UNESCO Qlobal müəllim hesabatını açıqlayıb
Müəllimlər gələcəyin formalaşdırılmasında, hər bir şagirdin potensialının üzə çıxarılmasında və BMT-nin IV Dayanıqlı İnkişaf Məqsədinə - inklüziv və əlçatan keyfiyyətli təhsiliə nail olmaqda əsas rol oynayırlar. 2030-cu il yaxınlaşdıqca böyük bir problem ortaya çıxır: dünya ciddi müəllim çatışmazlığı problemi ilə üzləşir.
UNESCO-nun və "Təhsildə Müəllimlər 2030" Beynəlxalq İşçi Qrupunun əməkdaşlığı nəticəsində ərsəyə gələn “Müəllimlər haqqında qlobal hesabat” (Global Report on Teachers) müəllimlərin gücləndirilməsi, işə qəbulu, tədrisi və dəstəklənməsi üzrə beynəlxalq və milli səyləri səfərbər etmək üçün bir vasitədir. Bu hesabatdakı tapıntılar və bu kritik problemi həll etmək üçün təklif olunan praktik həllər haqqında bilməli olduğumuz məqamları təqdim edirik.
Müəllim çatışmazlığı ilə bağlı hansı narahatlıq doğuran nəticələr var?
Qlobal müəllim hesabatı 2030-cu ilə qədər dünya üzrə 44 milyon ibtidai və orta sinif müəlliminə təcili ehtiyac olduğunu ortaya qoyur. Buraya orta səviyyəli hər on müəllimdən yeddisinə tələbat və peşəni tərk edən mövcud müəllimlərin yarısından çoxunun dəyişdirilməsi zərurəti daxildir. Bu məsələ 2030-cu ilə qədər 15 milyon yeni müəllimə ehtiyacın olacağı təxmin edilən Afrika Səhrası üçün xüsusilə kəskindir. Bu tələbin miqyasını, coğrafi və sonrakı təhsil infrastrukturuna təsirlərini, tələbə-müəllim nisbətini təhlil etmək vəziyyətin ciddiliyini anlamaq üçün əsasdır.
Müəllimlərin çatışmazlığı konkret bölgələrə, yoxsa gəlir səviyyəsinə təsir edir?
Hesabatda qeyd olunur ki, müəllim çatışmazlığı qlobal problemdir və təkcə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə deyil, həm də Avropa və Şimali Amerika kimi yüksək gəlirli regionlarda geniş yayılıb. Yaxşı resurslu təhsil sistemlərinə baxmayaraq, bu bölgələr ixtisaslı müəllimlərin işə qəbulu və saxlanması üçün mübarizə aparır, təhsilin keyfiyyəti və və bərabərlik baxımından çətinliklər yaşayır.
Qeyd edək ki, 2015-ci ildə ibtidai müəllimlər arasında işdən ayrılma səviyyəsi dünya üzrə 4,62 faizdən 2022-ci ildəki 9,06 faizə qədər, demək olar ki, iki dəfə artıb. İlk beş il ərzində müəllimlər tez-tez bu peşədən uzaqlaşıblar.
Bu çatışmazlığın geniş yayılmış xarakterini və onun sosial-iqtisadi təsirlərini başa düşmək effektiv, hərtərəfli həll yollarının formalaşdırılması üçün çox vacibdir.
Müəllim çatışmazlığını necə effektiv həll etmək olar?
Müəllim çatışmazlığı probleminin həlli hərtərəfli yanaşma tələb edir. İşə qəbuldan başqa, müəllimlərin motivasiyası, rifahı, saxlanılması, təlimi, iş şəraiti və sosial status kimi amillərə diqqət yetirilməlidir. Peşəkar inkişafa, müstəqilliyə və məqsədə bərabər çıxışı olan cəlbedici karyera yollarının yaradılması müəllimlərin motivasiyasını qorumaq üçün çox vacibdir. Bu problemin çoxşaxəli mahiyyətini dərk etmək və hərtərəfli strategiyalar təklif etmək uzunmüddətli həll yolları tapmaq üçün çox vacibdir.
Tədrisdə gender bərabərliyinin təmin edilməsi niyə vacibdir?
Müəllim peşəsində gender bərabərliyini təşviq edən inklüziv siyasət həyati əhəmiyyət kəsb edir. Xidmət etdikləri icmaları əks etdirən müəllim işçi qüvvəsinin müxtəlifliyi təhsilin aktuallığını artırır və öyrənmə təcrübəsini zənginləşdirir. Kişiləri müəllim peşəsinə cəlb edərkən, xüsusən də təlimin ilkin mərhələlərində qadınların rəhbər vəzifələrdə təmsil olunmasını təşviq etmək çox vacibdir. Gender balanslı müəllim heyətinin əhəmiyyətini və onun təhsil nəticələrinə təsirini başa düşmək inklüziv və effektiv təhsil sistemlərinin yaradılması üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir.
Ölkələr müəllim çatışmazlığı problemini necə həll edə bilər?
Əmək haqqının artırılması, iş şəraitinin yaxşılaşdırılması və təhsilə investisiya qoyuluşu müəllimin rifahına, motivasiyasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Müəllimlərin qərar qəbul etmə prosesinə cəlb edilməsi, məktəbdə əməkdaşlıq mədəniyyətinin formalaşdırılması keyfiyyətli müəllimləri tədrisə cəlb edə və işdə saxlaya bilər. Təcrübəsiz müəllimlərə kifayət qədər investisiya qoyuluşu təqaüdə çıxmağı azalda bilər və kadr çatışmazlığı problemini davamlı həll edə bilər. Bu tədbirlərin nüanslarını və tədris mühitinə potensial təsirini araşdırmaq səmərəli islahatların həyata keçirilməsi üçün çox vacibdir.
Müəllim çatışmazlığı niyə aktual problemdir?
2030-cu ilə yaxınlaşdıqca müəllimlərin çatışmazlığı da qarşıda böyük çətinlik kimi dayanır. Qlobal hesabatda narahatedici statistika var. Bu çatışmazlıq yalnız bir rəqəmlərlə ifadə olunmur: bu, dünyadakı təhsil sistemlərini sarsıdan bir böhrandır. Dünyada müəllim çatışmazlığının nəticələri çox böyükdür: nəticədə sinif ölçüləri, müəllim sıxlığı, təhsil bərabərsizliyi və təhsil sistemləri üçün maliyyə yükü artır. Bu çatışmazlığın təhsilin keyfiyyətinə və və əlçatanlığına nə dərəcədə böyük təsir göstərdiyini anlamaq olduqca vacibdir.
Yeni müəllim vəzifələrinin maliyyələşdirilməsinə nə qədər vəsait tələb olunur?
Mövcud müəllimlərin nə qədər maaş alacağını müəyyənləşdirmək, infrastruktura və ya ixtisasartırma təşəbbüslərinə investisiya qoymaq hər hansı bir təhsil sistemi üçün əsas maliyyə həlləridir. Bununla yanaşı, bir çox ölkə yeni müəllim vəzifələrinin proqnozlaşdırılan xərclərini də nəzərə almalıdır. Son proqnozlara görə, BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin 4-cü hədəfinə çatmaq üçün əlavə tələb olunan müəllimlərin maliyyələşdirilməsi ümumi ibtidai təhsil üçün 12,8, orta təhsil üçün 106,8 milyard ABŞ dollarına başa gələcək. 2030-cu ilə qədər yeni ibtidai və orta məktəb müəllimlərinin maaşlarını ödəmək üçün lazım olan əlavə maliyyə isə hər il 120 milyard ABŞ dollarına çatacaq.
Təhsili müsbət şəkildə dəyişdirmək üçün müəllimlərə necə səlahiyyət verilə bilər?
Qlobal müəllim çatışmazlığı təcili hərəkətlər tələb edir. Söhbət təkcə saydan deyil, həm də təlim keçmiş və saxlanılan müəllimlərin keyfiyyətindən gedir. Qlobal müəllim hesabatı, hər bir uşağın ixtisaslı və motivasiyalı müəllimlərə çıxışını təmin etmək üçün elmi əsaslı həllər təklif etməyi hədəfləyir. Tədrisin əməkdaşlıq peşəsinə çevrilməsi, ömürboyu peşəkar inkişaf, peşə muxtariyyəti və müəllimlərin qərar qəbuletmə prosesinə cəlb edilməsi hesabatda vurğulanan ən vacib cəhətlərdir. Təklif olunan strategiyaları daha dərindən öyrənmək və onların transformasiya potensialını anlamaq tədris mənzərəsini dəyişdirmək üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Qeyd edək ki, bu hesabat fevralın 26-da Cənubi Afrikanın Yohannesburq şəhərində qlobal müəllim çatışmazlığının həllinə dair Dialoq Forumunda təqdim olunub.
Oruc MUSTAFAYEV