|
Niyazi RƏHİMOV,
“Azərbaycan müəllimi”
n.rahimov@muallim.edu.az
2007-ci ildən başlayaraq ali məktəblərə qəbul
imtahanlarında abituriyentlərin maksimum nəticə
göstərərək 700 bal toplaması artıq bir ənənəyə çevrilib.
İndiyədək 57 abituriyent bu yüksək nəticəni əldə edib.
“Azərbaycan müəllimi” olaraq, biz də təhsilimizin
ildən-ilə yüksələn bu addımlarını böyük uğur hesab
edirik və bu məsələnin təbliği ilə bağlı qəzetimizdə
mütəmadi olaraq yazılar veririk.
Ancaq məsələnin digər tərəfi isə 700 bal toplayanların
həyatlarının sonrakı mərhələlərində cəmiyyətdə hansı
mövqe tutmaları, təhsilin növbəti pillələrində bir
peşəkar mütəxəssis kimi yetişə bilmələri, bir sözlə,
cəmiyyətin onlardan gözləntiləridir. Nəzərə çatdıraq ki,
redaksiyamız həmin şəxslərin sonrakı təhsilini və iş
karyeralarını daim diqqətdə saxlayır. Bu məqsədlə də
qəzetimizin əvvəlki nömrələrində 700 bal toplayanların
ali məktəbi bitirdikdən sonra harada çalışmaları və
təhsil aldıqları ali məktəbdə imtahan sessiyasındakı
nəticələri ilə bağlı araşdırmalar aparmışıq. Bu
araşdırmalardan məlum oldu ki, 700 bal toplayanlar heç
də qəbul imtahanlarında əldə etdikləri uğuru iş
karyeralarında təkrarlaya bilmirlər. Onlardan
əksəriyyəti ya dövlət idarələrindəki aşağı təsnifatlı
vəzifələrdə, ya da nüfuzu olmayan özəl təşkilatlarda
çalışırlar. Hətta onların arasında elələri də var idi ki,
3-4 il bundan əvvəl ali məktəbi bitirməsinə baxmayaraq,
hələ də işsizdir. İmtahan sessiyasının nəticələrinə
gəldikdə isə bu məsələdə də onlar bir çox hallarda önə
çıxa bilmirlər. Yəni ali məktəblərə qəbulda
göstərdikləri nəticələri universitetlərdə doğrultmur,
qəbul imtahanlarında onlardan olduqca az bal toplayan
tələbələrdən bir o qədər də seçilmirlər. Ayrı-ayrı
pedaqoqlarla, mütəxəssislərlə müzakirə zamanı onlar
bunun ən başlıca səbəbini ali məktəblərə qəbul
imtahanlarına hazırlıq zamanı həmin şəxslərin olduqca
gərgin yüklənmələri ilə izah etdilər. Eyni zamanda, bu
tələbələrin hətta yaxın çevrələrində olan insanlarla
belə ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkdikləri, ən əsası isə
sosiallaşa bilməmələri qeyd olundu. Müşahidələr
göstərir ki, onların bəziləri özlərinə qapanır, bir
yeniyetmə kimi fəal həyat tərzindən uzaq düşürlər.
Nəticədə sağlamlıq və psixoloji baxımdan problemlərlə
qarşılaşırlar.
Araşdırmalarımız onu da göstərdi ki, 700 bal toplamaq
üçün ixtisaslarına aid olmayan fənlərlə bağlı
abituriyentlərin yükləndikləri bəzi incə fakt və
rəqəmlər, dərin biliklər, sonrakı fəaliyyətlərində,
demək olar ki, onlara lazım olmur və getdikcə unudulur.
“Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda
şagirdlərdə ünsiyyət bacarığı, idrak fəallığı və məntiqi
təfəkkürün inkişafı orta ümumtəhsil məktəblərinin əsas
vəzifələrindən biri hesab olunur. Ancaq etiraf edək ki,
700 bal toplamaq arzusu bir çox hallarda şagirdləri
dövlətin ümumtəhsil məktəbi qarşısında qoyduğu bu mühüm
vəzifələrdən yayındırır.
Bəs, bu haqda mütəxəssislər nə düşünür? Sualımıza cavab
tapmaq üçün onlarla əlaqə saxladıq.
Şahlar ƏSGƏROV, təhsil
eksperti
 Əgər
uşaq istedadlıdırsa və təbii olaraq, deyək ki,
Azərbaycanın uzaq bir kəndindən gəlib 700 bal toplayıbsa
bu, əlbəttə, böyük nailiyyətdir. Yəni bu adamın
potensialı yüksəkdir, bütün deyilənlər yadında qalır ki,
700 balı toplayıb. Amma süni surətdə, yəni repetitor
tutmaqla, uşağın istirahətini, sağlamlığını bada
verməklə, valideynin təzyiqi, yəni qoy mənim uşağım 700
bal toplasın deyib uşağı qəhrəman sifətində görməsi ilə
bu balın toplanması uğursuz bir şeydir. Uşaq o
əziyyətin hesabına 700 bal toplamaqdansa, sərbəst
olaraq 650 toplasa daha yaxşıdır. Bu həm uşağın
sağlamlığı üçün, həm də sosiallaşa bilməsi üçün yaxşı
olar.
Mən sizə bir misal çəkim. Bizim Apple telefonlarımızın
yaradıcısı Stiv Cobsu Harvard Universitetinin bakalavr
tələbələri ilə görüşə çağırırlar. Dünyanın ən varlı
adamlarından biri sayılan Stiv Cobs bilirsinizmi
tələbələrə nə deyir? Deyir ki, ay uşaqlar, heç mən
universitet qurtarmamışam. Ali təhsilim yoxdur.
Hətta deyilənə görə, Microsoft şirkətinin yaradıcısı,
dünyanın ən varlı adamlarından olan Bill Qeytsin də ali
təhsili olmayıb. Uinversiteti çox sonralar,
məşhurlaşanda bitirib.
Buradan həm də o qənaət hasil olur ki, insan yaradıcı
olmalıdır, ali təhsil o qədər də önəmli deyil. Ona görə
indi kreativ sözü tez-tez işlədilir. O məhz yaradıcı
düşüncəni, məsələlərə yaradıcı yanaşmanı özündə ehtiva
edir. Yenə deyirəm, ümumiyyətlə mənimsəmənin, yüksək bal
toplamanın özü yaxşı şeydir, amma bunu, necə deyərlər,
həyatın mənasına çevirmək, uşağın ömrünü bu yolda
xərcləmək düzgün deyil.
Ölkəmizdə ümumiyyətlə biliyin qiymətləndirilməsi yaxşı
vəziyyətdə deyil. Biliyin qiymətləndirilməsi təhsilə
nəzarət üçün lazımdır ki, müəllimin necə dərs deməsi,
uşaqların necə mənimsəməsini müəyyənləşdirsin. Bunun
üçün cürbəcür şkalalar var: 5 ballıq, 10 ballıq, 100
ballıq, 700 ballıq. Hazırda bunların hamısı bizdə tətbiq
olunduğundan qiymətləndirilmənin vahidlik prinsipi
pozulub. Hətta bir müddət eksperiment qaydasında 9
ballıq şkaladan da istifadə olunub. Şkala şagirdin
bildiyinin bilməli olduğuna nisbətini əks etdirir. 700
ballıq şkala özü də Azərbaycan cəmiyyəti tərəfindən tam
dərk olunmuş bir şkala deyil. 700 bal 5 ballıq şkalanın
5-i,10 ballıq şkalanın 10-u, 100 ballıq şkalanın 100-ü
deməkdir. 700 ballıq şkalada bizim klassik “4” qiymət
560, “3” 420, “2” 280-dir. İndi gör bu 700 ballıq
şkala cəmiyyətdə necə dolaşıqlıq yaradıbsa uşaq 250 bal
toplayanda valideyn sevinir ki, uşağım əməlli-başlı bal
toplayıb. Halbuki bu, “2”-dən də aşağıdır.
Qiymətləndirmədə bir vacib məsələ də var - mənimsəmənin
minimal həddi. Misal üçün, Amerika kimi ölkədə mənimsəmə
həddi hardasa 80 faizdir. 80 faizdən aşağı mənimsəmə
qeyri-kafi hesab olunur. Amma SSRİ-də 60 faiz idi, yəni
“3”. “3”-dən aşağıdakı qiymətlər qiymət deyil,
göstəricidir, yəni simvolikdir. Bu o deməkdir ki,
şagird mənimsəməyib.
Asif CAHANGİROV, təhsil
eksperti
 Bu
məsələ məni də neçə müddətdir ki, narahat edir. Ali
təhsil müəssisələrində çalışan təhsil işçiləri ilə
söhbətlərimdən də məlum olub ki, bu gənclərin bir çoxu
ali məktəbə daxil olduqdan sonra təhsil prosesinə
uyğunlaşa bilmirlər. Onlar çox vaxt özlərinə qapılırlar.
Yaşıdları və ətrafdakılarla münasibət qurmaqda çətinlik
çəkirlər. Qəbul imtahanlarına hazırlıq zamanı onlarda
yaranan özünəqapanma sonrakı təhsillərində müxtəlif
problemlərə gətirib çıxardır. Belə ki, həmin tələbələrin
bir hissəsi müxtəlif məsələlərlə bağlı müstəqil fikir
yürütmək, nəticə çıxarmaq və natiqlik qabiliyyətlərinə
malik olmurlar. Təbii ki, bunu onların hamısına şamil
etmək də düz deyil.
Məsələ ilə bağlı bir hadisəni nəzərinizə çatdırmaq
istəyirəm. Deməli, 700 bal toplayan tələbələrdən biri
oxuduğu universitetə və tələbələrə uyğunlaşa bilmədiyi
üçün II kursdan sonra təhsilini xaricdə davam etdirmək
qərarına gəlmişdir. Valideynləri düşünürdü ki, bəlkə
xaricə getsə oradakı təhsil mühitinə adaptasiya ola
bilər. Bu məqsədlə xarici dil öyrənmək üçün əvvəllər
mənimlə birgə çalışan yaxşı tanıdığım müəllimlərdən
birinə müraciət etmişdi. Müəllim həmin tələbənin
biliklərini yoxlamaq üçün ona test tapşırığı vermişdi.
Tələbə test tapşırıqlarını çox sərbəst şəkildə düzgün
cavablandırmış, lakin ingilis dilində danışmaqda
çətinlik çəkmişdir. Çox uzun müddət keçdikdən sonra
müəllim bu vərdişi onda formalaşdıra bilmişdir. Buradan
belə nəticəyə gəlmək olar ki, həmin tələbənin
qramatikanı və lüğəti çox yüksək səviyyədə bilməsinə
baxmayaraq, şifahi nitq və ünsiyyət vərdişlərinə
yiyələnməmişdir. Bütün bunlar həm də onu göstərir ki,
repetitorlar abituriyentlərdə zəngin bilik, zəruri
kompetensiyalar yaratmaq əvəzinə onları əzbərçiliyə
alışdırırlar. Bu da onların sonrakı inkişafına,
cəmiyyətdə fəal mövqe tutmasına mənfi təsir göstərir.
Ənvər ABBASOV, Təhsil
Problemləri İnstitutunun direktor müavini
 Bu
sual haqqında düşünərkən istər-istəməz 120 test üzərində
üç saata qədər işləyib nəticədə 700 bal toplayan
abituriyentin fəallığı göz qabağına gəlir. O, bir göz
qırpımında test tapşırıqlarını həll edir. Heç şübhəsiz,
özünün təhsil illərində qazandığın bilik və bacarıqları
konkret vaxt çərçivəsində verilmiş tapşırıqlara uyğun
nümayiş etdirmək çox böyük qabiliyyətdir və hər kəsin
belə bir uğur sahibi olması mümkün deyildir. Özünün
yüksək səviyyəli idrak fəaliyyəti ilə, xüsusən fenomenal
yaddaşı ilə fərqlənənlər belə bir nəticəyə gəlib çata
bilirlər. Fakt və hadisələri yadda saxlamaq, yada salmaq
və nümayiş etdirməklə xüsusi bacarıq sahibi olduqlarını
göstərirlər.
700 və ona yaxın bal toplamaq cəhdi böyük bir zəhmətin
nəticəsi olsa da, lakin müasir təhsil dünyasının
ölçüləri ilə uyğun gəlmir. Çünki humanist tələblərin
mövcud olduğu hazırkı şəraitdə insanın bir şəxsiyyət
kimi inkişafının əsasında biliklərinin çoxluğu deyil,
məntiqi, tənqidi və kreativ bacarıqlara hansı səviyyədə
sahib olması dayanır.
Çox bilik əldə etmək bir tərəfdən abituriyentlərin
həddindən artıq yüklənməsi ilə, digər tərəfdən isə
onların sosiallaşa bilməməsi ilə nəticələnir. Şagird
yaddaşında toplanıb qalmış olan bu biliklər müasir
məktəbin ölçüləri baxımından inkişafın təminedici
faktoruna çevrilə bilmir.
Biz isə həm müəllim, həm də valideyn mövqeyimizdən
uşaqlarımıza müxtəlif inzibati təsirlər göstərməklə
onları daha çox 700 və ona yaxın bal toplamağa məcbur
edirik. Müşahidələr göstərir ki, əksər hallarda
valideynləri övladlarının səhhətindən daha çox onların
biliklərə yiyələnməsi, akademik savad alması düşündürür.
Lakin müşahidələr onu da göstərir ki, müxtəlif təsirlərə
məruz qalaraq həddindən artıq biliklərə yiyələnən
abituriyentlər ali məktəbə daxil olduqdan sonra çox az
hallarda qeyri-adilikləri ilə fərqlənirlər. Adi
tələbələrlə bir səviyyədə oxuyur, o qədər də fərqlilik
nümayiş etdirə bilmirlər. Eyni zamanda belə tələbələrin
ali məktəbi bitirdikdən sonra iş karyeralarında uğur
qazanmasında da problemlər müşahidə edilir, onlar
göstərdikləri yüksək nəticələrə uyğun fəaliyyət ortaya
qoya bilmirlər.
Aytəkin
İBRAHİMOVA,
Bakı Dövlət Universiteti hüquq fakültəsinin dekan
müavini
Məlumdur ki, bizim fakültəyə daxil olan və dövlət
hesabına təhsil alan tələbələr qəbul imtahanlarında çox
yüksək bal toplayırlar. Tələbələrin arasında 700 və ona
yaxın bal toplayanların sayı çoxdur. Onlar universitetə
qədəm qoyduqları ilk vaxtlarda, daha dəqiq desək,
birinci semestrdə müəyyən adaptasiya dövrü keçirirlər.
Belə ki, həmin tələbələr yoldaşları ilə ünsiyyət
qurmaqda, seminarlarda dərsə cavab verməkdə çətinlik
çəkirlər. Lakin müəyyən vaxt keçdikdən sonra onlar bu
dövrü keçirlər. Bilirsiz, bu məsələdə şəxsin özündən də
çox şey asılıdır. Elə tələbələr olur ki, 4-cü kursu
bitirənə qədər insanlarla ünsiyyət qurmaqda,
sosiallaşmaqda çətinlik çəkirlər. Fakültə tərəfindən
tələbələrin aktiv şəkildə fəaliyyəti üçün müxtəlif
debatlar təşkil olunur. Bundan başqa, onları Tələbə Elmi
Cəmiyyətinə sövq etməklə erkən vərdişlər
formalaşdırırıq.
Sosiallaşmalarına şərait
yaradılır. |
