdə şagirdlərə 20 Yanvar hadisələri haqqında məlumatların verilməsinə, onlara 20 Yanvar şəhidlərinin həyat və qəhrəmanlıqları nümunəsində vətənpərvərlik hissinin aşılanmasına xüsusi diqqət yetirir, bu istiqamətdə geniş iş aparıram.

İstər dərslərdə, istərsə də sinifdənxaric tədbirlərdə bunun üçün geniş imkanlar var.

Hazırda dərs dediyim IV sinfin "Oxu" dərsliyində xalqımızın başına gətirilmiş bu faciə, digər soyqırımı hadisələri ilə bağlı xeyli mətn, şeir nümunələri verilmişdir. Dərslikdə yer almış "Şəhidlərin şahidiyəm", "Şəhid nəğmələri", "Yanvarın qurbanı Yanvar", "Bütün millətlərə", "Anda sadiq qalan ülvi" və s. başlıqlı mətn və şeirlər şagirdlərdə 20 Yanvar faciəsinin necə baş verməsi, onu kimlərin törətməsi, faciənin xalqımızda yaratdığı dərin kədər, eyni zamanda onun əsl qəhrəmanlıq nümunəsi olması haqqında xeyli təsəvvür yaradır.

Mətn və şeir nümunələrinin tədrisi zamanı şagirdlərin müstəqil işlərinə xüsusi fikir verirəm. Bu məqsədlə onlara 20 Yanvar faciəsinin iştirakçısı olmuş yaxınlarından xatirələri toplamağı, 20 Yanvar hadisələrinə həsr olunmuş kitablardan müəyyən məsələləri öyrənmələrini tapşırır və növbəti dərsdə tapşırığı    yoxlayıram. Hər il yanvarın 19-da qanlı yanvar faciəsinə həsr edilmiş xüsusi dərs keçirəm. Dərsdə öncə şəhidlərin ruhunu bir dəqiqəlik sükutla yad edir, hadisənin mahiyyəti, başvermə səbəbləri haqqında şagirdlərə danışıram.

20 Yanvar hadisələrinin ildönümü ərəfəsində sinifdə həmin hadisələrdən bəhs edən şəhidlərə həsr olunmuş kitabça və kitablardan, şəkillərdən ibarət guşə təşkil edirəm. 20 Yanvar hadisələrinə həsr olunmuş mətn və şeirlər öyrənildikdən sonra faciə barədə şagirdlərdə nə səviyyədə təsəvvür yarandığını müəyyənləşdirmək üçün "20 Yanvar faciəsi haqqında nə bilirik", "20 Yanvar - şəhidliyə gedən yolun başlanğıcı" və s. mövzularda kiçik inşa yazılar yazdırıram.

Uşaqlarda 20 Yanvar hadisələri haqqında məlumat və təsəvvürlərin genişlənməsində, şəhidlərin qəhrəmanlığı nümunəsində vətənpərvərlik tərbiyəsində keçirdiyim sinifdənxaric və məktəbdənkənar tədbirlərin də böyük təsiri vardır. Belə tədbirlərə hər il 20 Yanvar ərəfəsində uşaqların Şəhidlər xiyabanına ziyarətinin, şəhidlərin ailə üzvləri ilə görüşlərin təşkili, hər il keçirdiyimiz "Şəhidlərimizin ruhu bizi mübarizəyə səsləyir" adlı musiqili-ədəbi kompozisiyanı misal gətirə bilərəm. Bütün bunlar şagirdlərə daha emosional təsir göstərir, onlarda faciəni törədənlərə nifrət hissini artırır. 

Əsrin ən dəhşətli olayı olan Xocalı faciəsinə, 31 Mart azərbaycanlıların soyqırımı gününə, respublika, dirçəliş, müstəqillik günlərinə həsr olunan dərslərdə, dərsdənkənar tədbirlərdə də yeri gəldikcə, 20 Yanvar hadisələrindən söz açır, qazandığımız müstəqillikdə həmin hadisələrin mühüm rol oynadığını diqqətə çatdırır, şagirdləri vətənimizin azadlığı yolunda şəhid olmuş qəhrəman oğul və qızlarımızı unutmamağa, onlar kimi olmağa, həyat və fəaliyyətlərində daim onlardan nümunə götürməyə səsləyirəm.

Xuraman ŞABANİ,

Azərbaycan Milli Konservatoriyası

tərkibində İncəsənət Gimnaziyasının

ibtidai sinif müəllimi

Dağlarda talam qaldı

Nə yaman üzü sərt gəldi o qış. ömrünün on üçüncü  baharına qovuşmağa qoymadı səni. O gecə bir neçə yaşıdınla bərabər sənin də ürəyinin döyüntüsü  dayandı. Kim bilir, xəyalından nələr keçirdi o anlar?!

Atan Fərmanla yanaşı oturmuşdun avtobusda. Onunla şirin-şirin söhbət edirdin. Hətta arabir ərköyünlüyündən də əl çəkmirdin. Atanı ərklə, zarafatla danlayıb deyirdin ki, nəyə görə axşamlar o, səni şəhərə gəzməyə aparmır. Sən  Bakının axşamına  daha  çox vurğun idin. Atan gülümsəyib saçlarını sığallaya-sığallaya söz verirdi ki, bundan sonra tez-tez səni axşamlar özü  ilə kinoya, teatra aparacaq, şəhərə gəzməyə çıxaracaqdır. Söhbətinizin lap şirin yerində, siz deyib-gülən vaxt oturduğunuz avtobus Leytenant Şmidt adına Maşınqayırma Zavodunun yanında cülləbarana  tuş gəldi. Hər ikiniz  al qana boyandınız. Sənin dilindən son nida bax belə onda, o an səsləndi: - Ata!

Bu sözləri ürəkağrısı ilə danışan atanın dediyinə görə, sən heç son dəfə ata sözünü də tam deyə bilməmisən. ürəyində hansı hisslər yaşayırdı  o vaxt, qızcığaz! Odlu güllə dəyən ürəyində.

Hər il 20 Yanvar günü Larisa Məmmədovanın təhsil aldığı 134  nömrəli məktəbin şagirdləri o müdhiş gecəni xatırlayır, sənin ağır itkini yaşayırlar. Bir vaxtlar çanta qoyduğun və əyləşdiyin parta arxasına sənin yoxluğunu ağlayan qərənfil dəstələri əvəz edir.

Şəhidlər xiyabanındayam. Məzarın önündə xeyli dayandım. ürəyimdən qara qanlar axdı. Elimin igid oğullarının, ər qızlarının əhatəsində idin burada da. Qanlı gecənin  qurbanları olan şəhidlərin əhatəsində. Ana təbiətin laylası necə şirin olubsa, hamınız əbədi yuxuya  getmisiniz. Bax elə  buradaca ürək göynədən  bir xalq bayatısı dilimdə titrəyir:

- Dağlarda talam qaldı,

Biçmədim,lalam qaldı.

Araya dava düşdü ,

Orda bir balam qaldı.

Sifai SƏFƏROVA