"IEA Compass: Briefs in Education" Təhsil nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiya tərəfindən hazırlanan məqalələrin toplusudur. Topluda yer alan məqalələr təhsil məsələləri ilə bağlı maraqlı tədqiqat nəticələrini, məlumatları təqdim edir, təhsil sahəsində siyasət forması və tədbirlər üzərində refleksiya yaradır.

Toplunun 22-ci buraxılışında "Aclıq və öyrənmə mühiti: Riyaziyyat dərslərində şagirdlərin aclıq və nizamsız davranışlarının nümunələri" adlı məqalə yer alır. Məqalədə bildirilir ki, qlobal problem olan şagird aclığı, dünyada 800 milyondan çox insana təsir göstərən təhsil sistemləri üçün böyük bir problemdir və uşaqlar məhdud maliyyə resursları, yoxsulluq içində yaşamaq ehtimalının yüksək olması səbəbindən xüsusilə həssasdırlar.

Uşaq aclığını inkişaf etməkdə olan və ya yüksək yoxsulluq səviyyəsinə malik ölkələrlə əlaqələndirən ümumi təsəvvürlərə baxmayaraq, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə gənclərin əhəmiyyətli bir hissəsi qida təhlükəsizliyi ilə qarşı-qarşıyadır.

Beynəlxalq Riyaziyyat və Elm Tədqiqatının (TIMSS – Trends in International Mathemathics and Science Study) 2019-cu il üzrə nəticələri göstərir ki, təxminən hər səkkizinci sinif şagirdindən 3-ü məktəbə gəldikdə aclıq hiss edir. Bu nisbət Çili, Rumıniya, Koreya Respublikası və Fransa kimi ölkələrdə hər iki şagirddən birinə çatır.

Yüksək gəlir bərabərsizliyi və yoxsulluq səviyyəsi ilə xarakterizə olunan ölkələrdə şagirdlərin özləri tərəfindən bildirilən aclıq səviyyəsi, ümumiyyətlə daha yüksəkdir. Bununla birlikdə, bu gəlir göstəriciləri ilə şagird aclığının korrelyasiyası (əlaqəsi) nisbətən azdır. Üstəlik, aclığın tezliyi ölkələr arasında fərqli olsa da, bu yüksək gəlir bərabərsizliyi, yoxsulluq və ya aşağı iqtisadi inkişafa malik olanlarla məhdudlaşmır. Əksinə, müxtəlif ölkələrdə aclıq geniş yayılıb.

Tədqiqatda şagird aclığının artmasının onun təhsil mühitinə təsiri araşdırılıb. Araşdırmada TIMSS 2019-un məlumatlarından istifadə edilərək riyaziyyat dərslərində şagird aclığı ilə onların nizamsız davranışı arasındakı əlaqə öyrənilib. Tədqiqata 38 iştirakçı ölkədən 10.619 sinif və 7.483 məktəbdən 222.492 şagird cəlb olunub.

Məlumatların təhlilindən riyaziyyat dərslərində nizamsız davranışların ölkədən-ölkəyə dəyişdiyi və Yaponiyanın ən az nizamsız davranış nümayiş etdirdiyi ölkə olduğu aydınlaşıb. Bundan əlavə, əksər ölkələrdə riyaziyyat dərslərində müəyyən dərəcədə nizamsız davranış müşahidə edilir, Portuqaliya, Çili və Cənubi Afrika da ən yüksək nizamsız davranış nümayiş etdirən ölkələrdən olub. Əldə olunan məlumatların təhlili davam edən aclıq və nizamsız davranış arasında ardıcıl əlaqənin mövcudluğunu təsdiqləyir. Belə ki, məktəbdə heç vaxt aclıq hiss etməyən şagirdlərlə müqayisədə, aclıq hiss etdiyini bildirən şagirdlər daha yüksək nizamsız davranış nümayiş etdiriblər.

Bu əlaqənin şagirdlərin və siniflərin sosial-iqtisadi vəziyyəti, müəllimlərin təcrübəsi, ixtisası və sinif ölçüsü kimi amillər nəzərə alındıqda, daha da əhəmiyyətli olduğu müşahidə edilib.

Məlumatların təhlilindən bu da aydın olur ki, şagirdlərin aclıq dərəcələri onların riyaziyyat dərsi zamanı diqqəti cəmləmələrinə, dinləmək və sinif fəaliyyəti ilə məşğul olmaq qabiliyyətlərinə əsaslı maneə yaradır.

Məqalədə keyfiyyətli təlim üçün bir sıra tövsiyələr yer alır:

1. Siyasət prioritetləşdirilməsi: Hesabat qərar qəbul edənlərin təhsil siyasətinin əsas aspekti kimi məktəblərdə aclığın həllinə üstünlük vermələrinin vacibliyini vurğulayır. Bu təhsil mühitinin yaxşılaşdırılması üçün digər siyasət alternativləri ilə bərabər aclığın azaldılmasına üstünlük verilməsi ilə uyğun gəlir.

2. Sektorlararası əməkdaşlıq: Hesabat effektiv qidalanma proqramlarının həyata keçirilməsi üçün müxtəlif sektorlar arasında əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayır. Bu, təhsil, səhiyyə, kənd təsərrüfatı, maliyyə və sosial müdafiə kimi sektorlardan qərar qəbul edənlər arasında uğurlu əməkdaşlığın göstəricisidir.

3. Resursların bölgüsü: Hesabat şagird aclığının aradan qaldırılmasına yönəlmiş qidalanma proqramlarını dəstəkləmək üçün adekvat resursların ayrılmasını təklif edir. Söhbət ərzaq yardımı və məktəb yemək proqramları ilə uyğunlaşdırılmış yüksək keyfiyyətli qidalanma proqramlarını dəstəkləməkdən gedir.  

4. Kurikulumun (təhsil proqramının) inkişafı: Sağlam qida vərdişlərini yaxşılaşdırmaq üçün qidalanma savadlılığının məktəb kurikulumlarına daxil edilməsi, qidalanma yönündə maariflənmə təşəbbüslərinin effektivliyini artırmaq üçün yüksək keyfiyyətli qidalanma proqramlarına müəllim hazırlığının aparılması məqsədəuyğun hesab edilir.

5. Tədqiqatların artırılması: Hesabat şagird aclığı ilə akademik nailiyyətlər arasındakı əlaqəni daha dərin öyrənmək üçün əlavə tədqiqatlara ehtiyac duyur ki, bu da şagird aclığının öyrənmə mühitinə və tədrisin keyfiyyətinə necə təsir etdiyinə dair gələcək tədqiqatların nəticəsi ilə uyğunlaşır.
    
6. Məlumatların toplanması: Hesabatda aclığın səbəbləri və onun öyrənməyə təsiri kimi nüanslar daxil olmaqla, şagird aclığı ilə bağlı hərtərəfli məlumatların toplanmasına ehtiyac duyulduğu diqqətə çatdırılır. Bu beynəlxalq qiymətləndirmələrdə şagirdlərin aclığı ilə bağlı daha dolğun məlumatların toplanmasını tələb edir.
    
7. Kapitalın nəzərə alınması: Hesabatda şagirdlərin aclığının aradan qaldırılması üçün səylərin ədalətli olmasını təmin etmək məqsədi ilə qidalanma proqramları tərtib edərkən gəlir bərabərsizliyi və yoxsulluq dərəcələri kimi amillərin nəzərə alınması vurğulanır.
    
8. Qiymətləndirmə və monitorinq: Hesabat qidalanma proqramlarının davamlı qiymətləndirilməsinin və monitorinqinin vacibliyinə diqqət çəkir. Yəni, şagirdlərin qidalanması ilə bağlı müdaxilələrin effektivliyinin qiymətləndirilməsi və nəticələrin izlənilməsi böyük əhəmiyyət daşıyır.
    

Mənbə: Canbolat, Y., & Rutkowski, L. (2024, March). Hunger and Learning Environment, Global Patterns in Student Hunger

Vaqif FƏTULLAYEV