Hədəf 4S bacarıqlarının inkişafına yönəldilib
ABŞ-ın Corstaun Universitetinin tədqiqatçıları ali təhsilin tələb olunmadığı təxminən 13 milyon vakansiya hesablayıblar. Maraqlıdır ki, ali təhsil diplomlarının tələb olunmadığı iş yerlərində illik əməkhaqqı 35 min dollardan yuxarıdır. Son 30 il ərzində bu cür təkliflərin həcmi 12% azalsa da, “mavi yaxalıqlılar” üçün vakansiyaların miqdarı hələlik kifayət qədər yüksəkdir.
ABŞ-da bu problemi radikal şəkildə həll etməyə başlayıblar, hər yerdə uşaqlara ali məktəblərə daxil olmamağı, məktəbi bitirdikdən dərhal sonra işləməyə başlamağı təbliğ edirlər. Məsələn, Miçiqan ştatında məktəblər sənaye müəssisələri ilə sıx əməkdaşlıq edirlər. 7-ci sinifdən isə şagirdlərin peşəyönümü təlimi tətbiq edilir. Bunlara nail olmaq üçün isə bütün dünyada təhsilin mənzərəsini dəyişən STEM (Elm, Texnologiya, Mühəndislik, Riyaziyyat) yanaşmalardan istifadə edirlər.
Beləliklə də diplom tələb etməyən böyük şirkətlər üçün məzunların STEM çərçivəsində aldıqları bilik və bacarıqlar kifayət hesab olunur. STEM hələ ötən əsrin 90-cı illərindən yaranıb, lakin indi xüsusi olaraq məşhurluq qazanıb, çünki bu sistem uşaqlara verilən məsələnin həllini müəllimdən gözləməyi yox, sərbəst şəkildə axtarmağı öyrədir. Yanaşma 4S bacarıqlarının inkişafına yönəldilib. Müəllim mentor və ya məsləhətçi rolunda çıxış edir və sərbəst tədqiqatlara həvəsləndirir: kritik düşüncə, kreativlik, kommunikasiya və kolloborasiya. Hesab edilir ki, məhz bu keyfiyyətlər XXI əsrdə tələbolunandır.
STEM-yanaşma təlimin modul vasitə ilə aparılmasını təklif edir. Ən çox vaxt təcrübəyə (60%-ə qədər) ayrılır. Müəllim yalnız tapşırığı verir, həlləri isə şagirdlər özləri axtarırlar. Tapşırıqlar, bir qayda olaraq, tərəfdaş müəssisələrdən gəlir və real problemlərin həllinə tuşlanıb. Əvvəlcə uşaqlar ideyaları yaradırlar, sonra onları proqramlaşdırmanın və ya başqa mühəndislik bacarıqlarının köməyi ilə həyata keçirir, sonda təqdimat hazırlayır və layihəni müdafiə edirlər.
Məktəblilərin ixtisas seçimi ilə ictimai birliklər, Təhsil xidmətlərinin regional agentlikləri (Regional Educational Service Agencies -RESA) məşğul olurlar. Onlar STEM yanaşmanın tətbiqində köməklik göstərir və müəllimləri öyrədirlər. RESA-nın dəstəyi ilə müəllimlər öz ixtisaslarını artırmaq və biznesə gələcək məzunlara məhz hansı bacarıqların tələb olunduğunu öyrənmək üçün müntəzəm surətdə yay proqramları keçirlər. Bu, məktəblərə uşaqlara çətin ki, lazım olacaq bilikləri öyrətməyi deyil, konkret tələbata əsaslanan təhsil prosesini təşkil etməyə imkan verir. Məsələn, hazırda ABŞ-da səhiyyə sahəsində hər 10 mütəxəssisdən bir həkim, 2 tibb bacısı və mürəkkəb tibb avadanlıqlarına xidmət üzrə 7 mexanik tələb olunur. Və məktəblər tədris proqramlarının formalaşması zamanı bunları nəzərə alır.
RESA məktəblər və şirkətlər arasında əlaqənin təşkilində böyük rol oynayır. ABŞ-da məktəblərin direktorlarına müəssisələrlə danışıqlara vaxt itirməyə ehtiyac yoxdur. Onların əvəzinə bunu agentlik edir. Belə ki, təkcə ABŞ-ın Miçiqan ştatında yerləşən Kalamazu şəhərində RESA-nın 75 tərəfdaşı var ki, onların arasında Bosch, Dupont Pioneer, General Motors, Denso kimi şirkətlər yer alıb. Onlar məktəblərdə interaktiv dərslər keçirlər. Məsələn, Pfizer şirkətinin interaktiv dərslərinə “Heyvanların davranışı və sağlamlığın diaqnostikası” və “İstilik kameraları - insanın ürəyi necə təşkil edilmişdir” misal göstərmək olar. Və ən əsası, şirkətlər təmizliyi, rahatlığı və robotlaşdırmanı nümayiş etdirmək üçün müntəzəm olaraq şagirdləri istehsalata ekskursiyalara dəvət edirlər. Beləliklə də onlar bu yolla zavodda az maaşlı və ixtisassız əmək barədə yaranmış fikirləri dəyişirlər.
RESA məktəblilərin ixtisas təliminin maliyyələşdirilməsini də öz üzərinə götürür. Aydındır ki, hər bir məktəb robototexnikanı tədris etməyə hazırdır, amma avadanlığa və müəllimlərin yeni ixtisas almasına görə pulu haradan əldə etmək olar? RESA məktəblərə müəssisələrdən qrantlar almağa və onların bahalı tədris proqramlarını tətbiq etməyə kömək edir. Axı keyfiyyətli təhsildə, ilk növbədə, məhz biznes maraqlıdır, çünki bugünkü məktəblilər onun gələcək əməkdaşlarıdır. Kalamazuda fəaliyyəti ərzində RESA biznesdən qrantlar şəklində 920 min dollar cəlb edib.
İndi Miçiqanda ixtisas təlimi demək olar ki, 4000 şagirdi əhatə edir, onlar üçün 160 proqram hazırlanıb.
Qeyd edək ki, elmin və texnologiyaların öyrədilməsində ənənəvi yanaşmadan fərqli olaraq, STEM təhsili praktik məşğələlər vasitəsilə elmi-texniki biliklərin gündəlik həyatda necə tətbiq olunmasını tələbələrə göstərir. Elm, Texnologiya, Mühəndislik və Riyaziyyatın birgə tədrisi çox vacibdir, çünki bu sahələr real həyatda bir-biri ilə dərindən bağlıdır. Bu yanaşma şagirdlərə mühəndislik səriştələri öyrədərək, onların real həyatda problemlərin həlli zamanı tətbiqini aşılayır. STEM fənləri məktəbliləri hansı peşəni seçmələrindən asılı olmayaraq həyata hazırlayır.
Sorğular göstərir ki, məktəblilərin 90%-i bu cür təhsili qiymətli hesab edir, axı o, tələb olunan bacarıqları almağa və məktəbi bitirdikdən dərhal sonra işə çıxmağa kömək edir. Xüsusilə də bu, uşaqlarının kollec və ya ali təhsil haqlarını ödəməkdə çətinlik çəkən ailələr üçün əhəmiyyətlidir.
Son rəqəmlərə əsasən, STEM təhsili və ya sertifikatı almış məzunlar işlə təmin olunma imkanlarının geniş spektri üzrə daha yaxşı şanslara malikdirlər və əmək bazarında daha yüksək maaş alırlar. STEM çərçivəsində alınmış 93 peşə üzrə əməkhaqları ölkə üzrə orta göstəricidən kifayət qədər yüksək olaraq 48320 dollar təşkil edib.
Oruc MUSTAFAYEV