Aysel Əhədova: “...Əgər siz uşaqları ruhlandıra bilsəniz, gələcək üçün bir neçə alimi qazana bilərsiniz”

Aysel Əhədova Almaniyanın Heidelberg Universiteti Xəstəxanasında və Alman Xərçəng Araşdırma Mərkəzində (DKFZ) Tətbiqi xərçəng biologiyası şöbəsində alim tədqiqatçı kimi çalışır.  O, Azərbaycan Tibb Universitetində təhsil aldıqdan sonra DAAD və "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə  təhsili üzrə Dövlət Proqramı"  ilə "Linç sindromu" üzrə tədqiqat aparmaq üçün Heydelberq Universitetinin  doktoranturasına qəbul olunub. Elm kommunikasiyasında elm şücaətçisi kimi fəaldır və Bielefelddə "DNT təmiri - böyük nəticələrə malik kiçik səhvlər" adlı çıxışı ilə Alman FameLab Finale 2023-ci ilin qalibi olub. O, mürəkkəb elmi problemi cəmi üç dəqiqə ərzində izah etmək üçün  orijinal metodlardan yararlanaraq ölkədə böyük nüfuza malik beynəlxalq müsabiqənin qalibidir.

A.Əhədova Almaniyanın www.wissenschaftskommunikation.de saytının (FameLab müsabiqəsinin rəsmi tərəfdaşlarından biri) əməkdaşı Clara Morweiserə verdiyi müsahibədə uğur hekayəsini paylaşıb. Elmi ünsiyyətin çətinlikləri, təcrübəsi və əyləncəsi barədə danışan gənc tədqiqatçının elm sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərinin gənclər üçün motivasiya mənbəyi olacağını  və maraq doğuracağını nəzərə alaraq, həmin müsahibəni “Azərbaycan müəllimi”  qəzetinin oxucularına təqdim edirik. 

- Siz  mayın 25-də Bielefelddə keçirilən FameLab Finalında “DNT təmiri – kiçik səhvlər və böyük nəticələr” adlı çıxışınızla həm münsiflər heyəti, həm də tamaşaçı mükafatı qazandınız. Bu, sizdə necə hiss yaradır? 

- Demək olar ki, hər zaman bu barədə düşünürəm. Bu, sadəcə olaraq unudulmaz bir an deyil, unudulmaz bir təcrübə idi: əvvəlcə Karlsruedə regional qərar, sonra Bielefelddə qalib gəlmək. Hərdən gecənin bir yarısı oyanıram və deyirəm: “Aman Allah, mən FameLab qazandım!”. Bundan sonra yuxuya getməkdə çətinlik çəkirəm.

- Sizi müsabiqənin finalında iştirak etməyə nə vadar etdi?

- Çağırış məni əvvəllər heç etmədiyim bir şeyi sınamağa çox həvəsləndirdi. Elmi əyləncəli şəkildə çatdırmaq mənə çox xoşdur. Bir neçə “Science Slam”da (elmi kommunikasiya) iştirak etmişəm. Ancaq FameLab fərqli bir çağırışdır: üç dəqiqə ərzində PowerPoint olmadan, sadəcə səhnəyə çıxardığınız əşyalarla təqdimat.  Elanı görəndə çox çətin olacağını düşündüm, qeydiyyatdan keçdim (gülür). Elə həmin həftə sonu çıxışım artıq bitmişdi. Bundan sonra fikri daha da “həzm” etdim və nəyi təkmilləşdirə biləcəyimi düşündüm.

- Deyirsiniz ki, üç dəqiqə çox az vaxtdır. Hər bir söz yerində olmalıdır. Buna necə hazırlaşdınız?

- Mənim üçün ən çətini qısa müddətdə hər kəsin anlaya biləcəyi bir hekayə seçmək idi. Elm mürəkkəbdir. İnsanlar tez-tez düşünürlər ki, elm adamları bunu məqsədyönlü şəkildə mürəkkəbləşdirir və ya texniki terminlərdən istifadə edir ki, heç kim nəyisə başa düşməsin. Amma bu o qədər də asan deyil. Tez-tez düşünürəm: “Əgər mən bir mövzunu izah etmək istəsəm, əvvəl üç başqa mövzunu izah etməliyəm və bunu əvvəlcədən izah etmək üçün daha on mövzunu izah etməliyəm”. Ən böyük problem, necə başlamaq lazım olduğunu bilməkdir. Üç dəqiqə ilə bir çox məlumatı izah etməyə vaxtınız yoxdur, siz birbaşa mətləbə keçməlisiniz.

- Mövzunuza, nəhayət qərar vermək üçün hansı meyarlardan istifadə etdiniz?

- Mən öz sahəmdəki ən vacib mövzu haqqında düşündüm və ağlıma üzərində işlədiyimiz xərçəng peyvəndi gəldi. DNT təmiri ilə başlamaq mənə məntiqli gəldi. Mən bu barədə artıq elmi konfransda danışmışdım, lakin tamamilə fərqli bir konsepsiya ilə. Hüceyrədə baş verən DNT bərpasını avtomobil təmiri ilə müqayisə etmək fikri ağlıma gəldi.  Bu, klişedir, lakin Almaniyada hər kəs avtomobillərlə əlaqəli ola və onunla eyniləşə bilər. Beləliklə, DNT təmirini enzimlərlə təmir mexanizmini izah etmək əvəzinə, avtomobillərin texniki baxışı ilə müqaisə etmək istədim. Beləliklə, hekayə öz-özünə yarandı və bənzətmələr alındı. Heç nəyi çətinliklə hekayəyə sığışdırmaq lazım deyildi.

- Müsabiqədən başlıca mesajınız nədir? 

- Hər şeydən əvvəl, çağırışın “buna dəyər” olduğunu düşünürəm.  Özünüzə meydan oxumaq və yeni şeylər sınamaq yaxşıdır. Elm ünsiyyəti ilə nəyəsə nail olmaq son vaxtlar mənim üçün məqsədə çevrilib. Xəyallarınızın arxasınca getməyə cəsarət etmək vacibdir.

- Sizcə, son illər elm kommunikasiyasının dinamikası və aktuallığı nə dərəcədə dəyişib?

- Elmlərini geniş ictimaiyyət üçün başa düşülən etməyə çalışan alimlər çoxdan var. Amma mən heç vaxt 900 nəfərin Bielefelddə FameLab finalı üçün görüşdüyünü görməmişəm. Ola bilsin ki, biz hazırda elmi ünsiyyətdə dönüş nöqtəsini yaşayırıq: insanlar mübadilənin nə qədər vacib olduğunu dərk edirlər. Pandemiya, əlbəttə ki, bunda böyük rol oynadı. Düşünürəm ki, bu, alimlərin laboratoriyadan çıxmaq və “Mən insanlara öz tədqiqatlarım haqqında danışmalıyam!” deməli olduğu bir motivasiya idi.

- Şəxsən siz nə üçün elmi ünsiyyətin vacib olduğunu düşünürsünüz? 

- Elmin mürəkkəb olması onu çatdırmamaq üçün səbəb olmamalıdır. İnsanlar üçün araşdırma aparırıq. Buna görə də onların tədqiqat haqqında öyrənmələri zəruridir. Beləliklə, bizim işimiz elmi hər kəs üçün maraqlı edəcək şəkildə izah etməkdir. Elmdə, o cümlədən bir alim kimi araşdırmaq və öyrənmək üçün sonsuz çox şey var. 

 - Tədqiqat gündəliyinizdə xərçəng xəstələri üçün müalicə strategiyaları, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və ölümün azaldılması kimi əsas məqsədlər var. Elmi ünsiyyət üçün necə vaxt tapırsınız?

- Mən bu barədə tez-tez düşünürəm. Mənim nöqteyi-nəzərimə görə, onu devizə görə bölmək olmaz: “İndi mən elmlə məşğul olacağam, sonra isə elmi ünsiyyətlə məşğul olacağam.” Ən azından mənim üçün bu, belə deyil. Elmi layihəm haqqında düşünən kimi, məsələn, ailəmə və ya dostlarıma bunu necə izah edə biləcəyimi düşünürəm. Bundan bir neçə fikir əldə etdim. Amma tamaşaya hazırlaşanda təbii ki, boş vaxtımı sərf etməliyəm. Bu, mənim üçün əyləncəlidir. Sonra bazar günü bağda oturub təqdimatımı hazırlayıb ağaclara, çiçəklərə təqdim edirəm. Sonra tamaşaya üç-dörd gün qalmış həyəcandan və intizardan həzz alıram.

- Siz həm də elm adamısınız. Sınamaq istədiyiniz başqa elmi ünsiyyət formatları varmı?

- Mən səhnə ilə əlaqəsi olan bütün formatlara açığım. YouTube və ya TikTok kimi onlayn formatlar əladır, amma bunlar mənim üçün deyil. Səhnədə özümü ən rahat hiss edirəm, çünki tamaşaçılarla əlaqə saxlayıram və birbaşa rəy alıram. Deyilənlər yaxşı gedirmi? Mövzunu yaxşı izah edə bilərəmmi? Bir şeyin yaxşı işləmədiyi anlar varmı? Özümü inkişaf etdirmək üçün bu reaksiyalar vacibdir. Podkastlar da əla formatdır. Bəlkə bunu yeni bir çağırış kimi sınamalıyam.

- Elmi ünsiyyətlə başlamaq istəyən insanlara nə demək istərdiniz? 

- Karlsruedə və həmçinin Bielefelddə (Almaniya şəhərləri) uşaqlar tamaşadan sonra yanıma gəldilər və təqdimatımdan zövq aldıqlarını söylədilər. Buna sevindim, çünki maraqlarını itirmədən uşaqları əyləndirmək asan deyil. Düşünürəm ki,  həmişə yadda saxlamalısınız ki, əgər siz uşaqları ruhlandıra bilsəniz, gələcək üçün bir neçə alimi qazana bilərsiniz. Həm də əyləncə faktorunu gözdən qaçırmayın. Elmi çatdıra biləcəyiniz bir çox format var, amma məncə buna nail olmağın ən yaxşı yolu insanları güldürməkdir.

Müsahibə ilə daha ətraflı https://www.wissenschaftskommunikation.de/am-meisten-hat-mich-die-challenge-motiviert-68039/ səhifəsindən tanış olmaq olar.

Qeyd edək ki, Aysel Əhədova 1988-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1994-2005–ci illərdə Bakı Avropa Liseyində təhsil alıb. 2005-ci ildə Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin tibbi-biologiya fakültəsinə daxil olub, təhsilini 2011-ci ildə müvəffəqiyyətlə bitirib. Tələbəlik vaxtı elmi tədqiqatlarla məşğul olub və müxtəlif tələbə təşkilatlarının konfranslarında iştirak edib. İFMSA (International Federation of Medical Students Associations)-nın Azərbaycandakı təmsilçiliyi- AzerMDS ilə tanış olub. 2011-ci ildə İFMSA (International Federation of Medical Students Associations) təşkilatının Research Exchange Mübadilə Programında iştirak edib və Avstriyanın paytaxtı Vyanada yerləşən Mərkəzi Hospitalda bir aylıq tədqiqat təcrübəsi əldə edib. Daha sonra Almaniyanın Mannheim Universitet Klinikasında tibbi təcrübə şansı qazanıb. 2012-ci ildə DAAD-ın 3 illik təqaüdünü qazanaraq xərçəng tədqiqatı sahəsində işləmək arzusunu həyata keçirmək üçün Almaniyaya yollanıb. “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində 2012-2015-ci illərdə Heydelberq Universitetinin tibb fakültəsində doktorantura (PhD) təhsili alıb, professor Knebel Deberitsin rəhbərliyi ilə doktorluq dissertasiyası üzərində işləyib. 2015-ci ildə doktorantura imtahanını müvəffəqiyyətlə verib və həmin institutda elmi işçi vəzifəsində çalışmağa başlayıb. 2020-ci ildə Heydelberq Universitetinin fəxri senatoru, professor Fridrix Roytner və onun həyat yoldaşı Anita Roytner tərəfindən təsis olunan “Anita və Fridrix Roytner mükafatı”na layiq görülüb. Bu mükafat Heydelberq Universitetinin gənc alimlərinə xüsusilə klinik cəhətdən əhəmiyyətli tədqiqat layihələrinə görə təqdim olunur. O, fəlsəfə doktoru kimi mikrosputnik qeyri-sabit xərçəngin öyrənilməsi üzrə bir neçə layihədə iştirak edib və xərçəng hüceyrələrində qlükoza metabolizminə yönəlmiş yeni dərmanların, dərman kombinasiyalarının identifikasiyası üzrə tədqiqatlar aparıb. Qeyd edək ki, Böyük Britaniyanın Çeltenham Elm Festivalı tərəfindən yaradılan yarışmanın məqsədi gənclərdə elmə olan marağı artırmaq, gənc alimlərə dəstək verməkdir. 2007-2021-ci illər arasında British Council dünyanın 30-dan çox ölkəsində “FameLab International”-a dəstək verməklə, layihənin qloballaşmasına kömək edib.

Gənc tədqiqatçıya elmi araşdırmalarında bol uğurlar arzulayırıq!

Oruc MUSTAFAYEV