|
İnformatika və proqramlaşdırmaya dair müəllim
təcrübəsi
Oruc MUSTAFAYEV,
“Azərbaycan müəllimi”
o.mustafayev@muallim.edu.az
 Tanıtma:
Mixail Dolinski 1958-ci ildə Belarusun Qomel şəhərində
doğulub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra F.Skorina adına
Qomel Dövlət Universitetində təhsil alıb, dəniz
aviasiyasında xidmət edib, sonra isə yenə də artıq
müəllim kimi doğma universitetə qayıdıb. Hazırda Mixail
Dolinskinin əsas iş yeri Qomel Dövlət Universitetidir. O,
burada riyaziyyat fakültəsinin riyazı idarəetmə
problemləri kafedrasında dərs deyir. Ancaq son 10 ildir
onu həftədə 2 dəfə (çərşənbə və bazar günləri) Qomel
şəhər 2 nömrəli məktəbdə tapmaq olar ki, burada o,
uşaqları informatika və proqramlaşdırma üzrə
olimpiadalara hazırlaşdırır. Mixail Dolinski xatırlayır
ki, vaxt var idi, məktəbdə bir neçə on nəfərə cəmi
səkkiz kompüter düşürdü. İndi texniki təchizatla bağlı
problem həll olunub, artıq hamıya yer çatır və tədris
kompüterləri arxasında əyləşən 6 yaşdan 14 yaşadək
uşaqlar proqramlaşdırma üzrə tapşırıqları yerinə
yetirirlər.
Qloballaşan dünyada informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində
geniş tətbiq olunmaqdadır. Bir sıra ölkələrdə İKT
texnologiyaları ümumi təhsilin ayrılmaz hissəsinə
çevrilib. İKT texnologiyalarından danışanda tədrisin
mühüm aspekti kimi məktəblərdə informatika və
proqramlaşdırma məşğələlərinin təşkil olunması prioritet
məsələ kimi ortaya çıxır. Orta məktəblərdə informatika
və proqramlaşdırmanın əhəmiyyəti, bu sahədə
məşğələlərin hansı siniflərdən başlaması zəruriliyi,
azyaşlıların nə dərəcədə müasir və heç də sadə olmayan
texnoloji sxemlərlə ilk tanışlığı və müəllim təcrübəsi
də aktuallıq kəsb edən maraqlı suallardandır. Bütün bu
suallara Belarusun Qomel şəhərində informatika və
proqramlaşdırma müəllimi işləyən, yetirmələrinin sorağı
müxtəlif beynəlxalq informatika olimpiadalarından gələn
Mixail Dolinski öz təcrübəsinə əsaslanaraq cavab verib.
 Mixail
Dolinskinin yetirmələrindən Gennadi Korotkeviçin adı
həm Belarus, həm də onun hüdudlarından kənarda da hamıya
məlumdur. O, məktəblilər arasında informatika üzrə
beynəlxalq olimpiadaların dəfələrlə qalibi, Google və
“Yandex” kimi şirkətlərin keçirdiyi proqramlaşdırma
turnirlərinin qalibidir. Amma hər bir bacarıqlı və
istedadlı insanın onu məqsədə aparan bir müəllimi
olmalıdır. G.Korotkeviçin müəllimi isə Mixail
Dolinskidır. Proqramlaşdırma barədə danışmaq, kiçik
kompüter dahilərinin bacarıqları nədən asılıdır, istedad
və səylərdən hansı daha vacibdir kimi sualları bir çox
uğurlu Belarus proqramçılarının müəllimi olan Mixail
Dolinski həvəslə cavablandırır.
Mixail Dolinski deyir:
- Uşaqla məşğul olmağa o vaxt başlamaq olar ki, o artıq
gəzə və danışa bilir. Təcrübə göstərir ki, bu dörd
yaşından mümkündür. Artıq bu yaşda olan uşaqların
inkişafında fərqlər nəzərə çarpır. Birinci sinifdə bu
fərqlər daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Vaxtilə
mən hətta elmi məqaləmdə yazmışam ki, belə uşaqları
irəli çəkmək üçün bir il saxlamaq və yalnız sonra ümumi
təhsilə cəlb etmək düzgündür. Əks halda indi müşahidə
etdiyimiz hallar baş verir: onlar yorulur,
ümumiyyətlə, oxumaqdan çox tez əl çəkirlər, sadəcə
məktəbə gedib-gəlirlər.
Məşqçi (bu söz Mixail Dolinskiyə daha çox yaraşır) hesab
edir ki, uşağın inkişaf səviyyəsi, ilk növbədə, onun
valideynlərindən birbaşa asılıdır. Əgər onlar doğulduğu
gündən uşaqları ilə məşğul, onunla həmyaşıd kimi
ünsiyyətdə olur, birlikdə oyun oynayırsa, onda körpə hər
bir tapşırığı həmyaşıdlarına nisbətən vaxtından daha
əvvəl yerinə yetirir. Müvafiq olaraq isə, daha tez
inkişaf edir. Uşağın qabiliyyəti dedikdə, biz orta
inkişaf səviyyəsindən üstün inkişaf səviyyəsini başa
düşürük. Yəqin ki, anadangəlmə göstəricilər də var,
lakin real həyatda onların mütləq əksəriyyəti - bacarıq
və vərdişlər valideynlərin uşaqlarla məşğul olması
prosesində əldə olunur. Onun sözlərinə görə, uşaqlarda
ümumu cəhətlər axtarmaq lazım deyil.
M.Dolinski qeyd edir ki, heç kim məktəbə “uğura
köklənmiş” gəlmir, onlar məktəbdə öncə konkret nə ilə
məşğul olacaqlarını bilmirlər. Yalnız uğur qazanmış
uşaqların ümumi cəhətləri, məşğələlərdə bütün
vaxtlarını prosesə sərf etməyə imkan verən maraq və çox
işləməyə hazır olmaları barədə danışmaq olar. Məşqçinin
(müəllimin) vəzifəsi uşağa gərgin işləməyin nədən ötrü
lazım olduğunu düzgün danışmaq, yolun əvvəlində onu
düzgün motivasiya etməkdir. Və uşağa
proqramlaşdırmanı mümkün qədər tez öyrətməyə başlamaq
lazımdır, məşğələlərin keçirilməsi texnologiyası uşağın
yaşından çox asılıdır. Bu yaşda uşaqları işə daha asan
alışdırmaq olar ki, bəzən işə can yandırmaq istedaddan
daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Üstəlik, şagirdlərin bir
çoxunda çox işləmək və çətinlikləri aradan qaldırmaq
istəyi çatışmır.
Mixail Dolinski deyir:
- Mən məşğələlərdə ümumiyyətlə tədrisdən qalmayan və ya
hətta regional səviyyədə belə heç bir nəticə əldə edə
bilməyən onlarla, bəlkə də yüzlərlə “ağıllı gözləri”
olan uşaqlar gördüm. Onlar bu məşğələlərə kifayət qədər
vaxt ayırmayıblar. Əgər əvvəllər mən özümə belə bir
təskinlik verirdim ki, uşaqlar özlərini göstərə
biləcəkləri sahə taparlar, indi isə öz-özümə daha çox
əminəm ki, onların bir çoxu sadəcə olaraq özlərinə
əziyyət vermək istəmirlər.
M.Dolinski sistemi üzrə hazırlıq bir neçə prinsipə
əsaslanır. Birincisi, məktəbə gələnlərin hamısına -
məktəbəqədər yaşlı uşaqlardan tutmuş təqaüdçülərə qədər
hamıya proqramlaşdırmanı öyrətmək lazımdır. M.Dolinski
xatırlayır ki, proqramlaşdırmanı öyrənmək üçün bir dəfə
onun yanına hətta yaşlı bir kişi gəlib, o iddia edib
ki, “deyirlər, beyni işlətmək ömrü uzadır”. İkincisi,
tədris vaxtından səmərəli istifadə etmək lazımdır.
Məşğələdə şagird hər dəqiqə ərzində öz imkanları
daxilində işləyir. Müəllim ev tapşırıqları ilə
yetirmələrini yükləmir. Hər bir şagirdin işinin
nəticələri obyektiv qiymətləndirilməli, uşaqların ilkin
hazırlıq səviyyəsi və yaşı nəzərə alınmaqla təlim
metodları, texnologiyaları təkmilləşməli və tətbiq
olunmalıdır. M.Dolinski qeyd edir ki, uşaqların
proqramlaşdırma qabiliyyətini əlavə olaraq üzə
çıxarmaq lazım gəlmir. “Əgər proses uşaq üçün
maraqlıdırsa, o, məşğul olur və öz bilik səviyyəsini,
vərdişlərini və nəticələrini yüksəldir. Onun
yetirməsi olaraq yuxarıda adını çəkdiyimiz Gennadi
Korotkeviç də bu mərhələdən keçib. Müəllimi ona hər
hansı bir kitab verməyib. M.Dolinskinin təlimi
http://dl.gsu.by saytının bazasında qurulub.
Mixail Dolinski:
- “İnformatika riyaziyyatı” kursu var. Orada bir sıra
məsələlər təklif olunur ki, biz onları sonradan
proqramlaşdırma zamanı həll edirik, amma bu kursda
proqram yazmaq tələb olunmur, sadəcə məsələləri əllə
həll etmək lazımdır. Mən bu kursdan səkkizinci sinif
şagirdlərindən hansına proqramlaşdırmanı öyrətməyin
əhəmiyyət daşıdığını müəyyən etmək üçün istifadə
etmişəm.
M.Dolinski yetirmələrinin fəaliyyətini müntəzəm surətdə
izləyir. Onun yetirməsi Gennadi Korotkeviç bir sıra
məsələləri öz həmyaşıdlarından daha yaxşı həll edib.
Müəllim şagirdinin valideynlərinə də onun
proqramlaşdırmanı öyrənməsini tövsiyə edib. Valideynləri
isə övladlarının hələ kiçik olduğunu, məktəbə
getmədiyini bildiriblər. Lakin müəllim onları hər halda
inandıra bilib. Tezliklə Gennadinin uşaq oyunlarını
proqramlaşdırma məşğələləri əvəz edib. Valideynləri də
uşaqlarında yeni sahəyə marağın artdığını,
proqramlaşdırma ilə müntəzəm məşğul olduğunu
bildiriblər. Uşaq intensiv məşğul olduqca onun
potensialı daha artıq görünməyə başlayıb.
- Tezliklə Gennadi proqramlaşdırma üzrə
internet-olimpiadalarda iştirak etməyə başladı. Elə ki,
onun nəticələri kifayət qədər yaxşı olmağa başladı,
mən ona informatika üzrə şəhər olimpiadasına yazılmasını
təklif etdim. O, birinci sinifdə oxuyurdu. Lakin
olimpiadanın şəhər turunda iştirak üçün məktəb turundan
keçmək lazım idi. Anası onu olimpiadaya gətirəndə
müəllimlər dedi ki, bu cür kiçik yaşda uşaqlar
informatika olimpiadasında iştirak edə bilməzlər.
“Yaxşı, siz ona olimpiadada həll olunacaq məsələləri
verin”, - deyə anası bildirdi. Nəticədə azyaşlı uşaq
bütün olimpiada məsələlərini hamıdan yaxşı həll etdi.
Məktəbdə isə belə bir utandırıcı elan asıldı:İkinci,
üçünci yerləri filankəslər tutdu, şəhər olimpiadasına
isə birinci sinif şagirdi Gennadi Korotkeviç gedəcək.
Bir il sonra Gennadi olimpiadanın vilayət mərhələsindən
respublika mərhələsinə çıxıb və diplom alıb. O, V
sinifdə beynəlxalq olimpiadada gümüş medala layiq
görülüb, qızıl medala cəmi 6 balı çatmayıb.
Çoxları soruşur: Gennadiyə kömək etmək lazım idimi?
Gennadi məşğələlərə başlayanda bizim məktəbdə beynəlxalq
olimpiadaların sonralar qızıl medalını və bir sıra
mükafatlar almış şagirdlər məşğul olurdu. Aydındır ki,
Gennadi onlardan çox şey öyrənə bilərdi. Bundan əlavə,
uşağa çox yaxşı proqramçı olan atası da kömək edə
bilərdi. Mənə elə gəlir ki, bu məsələdə konkret kömək
yox, uşaqların baş vurduğu mühit daha çox əhəmiyyət
daşıyır. Lakin Gennadinin əməksevərliyini də qeyd
etməmək olmaz. Belə ki, o, stolüstü tennislə məşğul
olur və bu sahədə böyük uğurlar əldə edirdi, hətta
vilayətin yığma komandasına daxil idi. Dərslərini də
yerinə yetirirdi, elə ki, seçim etmək vaxtı yetişdi, o,
proqramlaşdırmanı seçdi.
M.Dolinski təkcə hamıya tanış olan Gennadi Korotkeviçlə
fəxr etmir, onun tələbələrindən Artem Kuznesov Belarusun
ilk çempionu, daha sonra isə informatika üzrə
beynəlxalq olimpiadanın mükafatçısı olub. İndi o yerli
“Interval” kompaniyasında proqram təminatı şöbəsinə
rəhbərlik edir. Tələbələrindən Slava Litvinov Amerikada
yaşayır və “Intel” şirkətində işləyir. Jenya Qonçar
İsveçrədə “Google” şirkətində, Dima Boqdanov Minskdə
“Yandex” şirkətində çalışır. M.Dolinski qeyd edir
ki, bu cür uğurlardan sonra Belarus Təhsil Nazirliyi
tərəfindən informatika və proqramlaşdırmaya
münasibətin necə dəyişməsi özü bir sualdır.
- Mən belə bir faktı qeyd etmək istərdim:Təhsil
Nazirliyinin himayəsi ilə informatika üzrə
olimpiadanın vahid sistemi, müsabiqə qaliblərinin
imtahansız ali məktəblərə daxil olmaları, qaliblərin
beynəlxalq olimpiadalarda iştirakı, beynəlxalq
yarışlara hazırlıq toplantılarının keçirilməsi müxtəlif
səviyyəli perspektiv uşaqlar üçün yay məktəblərinin
təşkili - bütün bunlar uşaqların proqramlaşdırma
məşğələlərinə cəlb olunmasında güclü stimuldur. Mən, heç
də bütün ölkələrdə bu sahədə vəziyyətin bizdə olduğu
kimi yaxşı olmadığını çox təəccüblə qarşıladım. Bir sıra
ölkələrdə olimpiadalar dövlət dəstəyi olmadan
təşəbbüskarlar tərəfindən keçirilir. M.Dolinski hesab
edir ki, proqramlaşdırma çətin ki, yaxın gələcəkdə
icbari vərdişə çevrilsin. O bunu belə izah edir ki,
istehlak və xidmət sahəsi bir neçə dəfə sürətlə inkişaf
edir. Onun sözlərinə görə, Qomel proqramlaşdırma
məktəbinin öyünməli olduğu uğurları var.
- 1997-2015-ci illər ərzində Qomel vilayətindən 15
məktəbli informatika üzrə beynəlxalq olimpiadalarda
ümumilikdə 9 qızıl, 11 gümüş və 8 bürünc olmaqla 28
medal qazanmışlar. Bu gün Qomeldə kifayət qədər
perspektivli uşaqlar var. Onların 2016 və 2017-ci
illərdə keçiriləcək beynəlxalq informatika
olimpiadalarında ən azı gümüş medal qazanacaqlarına
əminəm. Mən birinci sinif şagirdi Kostya Konovalın
adını xüsusi çəkmək istəyirəm, o artıq proqramlar
yazmağı öyrənir və proqram işləmələrinə dair 4
tapşırığı təhvil verib.
“Yol gedən qazanar: bir şagird daha əhəmiyyətli uğurlar
əldə etmək istəyirsə, o daha çox səy göstərməlidir”, -
deyə M.Doliski bildirir. |
