Uşaq problemləri

Balacalar da seriallara baxırlar

Valideynlər bunu normal hal saysalar da, alim və pedaqoqlarımız yolverilməz olduğunu bildirirlər

çoxlarına tanış bir mənzərədir: həmişəki vaxtda televizorun hər hansı bir kanalında serial başlayır. Hamı əyləşərək, filmə tamaşa edir. Ən acınacaqlısı isə odur ki, həmin serialı böyüklərlə yanaşı,  onların övladları - balacalar da seyr edir. Film başa çatan kimi onlar pultun düyməsini basaraq, digər kanalda yenicə başlayan seriala baxmaqda davam edirlər. Və beləcə gecədən xeyli keçməsinə baxmayaraq, balacalar yatmaq nə olduğunu bilmirlər. Valideynlər də bundan qətiyyən narahatlıq hissi keçirmirlər. Tanıdığım ailələrin demək olar ki, əksəriyyətində vəziyyət eynidir. Səhər uşaqlar bağçaya gedir və onların orada söhbətlərinin əsas mövzusu da həmin nümayiş olunan Latın Amerikası, türk seriallarının qəhrəmanları olur.

 Bakının 69, 182 nömrəli körpələr evi-uşaq bağçalarının uşaqları da öz yaşıdlarından bu baxımdan heç də geri qalmır. Uşaqlara sual verirəm: kimə anası gecə yatanda layla oxuyur? 2-3 uşaq əlini qaldırır. Uşaqlardan Koroğlunun, Qaçaq Nəbinin kim olduğunu soruşuram. Uşaq məsumluğu ilə üzümə baxırlar. Kimin "Tıq-tıq xanım" nağılına çəkilmiş cizgi filminə, milli  kinolarımızdan "Ad günü", "Asif, Vasif və Ağasif", "Şir evdən getdi", "Sehrli xalat" və digərlərinə baxması ilə maraqlanıram. Balacalar yenidən maraq dolu baxışlarla məni süzürlər. Təbii ki, onlar üçün bu suallar qətiyyən maraqlı deyil. Bu gün televiziyanın müxtəlif kanallarında nümayiş olunan seriallar barəsində suallara keçirəm. Bax bunlar uşaqların ürəyincə olur. Demək olar ki, bütün serialların baş qəhrəmanları, onların nəinki ailə üzvləri, hətta kinoda ən xırda obrazları belə yaradanlar haqqında bütün bildiklərini bir-birinə aman verməyərək, dil-boğaza qoymadan danışmağa başlayırlar. Bayaqdan məsum baxışlarla məni süzən balacalar serial qəhrəmanları, həmçinin kinoda cərəyan edən hadisələrin ən xırda detalları haqqında ətraflı məlumat verməyə başlayırlar.

Kimin ata-anası seriala baxmağa qoymur? - sualına demək olar ki, heç kəs əl qaldırmır. Əksinə, balacalar həmin seriallara əvvəlcə anaları ilə, sonradan isə axşam ataları işdən gəldikdən sonra birlikdə baxdıqlarını söyləyirlər. Axşam uşaq vaxtı dediyimiz bir vaxtda yatmağı isə heç bir uşaq ağlına belə gətirmir. Qəribəsi odur ki, valideynlərin əksəriyyəti öz övladlarının vaxtında yatmamasından qətiyyən narahatlıq keçirmir, əksinə, bunu normal  hal kimi qəbul edir.

Olduğumuz bağçalarda tərbiyəçilər bu məsələnin doğrudan da aktual olduğunu təsdiqlədilər. 69 nömrəli körpələr evi-uşaq bağçasının tərbiyəçisi Zemfira Ağayeva 1973-cü ildən məktəbəqədər təhsil müəssisəsində çalışdığını deyərək, bu günün uşaqlarının əvvəlkilərdən xüsusilə seçildiyini, çox fərqli bir həyat tərzi yaşadıqlarını söylədi. Məktəbəqədər təhsil müəssisəsində balacalarla müxtəlif tədbirlər keçirildiyini, məşğələlər zamanı onların dünyagörüşünün hərtərəfli formalaşmasına xüsusi diqqət verildiyini  desə də, uşaqların seriallara olan marağının günbəgün artmasının acınacaqlı olduğunu etiraf etdi. Tərbiyəçi bunun əsas günahının valideynlərdə olduğunu bildirdi. Valideyn əgər uşağına böyüklər üçün nəzərdə tutulan seriallara baxmağa icazə verirsə, özü də onunla birlikdə oturub baxırsa, burada hansı düzgün tərbiyədən söhbət gedə bilər?

Emma İsmayılova və Gülnarə Əliyeva 182 nömrəli körpələr evi-uşaq bağçasının tərbiyəçiləridir. Onların da fikri budur ki, valideynlər öz uşaqlarının tərbiyəsində daha ciddi olmalıdır. Uşağın düzgün tərbiyə olunması məhz ailədən başlayır. Valideynlər tərəfindən uşaqlara nəzarət artırılmalıdır.

Bəs görəsən bu məsələ ilə bağlı pedaqoq və alimlərimiz nə düşünür?

Beynəlxalq Təhsil Kompleksinin direktoru, respublikanın əməkdar müəllimi Sara Xanlarova məsələnin bu gün doğrudan da aktual olduğunu deyərək, uzun müddət təhsil sahəsində çalışan bir şəxs kimi bundan böyük narahatlıq keçirdiyini bildirdi. Sara xanım məktəbəqədər, eləcə də kiçikyaşlı uşaqlarımızın asudə vaxtının, ümumiyyətlə onların rejiminin düzgün qurulmamasının da hazırda çox ciddi bir məsələ olduğunu dedi. Təhsillə bağlı dünyanın bir çox ölkələrində - Amerikada, Avropada, İsraildə olduğunu bildirən Sara xanım qeyd etdi ki, İngiltərədə uşaqların televiziya proqramı rejimi var. Yəni uşaq hansı vaxt televizora baxa bilər.

Bizdə bağçayaşlı uşağın birgünlük həyatına baxsaq görərik ki, ailədə o uşağın nə vaxt durması və ya yatması belə dəqiq deyil. Bunu bütün valideynlərə şamil etmədiyini deyən Sara xanım ümumiyyətlə bizim gənc ata-analar arasında maarifləndirmə işlərinin aparılmasının vacibliyini önə çəkdi.

Nümayiş olunan serialların uşaqlara mənfi təsir göstərdiyini qeyd edən direktor, ailələrdə onların asudə vaxtlarının səmərəli təşkilinə diqqət artırmağın vaxtı gəlib çatdığını söylədi.

Sara xanım rəhbərlik etdiyi Beynəlxalq Təhsil Kompleksinə daxil olan istər 134 nömrəli məktəbdə, istərsə də "Ana məktəb" məktəbəqədər təlim-tərbiyə müəssisəsində valideynlərlə əməklaşlığa xüsusi önəm verildiyini dedi. Qeyd etdi ki, "Ana məktəb" məktəbəqədər təlim-tərbiyə müəssisəsində valideynlə müəllim bərabərdir. Burada təlim 3 yaşından başlanır. Bütövlükdə valideyn təlimin iştirakçısıdır. Tərbiyə və təlim prosesi valideynlərin yaxından iştirakı ilə həyata keçirilir. Uzunillik pedaqoji təcrübəyə malik direktorun fikrincə valideyn uşağı düzgün istiqamətləndirməyi bacararsa, onda onun seriallara baxmağa nə marağı olar, nə də həvəsi. O öz uşaq dünyasını yaşayar və onu maraqlandıran oyunlarla məşğul olar. Bunun üçün isə, ilk növbədə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, valideynlərlə maarifləndirmə işi aparılmalıdır.

Respublikanın tanınmış alimi, professor Əjdər Ağayev də uşaqların, xüsusilə balacaların seriallara baxmasının yolverilməz olduğunu deyir. Bu seriallarda uşaqları cəlb edən nədir? - sualına professorun cavabı bu oldu ki, adətən, serialların mövzusu ailə-məişət məsələləri ilə bağlı olur. Bunlar isə yaşından asılı olmayaraq hamını maraqlandırır. Seriallar çox vaxt ailə münaqişələri üzərində qurulur. Həmin seriallar Azərbaycan mentalitetinə qətiyyən uyğun deyil. Belə filmlərə öz övladı ilə birlikdə baxan valideynlər əslində çox böyük səhv edirlər. Əsasən analar həmin filmləri seyr edir və uşaqlarına onunla birlikdə baxmağa şərait yaradırlar.

Əslində uşağın gün rejimi olmalıdır. Balacalar axşam saat 10-da yatmalı, səhər saat 7-də durmalıdırlar. Kiçikyaşlı uşaqlar ən azı 10 saat yatmalıdır. Əgər balacalar həmin o vaxt müddətində tam yata bilmirlərsə, onlarda beyin oyanması qalır. Uşaqların qüvvəsi bir yerə səfərbər ola bilmir. Uşaq görür ki, ana seriala baxır, o da bunu təkrarlayır. Ana buna icazə verməməlidir və övladına başa salmalıdır ki, sənin üçün belə filmlərə baxmaq hələ tezdir. Onun əvəzinə uşağı televiziya kanallarında nümayiş olunan cizgi filmlərinə baxmağa sövq etməli, maraqlandırmalıdır. Uşaqların belə seriallara baxmağının ziyanlı tərəfləri olduqca çoxdur. Belə ki, həmin filmlərdə bizim milli xüsusiyyətlərimizə uyğun olmayan səhnələr göstərilir, uşaqlar balaca ikən ailə münaqişələrinə cəlb olunur. Ən əsası isə onların yuxu rejimi pozulur. Yenə də burada əsas rolu valideynlər, xüsusilə ana oynayır.

Bağça hər şeyi tənzimləyə bilməz. Buna baxmayaraq, tərbiyəçilər də öz işlərini müasir, yaradıcı şəkildə qurmalı, uşaqları maraqlandırmaq üçün məşğələlərin daha canlı keçməsini, oyunlar zamanı uşaqların birbaşa iştirakını təmin etməlidirlər. Bu günün bağçası uşağın marağını təmin edən səviyyədə olmalıdır. Görkəmli pedaqoq da düşünür ki, hazırda valideynlərdə tərbiyəçilik səviyyəsi aşağıdır. Bu bir həqiqətdir ki, bizim valideynlər maarifçilik, təhsil, uşaq tərbiyəsi sahəsində gör-götür məlumatlarına malikdirlər. Ata-analar üçün maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Bunu isə həm televiziya, həm də mətbuat etməlidir. Respublikada maarifçilik layihələri həyata keçirilməlidir. Bu layihələri də bizim öz milli mütəxəssislərimiz hazırlamalıdırlar. çünki tərbiyədə milli mənəvi dəyərlər əsas götürülməlidir.

Bəli, bütün söylənilənlərdən bir daha  aydın oldu ki, doğrudan da balacaların bu gün televizorun qarşısında əyləşib seriallara baxması nə tərbiyə, nə etik, nə də yaş baxımından düzgün deyil. Bununla bağlı fikirlərini bildirən istər tərbiyəçilərimiz, istər pedaqoqumuz, istərsə də tanınmış alimimiz və bizimlə həmfikir olan digər şəxslər bunun qəti əleyhinə olduğunu dedilər. ümid edirik ki, bu yazını oxuyan valideynlər deyilənlərdən özləri üçün bir nəticə çıxarmağı bacaracaqlar.

Gəlin, balacaları vaxtından qabaq böyütməyək. Onları öz uşaq dünyaları ilə baş-başa buraxaq və  qayğısız uşaqlıq dövrünü keçirməyə imkan yaradaq.

Samirə KƏRİMOVA

Uşaqları döymək düzgündürmü?

Psixonevroloqlar uşaqlara qarşı həssas olmağı məsləhət görürlər

Hər bir valideynin arzusudur ki, onun övladları sağlam, tərbiyəli, savadlı, nizam-intizamlı və digər yüksək əxlaqi keyfiyyətlərə malik olsun. Ailələrdə böyüyən uşaqlarda bəzən bu müsbət cəhətlərin heç də hamısı olmur. Valideynlərlə övladlar arasında anlaşılmazlıq yaranır və sonda konfliktlər baş verir. Bu zaman ata-analar övladlarını onların sözünə qulaq asmadıqlarına, müəyyən səhvlərə yol verdiklərinə görə cəzalandırırlar. çox təəssüf ki, həmin vaxt cəza tədbirlərinin ən sərt formaları seçilir. O anda hirsli olan ata və yaxud ana öz övladına qarşı amansız olduğunu düşünmür, bəlkə də fərqinə belə varmır. Belə cəza tədbirləri isə təbii ki, uşaq psixikasına mənfi təsirini göstərir, onlarda əsəb pozğunluğuna, nevrozluğa və digər mənfi amillərə gətirib çıxarır.

Müsahibimiz olan Bakıdakı uşaq ruhi-əsəb dispanserinin psixonevroloqu Məmləkət Hacıyeva ilə söhbətimizin əsas mövzusu da məhz uşaqlara tətbiq olunan cəza tədbirlərinin fəsadları, onların mənfi təsiri ilə bağlı oldu.

- Məmləkət xanım, uşaqlarda yaranan əsəb pozğunluqları əsasən nə ilə bağlı olur?

- Uşaq doğulandan sonra onun səhhəti və sağlamlığı ilə bağlı ən böyük məsuliyyət valideynin üzərinə düşür. Uşaq dünyaya gəldikdən sonra həkim nəzarəti altında olur. Normal sağlam uşaq psixi inkişaf dövründə bir neçə mərhələlər keçir. Həmin inkişaf mərhələlərində uşaqlarda endokrin sisteminin hormonları ifraz olunur. 1-ci mərhələ 2 yaş yarımdan 4 yaşa kimidir. 2-ci mərhələ 6-8 yaşları, 3-cü mərhələ 11-16 yaşları əhatə edir. Bu mərhələlərdə qeyd etdiyim kimi, hormonlar çox ifraz olunduğuna görə uşaqların xasiyyəti, psixikası dəyişmiş olur. Belə uşaqların oyanıqlığı yüksəlir, onlar çox çılğın olur, tez özündən çıxır, reaksiya verir, cavab qaytarırlar. Həmin uşaqlarda neqativlik əlamətləri meydana çıxır. Bu zaman valideynlər uşaqlarına daha həssaslıqla yanaşmalıdırlar.

çox vaxt ailədaxili münaqişələr də uşaqlara pis təsir göstərir. Ata-ananın xarakterlərinin bir-birinə uyğun gəlməməsi, bunun nəticəsində tez-tez konfliktlərin yaranması ailədə hökmən uşaqların şəxsiyyət pozuntularına gətirib çıxarır. Belə uşaqlarda etiraz aksiyası, üsyankarlıq yaranır, onlar valideynlərinə qarşı neqativ hərəkətlər edirlər.

Bu mövzuda danışarkən uşaqların əsəb, stress keçirməsinə şərait yaradan bir məsələni də qeyd etməyə bilmərəm. Bu, hazırda televiziya ekranlarında göstərilən dəhşətli, qorxulu filmlərin nümayişidir. Demirəm ki, belə filmlər göstərilməsin. Eybi yox, qoy göstərilsin. Ancaq heç olmasa, həmin filmlər gecədən xeyli keçəndən, uşaqlar yatdıqdan sonra verilsin. Zorakılığı təbliğ edən, dəhşətli adlandırdığımız həmin kinolar da məhz bizim övladlarımızda əsəb pozğunluğuna, stressin yaranmasına səbəb olur. Bu mövzuda çəkilən filmlərin videokasetlərinin satışına fikrimcə, qadağa qoyulmalıdır.

- Valideynlərin öz uşaqlarını cəzalandırması sizcə düzgündürmü? Bir həkim kimi buna münasibətinizi bilmək istərdik.

- Mənim buna münasibətim olduqca pisdir. Bilirsiniz, uşaqları elədiyi hansısa bir səhv hərəkətinə, nöqsanına görə ciddi cəzalandırmaq düzgün deyil. Əlbəttə, mən valideynlər tərəfindən uşaqların nəzarətsiz qalmasının da əleyhinəyəm. Fikrimcə, hər şey çərçivə daxilində olmalıdır. Uşaq dünyaya gələndən "olmaz" sözünü bilməli və anlamalıdır. Əgər o, bunu başa düşmürsə və yanlış hərəkətlər edirsə, ilk növbədə, onun səbəbini aydınlaşdırmaq lazımdır. Valideynlə uşaq arasında, ən əsası, anlaşma olmalıdır. Hər iki tərəf bir-birini başa düşməlidir. Uşağı cəzalandırmaq o demək deyil ki, ona zor tətbiq edəsən, döyəsən, incidəsən. Əgər uşaq həqiqətən səhv iş görübsə, məktəbdə dərslərindən "2" qiymət alıbsa və yaxud valideynini qane etməyən hərəkətlər edibsə, onu cəzalandırmaq üçün heç də döymək, üstünə qışqırmaq və digər zorakılıq vasitələrinə əl atmaq lazım deyil. Bunun əvəzinə, övladına onun sevdiyi hədiyyəni almamaq, evdən bayıra çıxmağa və ya xoşladığı idman növü ilə məşğul olmasına imkan verməmək, müəyyən qadağalar qoymaq və digər sivil hərəkətlərlə uşaqlara ibrətamiz bir dərs vermək olar.

Uşaq bir şəxsiyyətdir və onu bir şəxsiyyət olaraq düzgün tərbiyə etmək lazımdır. Əslində valideyn övladı ilə dost olmalı, yeri gəldikdə müəyyən məsələlərdə onunla məsləhətləşməlidir. Uşaqlara qarşı sərt cəza tədbirləri görülərsə, onda şəxsiyyət pozuntusu əmələ gələcək və o, ətrafındakılarla münasibətdə aqressivlik nümayiş etdirəcək, sağlam bir həyat tərzi keçirməkdə çətinliklər keçirəcəkdir. Buna isə qətiyyən yol vermək olmaz.

- Məmləkət xanım, valideynlərə məsləhətiniz.

- Hər bir valideyn öz övladını gözəl tanıyır. Uşaq doğulandan 2 ay sonra nevropotoloqun müayinəsindən keçir. Valideynlər bundan təlaşlanmamalıdırlar. Əksinə, onlar uşaqlarının əqli, psixi cəhətdən tam sağlam olmasına əmin olmaq üçün həmin müayinəni mütləq etdirməlidirlər.

Valideynlər uşaqlarının səhhətində, onların psixikasında hər hansı bir dəyişiklik hiss edərlərsə, yaşadıqları ərazidə yerləşən poliklinikadakı nevropotoloqa müraciət etsinlər. Bu dəyişikliklər müəyyən yaş dövrü, yaşayış tərzi ilə də bağlı  ola bilər. Onu da qeyd edim ki, bizə valideynlər tərəfindən cəzalandırmadan sonra uşaqların səhhətində baş verən mənfi dəyişikliklərlə bağlı müraciətlər olur. Biz o zaman həmin uşaqlarla yanaşı, onların valideynləri ilə də müalicəvi işlər aparırıq. Hər ikisi ilə psixoterapiya kursu keçirilir və bu, öz müsbət nəticəsini verir.

Qoy valideynlər həkimə müraciət etməkdən çəkinməsinlər. Bizim öz işini bilən nevropotoloqlarımız, psixiatrlarımız var ki, onlar da uşaqların problemlərini vaxtında aradan qaldırmaqda ata-analarımıza yardımçı ola bilərlər.

Müsahibəni apardı:

Samirə HüSEYNQIZI,

fotolar Fazil İDRİSOĞLUNUNDUR