Uşaqların sağlam həyat tərzinin formalaşmasında bir sıra faktorlar mühüm rol oynayır, sağlam inkişafının təməlini təşkil edir. Günümüzün aktual problemlərindən olan mövzunu Xətai rayon 4 nömrəli Uşaq poliklinikasının həkim-pediatrı Ülkər Rəhimova ilə müzakirə etdik.
Ü.Rəhimova qeyd edir ki, uşaqların sağlamlığı anlayışına biz onların fiziki aspektini və psixoloji vəziyyətini, eləcə də emosional vəziyyətini daxil edirik. Sağlam uşaq ahəngdar inkişaf edir, onun orqanizmi ətraf mühitin zərərli amillərinin öhdəsindən gəlir və xəstəliklərə müqavimət göstərir.
Sağlam uşaq şən, aktivdir, yaxşı yeyir, zövqlə oynayır, mehribandır və valideynlərə problem yaratmır. Uşağın sağlamlığına genetik, sosial və ətraf mühit, gigiyena və bir çox digər amillər təsir edir. Ancaq əsasən, uşağın sağlamlığı onun valideynlərindən və onların birgə səylərindən asılıdır.
Uşağın boyu, çəkisi, yaşına uyğun inkişafı sağlamlığın mühüm göstəriciləri olmaqla yanaşı, tədricən, aydan-aya və ildən-ilə formalaşan əsas fiziki keyfiyyətləri, xarakter xüsusiyyətləri, bacarıq və vərdişləri də bura aiddir.
Yetkinliyin bütün xəstəlikləri uşaqlıqda formalaşır: osteoporozdan ateroskleroza qədər.
Sağlam uşaq böyütmək çətin deyil. O, böyüdükcə bir sıra sadə qaydalara əməl etməlisiniz:
Uşaq peyvəndlərlə qorunarsa...
Uşağınıza peyvəndləri vaxtında edin. Ölümcül xəstəliklərə qarşı peyvənd etmək lazımdır. Söhbət vərəmdən, müxtəlif növ hepatitlərdən, göy öskürək, difteriya, tetanus, qızılca, parotit, məxmərək, həmçinin poliomielit və bir sıra infeksiyalardan gedir. Uşaq peyvəndlərlə qorunursa, o zaman heç bir xarici təsirdən qorxmayacaq.
Uşaqlara düzgün qidaları yeməyi öyrədin. Uşağın pəhrizi yalnız düzgün qidalardan ibarət olmalıdır. Onlara uşaqlıqdan zülal, müxtəlif ət növlərini və balıq yeməyi aşılayın. Bu qidalar insan həyatı üçün təhlükə yaratmır. Əksinə çox faydalıdır. Bəzən uşaqları fast food ilə əzizləyə bilərsiniz, lakin pəhrizin əsas hissəsi sağlam qida olmalıdır. Bu yanaşmanın mənimsənilməsi son dərəcə vacibdir. Belə olan halda uşaq erkən yaşlarından düzgün yemək vərdişinə alışacaq. Nəticədə gələcəkdə heç bir problem yaşamayacaqsınız.
Ailədəki psixoloji mühitə toxunan Ü.Rəhimova valideynin uşağının psixoloji sağlamlığına diqqət yetirdiyinə əmin olmasını vacib sayır. Evdə mehriban bir mühit olmalıdır. Uşaqların necə olduğunu öyrənin. Onunla qorxularını və təcrübələrini müzakirə edin. Düzgün ünsiyyət qurmaq imkanınız olsun deyə qarşılıqlı münasibət sakit olmalıdır. Onlara gündəlik rejimə əməl etməyi öyrədin. Bu halda o, kifayət qədər yuxu ala biləcək və işləri ilə düzgün əlaqə qurmaq imkanı əldə edəcək. Uşaqlara erkən yaşda müəyyən bir rejimə sadiq qalmağı öyrətsəniz, bu, onun şüuraltında həkk olunacaq. Gələcəkdə tapşırıqların öhdəsindən gəlməsi onlarda daha asan olacaq.
İdman sağlamlığın rəhnidir...
Sağlam olmaq üçün fiziki fəaliyyət lazımdır. Ən sadə və ən yaxşı seçim məşqlər etməkdir. Bunu mütəmadi səhər və ya heç olmasa axşamlar etmək lazımdır. Yeniyetmənin maraqlarını nəzərə alaraq fiziki aktivliyi təşviq edin. Həm idman dərslərində iştirak etmək, həm də velosiped sürmək faydalı olacaq. Yeniyetmənizi ictimai fəaliyyətə təşviq edin. Axşam edərkən enerji səhərki qədər təsirli olmayacaq. Ancaq ən azı uşağı kifayət qədər fiziki fəaliyyətlə təmin edəcəkdir. Uşaqlara kifayət qədər yuxu almağı öyrədin. Özünü yaxşı hiss etməsi üçün kifayət qədər yatmaq lazımdır. Uşaq kiçik olsa da, bunu 9 ilə 11 saat arasında etməli və hər gün eyni vaxtda yatmağı öyrənməlidir. Onda bu vəziyyətdə prosesin təsirini əldə edəcəksiniz.
Ü.Rəhimova uşaqların telefon və kompüterdən istifadə edə bilmələrinə də aydınlıq gətirir. Bununla belə, uşaq bilməlidir ki, vaxtaşırı smartfona fasilə vermək lazımdır. Yeniyetmə qadcetlərin ona son dərəcə pis təsir etdiyini anlamalıdır. Nəticədə vəziyyət nəzarətdən çıxır. Və səhhətində ciddi problemlərin yaranması riski artır. Onları mütəmadi olaraq müayinədən keçirmək və sağlamlığına nəzarət etmək çox vacibdir. Belə olan halda uşağın müxtəlif xəstəliklərə yoluxmaması üçün müdaxilə etmək asanlaşacaq. Bir də inkişaf problemlərini görəndə proaktiv hərəkətə keçin. Əks halda vəziyyət sizin əleyhinizə çevrilə bilər.
Oyunlar və qadcetlərlə ünsiyyət
Uşağınızın sosial şəbəkələr vasitəsilə deyil, dostları və həmyaşıdları ilə “canlı” ünsiyyət qurmaq üçün kifayət qədər vaxtının olub-olmamasına, məktəbdənkənar fəaliyyətlərdə olimpiadalarda və ya yarışlarda iştirak etməsinə diqqət yetirin. Kompüter oyunları və internetdə məqsədsiz istifadə minimuma endirilməlidir. Erkən yaşlarından uşaqlara sağlam həyat tərzi aşılanmalıdır, pis vərdişlərə (siqaret, alkoqol, narkotik) qarşı mənfi münasibət, ən yaxşı şəkildə öz nümunəsi ilə aşılanmalıdır. Oyunlar və qadcetlərlə “ünsiyyət” maarifləndirici xarakter daşımalı, vaxtla məhdudlaşmalı və gündə 1,5-2 saatdan çox olmamalıdır.
Uşaqları sevin
Valideynlər uşağın psixikasının sabit olmadığını və 17 yaşına qədər formalaşma vəziyyətində olduğunu bilməlidirlər. Həkim-pediatr bu qənaətdədir ki, uşaqdan yaşına və yaşa bağlı beyin inkişafına görə yerinə yetirə bilmədiyi, başa düşə bilmədiyi bir şeyi tələb etmək olmaz. 4 yaşa qədər uşaqlarda kobud motor bacarıqları və əsas hissiyyat üzvləri demək olar ki, tam inkişaf etmiş olur. Uşaq gəzə, qələm tuta və özünü qidalandıra bilər. Beynin görmə qabiliyyətinə nəzarət edən hissəsi yetkinləşir. 6 yaşında aktiv nitq inkişafı davam edir: nitqin inkişafı tam yetişməmiş olduğundan proses olduqca gərgin olur. Bu, balaca uşaqların xarici dilləri niyə belə asanlıqla öyrəndiyini izah edə bilər. Beynin mücərrəd düşüncə, emosional yetkinlik və rasional düşüncə üçün cavabdeh olan hissələri hələ inkişaf etməyir.
9 yaşında uşaq incə motor bacarıqlarını mənimsəyir: məktəblilər üçün yazmaq asanlaşır və sənətkarlıq daha dəqiq olur. Riyaziyyat elmlərinin, həndəsə və cəbrin inkişafında böyük addımlar atılır. 13 yaşına qədər limbik sistem artıq güclü emosiyalar yaşamağa imkan verir, lakin beynin onları ehtiva edən sahəsi hələ inkişaf etməmişdir, buna görə də yeniyetmədə emosionallıq problemləri yaranır. İntellekt, analitik bacarıqlar və məntiq inkişaf edir.
15 yaş beynin səmərəliliyinin yüksəldiyi yaşdır. Lazımsız sinir əlaqələri sönür, lakin daha aktiv əlaqələr güclənir: beyin daha “ixtisaslaşmış” olur. Bu zaman uşaqlar onlar üçün ən maraqlı olan bilik sahəsini seçə və onun öyrənilməsinə başlaya bilərlər. 17 yaşında beynin prefrontal korteksinin sahələrinin inkişafı sosial aktivliyin artmasına səbəb olur, mücərrəd düşüncə, risk qiymətləndirməsi və özünü idarəetmə yaranmağa başlayır.
Uşağı uğurlarına və ləyaqətlərinə görə deyil, qeyd-şərtsiz sevin.
Şakir CƏFƏROV