“Ali məktəblər inkişafdan qalmamaq üçün transformasiya etməlidir”
Dünyanın nüfuzlu ali təhsil müəssisələrindən olan Yaponiyanın Tokio Universitetinin (University of Tokyo) prezidenti Teruo Fujii və ABŞ-ın Şimal-Şərq Universitetinin (Northwestern Universitety) prezidenti, Massaçusets Texnologiya İnstututu tərəfindən nəşr olunmuş “Robot sübutu: Süni intellekt dövründə ali təhsil” bestsellerinin müəllifi Cozef Aun qeyd edirlər ki, süni intellekt dövründə universitetlər inkişafdan qalmamaq üçün transformasiya etməlidirlər. Onlara görə, innovasiya və fənlərarası inteqrasiyanı təşviq etməklə ali təhsil öz aktuallığını qoruya bilər və qorumalıdır.
İki fərqli ölkədən ali təhsil mütəxəssisinin Böyük Britaniyanın “Times Higher Education“ jurnalında dərc olunmuş “Universitetlər süni intellekt dövründə heç kimin geridə qalmaması üçün transformasiya etməlidir” adlı birgə məqaləsini oxuculara təqdim edirik.
“İki nüfuzlu qlobal universitetin lideri olaraq, biz özümüzü akademik ənənələrin sürətli rəqəmsal yeniliklərlə kəsişdiyi bir yol ayrıcında tapırıq. Biz tam dərk edirik ki, süni intellektin transformasiya potensialı öyrətdiklərimizin və necə öyrəndiyimizin gələcəyini formalaşdırmağa hazırdır, lakin biz hələ də bu yolun bizi hara apara biləcəyini və aparmalı olduğunu görməyə çalışırıq.
Bu gün pedaqoqlar çətin vəziyyətdədirlər, çünki süni intellektin tətbiqinin konkret nəticələrinin nə olacağını tam bilmirlər. Ancaq bilirik ki, tələbələri gələcək texnoloji yeniliklərə hazırlamaq üçün məsuliyyət daşıyırıq. Və belə bir axıcı dövrdə tələbələrə xidmət etmək, onları bu yeni dövrə hazırlamaq üçün ali təhsili yenidən inşa etməyi gecikdirməməyimiz vacibdir.
Nəzarət etdiyimiz universitetlər – Yaponiyadakı Tokio Universiteti və ABŞ-ın Şimal-Şərq Universiteti çox fərqli mədəniyyətlərə malikdir və bizim keçmişimiz də bir-birindən fərqlənir. Birimiz təbii dillərə və süni intellekt əsrində rezonans doğuran formal modelləşdirməyə dərin maraqdan irəli gələrək dilçiliyə yönəlmişik. Digərinin akademik təcrübəsi, dəniz arxitekturası və mikrofluidikanı əhatə edən bir karyeraya səbəb olan okeana uşaqlıq heyranlığına əsaslanır. Lakin Tokio Universitetinin ev sahibliyi etdiyi, bu yaxınlarda Nyu-Yorkda keçirilən süni intellekt simpoziumunda biz ali təhsilin ənənəvi paradiqmasının köklü transformasiyaya məruz qalması ilə bağlı inancımızda möhkəm birləşdiyimizi gördük.
Biz razıyıq ki, universitetlər texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş bir dünyada daha da dəyərli olacaq yaradıcılıq və tənqidi düşüncə, insan mərkəzli bacarıqları inkişaf etdirməlidir. Bu biliklər texnologiya və məlumatların düzgün başa düşülməsi ilə birləşdirilməlidir.
Bir akademik sahədə mütəxəssis olmaq artıq kifayət deyil. Ali təhsil daha əhatəli olmalıdır. Tələbələr STEM sahələrini humanitar və sosial elmlərlə birləşdirmək kimi müxtəlif fənləri araşdırmağa və güclü tərəflərini birləşdirməyə təşviq edilməlidir.
Məsələn, Şimal-Şərq Universitetində tələbələr getdikcə daha çox müxtəlif fənləri birləşdirən “kombinəedilmiş ixtisaslara” üstünlük verirlər. Tokio Universitetində fənlərarası tədqiqatlar qlobal problemlərin bir-biri ilə əlaqəli olduğuna dair artan məlumatlılığı əks etdirir. Məsələn, universitetin “SPRING GX” proqramı istənilən ali məktəbin doktorantlarına yaşıl transformasiyanın mürəkkəb sosial problemlərini həll etmək üçün humanitar elmlər, biznesin idarə edilməsi, mühəndislik, elm və tibb sahəsində təhsil almağa imkan verir.
Tarixən elm dairələri ilə sənaye arasındakı münasibətlər mütləq ahəngdar deyildi. Bununla birlikdə, sənayenin kommersiyalaşdırdığı şeylərin əksəriyyəti universitet araşdırmalarından qaynaqlanır. Generativ süni intellekt və əlaqəli texnologiyalar istisna deyil. Müəllimlərin əllərini texnoloji sahələrin nəbzində daha yaxından tutmaları, xüsusən də özəl sektorda daha tam iştirak etmələri vacibdir. Bu əməkdaşlıq ruhu süni intellekt texnologiyalarının inkişafı və tətbiqində şəffaflığı, açıqlığı və etikanı qorumaq üçün lazımdır.
Texnologiyanın getdikcə daha böyük rol oynayacağı bir dünyada real həyat təcrübələrinin dəyəri də artacaq. Tələbələr maşınların nə edə biləcəyi barədə fikir əldə etməli, eyni zamanda fərd olaraq onların nəyə töhfə verə biləcəyini görə bilməlidirlər. Şimal-Şərq Universitetində tələbələr “kooperativlərdə” iştirak edirlər. 6 aya qədər davam edən immersiv təcrübələr vasitəsilə onlar biliklərini sınayaraq, bacarıqlarının harada olduğunu, eləcə də hansı sahələrdə təkmilləşdirməli olduqlarını görürlər.
Tokio Universiteti, həmçinin tələbələrinə empatiyanı inkişaf etdirmək və praktiki təcrübə qazanmaq üçün müxtəlif yerlərdə – ucqar kəndlərdən tutmuş xaricdəki korporativ filiallara qədər praktiki öyrənmə imkanları təklif edir. Təcrübə əsaslı öyrənmə vasitəsilə tələbələr bilikləri maşınların edə bilmədiyi yeni kontekstlərə çevirir, risk etməyi və uğursuzluğu prosesin bir hissəsi kimi qəbul etməyi öyrənirlər.
Süni intellekt inqilabı əmək bazarını dəyişdirdiyinə görə universitetlər heç kimin geridə qalmaması üçün kollektiv məsuliyyət daşıyırlar. Etiraf etməliyik ki, müəllim kimi vəzifələrimiz ilk məzun əmək bazarına və ya başqa bir təhsil proqramına getdikdən sonra bitmir. Fərdləri öz peşə həyatları boyunca müşahidə etmək, karyeraları boyunca onların bacarıq və ixtisaslarını yenidən artırmaq məqsədilə tədbirlər hazırlamaq bizim borcumuz olacaq. Və bu davamlılıqda startaplara başlamaq və ya universitet laboratoriyalarında qabaqcıl texnologiyaları inkişaf etdirmək əhəmiyyətli potensial olacaq.
Dünyanın harasında olmağımızdan asılı olmayaraq, aydındır ki, süni intellekt inqilabı ömürboyu və onlayn öyrənməni şəxsi təcrübələrlə mükəmməl birləşdirən ali təhsil modelini tələb edir. Yeniliklərə, yaradıcılığa və fənlərarası inteqrasiyaya həvəs aşılamaqla, biz ali təhsilin təkcə karyera üçün deyil, həm də dünyamızı daha dərindən dərk etmək və ona daha çox təsir etmək üçün bir vasitə kimi qalmasını təmin edə bilərik.
Biz fərdi və ictimai ehtiyaclara uyğunlaşma, çeviklik və cavabdehliyə xüsusi diqqət yetirməklə bu gələcəyi formalaşdırmaq üçün ali təhsilin potensialına əminik. Bu prinsipləri mənimsəməklə, universitetlər nəinki sağ qala, həm də süni intellekt əsrində çiçəklənə, inkişaf edən dünyamızın mürəkkəbliklərini idarə edə bilən bacarıqlı və uyğunlaşa bilən istedadın inkişafına töhfə verə bilərlər”.
Oruc MUSTAFAYEV
