|
Tamilla İSMİXANOVA,
Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanasının direktoru,
Səyyarə MƏMMƏDOVA,
Respublika Elmi Pedaqoji Kitabxanasının metodisti
 Bu
gün məktəb kitabxanaları təhsil işçilərinin öz
axtardıqları məlumatları tapmağa müvəffəq olduqları bir
müəssisə, şagirdlərin və müəllimlərin şəxsi təhsil
bazası kimi qiymətləndirilir. Bütün dünyada məktəb
kitabxanaları müxtəlif formada olsa da bir məqsədə
qulluq edir: “təhsil və təlim hamı üçündür”. Buna görə
də məktəb kitabxanalarının mütəxəssisləri hər kəsə və
hamıya eyni yanaşma prinsipindən çıxış edirlər. Hər bir
məktəb kitabxanası məktəbin daxilində fəal dərs
proqramını həyata keçirən dərs və təhsil mərkəzi kimi
fəaliyyət göstərir.
Məktəb kitabxanalarının məqsədi təhsilalanların
informasiyalaşdırılmış təhsili, cəmiyyətin gələcək
üzvlərinin məsuliyyətli və fəal, etik prinsiplərə uyğun
tərbiyəsidir. Məktəb kitabxanası aid olduğu təhsil
ictimaiyyətinin tələblərinə cavabdehdir və bu cəmiyyətin
hər bir üzvünə xidmət edir.
Məktəb kitabxanaçıları məktəb rəhbərliyi və müəllimlərlə
birlikdə dərslik və təhsilə aid materiallardan ibarət
kitabxana fondunun yaradılması və təkmilləşdirilməsi
istiqamətində siyasəti həyata keçirir. Fondun idarə
olunması siyasəti dərs planı və məktəb ictimaiyyətinin
konkret tələb və maraqları ilə əsaslandırılmalıdır.
Məktəb kitabxanası təlim və təhsil prosesinin tələbatını
ödədiyi üçün onu idarə edənlər də məktəb müəllimləri
ilə eyni peşəkar təhsil və hazırlıq səviyyəsində
olmalıdırlar. Həmçinin, məktəb kitabxanaları yerli
istehsal olunmuş resurslarla yanaşı, məktəb
kontingentinin tələbatına uyğun beynəlxalq səviyyədə
istehsal olunmuş dünya xalqlarının ədəbi, elmi-mədəni
irsini özündə əks etdirən və qədim xalqların oxşar
cəhətlərini təmsil edən dövlət, etnik, mədəni,
linqvistik və s. əhəmiyyətli resursları da almalıdırlar.
Məktəb kitabxanalarının kadr strukturu yerli
kontekstdən, qanunvericilikdən, iqtisadi inkişaf
səviyyəsindən və təhsil sisteminin infrastrukturundan
asılıdır. Araşdırmalar göstərir ki, məktəb
kitabxanasının işinin effektivliyinin əsas göstəricisi
ixtisaslı peşəkar məktəb kitabxanaçısıdır. İFLA və
UNESCO-nun birgə hazırladığı - “Məktəb kitabxanaları
haqqında manifest”də bu kitabxanaların ixtisasçılarının
əsas vəzifələri belə izah edilir: kitabdan, başqa
informasiya mənbələrindən, bədii və sənədli, nəşr və
elektron informasiya, lokal və məsafəli
informasiyalardan istifadəni təmin etmək, dərslik və
tədris materiallarında əks etdirilən məlumatları daha da
dolğunlaşdırmaq.
Məktəb kitabxanaları təlim və təhsilə xidmət etdiyi üçün
onların işi və yaradıcılığı peşəkar müəllimlərin
hazırlığı ilə eyni səviyyədə nəzarətdə saxlanılmalıdır.
Əgər məktəb kitabxanaçısı məktəbdə rəhbər rol oynayırsa,
onun təhsili və hazırlığı da digər məktəb rəhbərlərindən
aşağı olmamalıdır. 50 ildən artıq vaxt ərzində aparılan
beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, məktəb
kitabxanaçılarının məktəb kitabxanasının işi və
pedaqogika sahəsində rəsmi təhsili olmalıdır. Onlar
təlimə aid zəruri kompleks tapşırıqların yerinə
yetirilməsi üçün öz peşəkar bilik və bacarıqlarını, oxu
və savadlılıq səviyyələrini rəsmiləşdirməli, məktəb
kitabxanasının idarə olunmasında müəllim kontingenti ilə
əməkdaşlıq etməlidirlər. Hər bir məktəb kitabxanaçısı
şagirdlərin şəxsi təhsilində iştirak edir və onun həyata
keçirdiyi iş sırf pedaqoji xarakter daşıyır. Bununla
əlaqədar tədrisdə layihə-yaradıcı modellər işlənib
hazırlanır. O fikir təsdiq edilir ki, təhsil təkcə
“şəxsi istiqamətli” deyil, “şəxsi - inkişaf edən”
olmalıdır. “İFLA-nın məktəb kitabxanalarına rəhbərlik”
sənədində deyilir: “Məktəb kitabxanasının idarə olunması
kitabxananı mütaliə, araşdırma və kollektiv yaradıcılıq
mərkəzi kimi təsdiq edən dəqiq hazırlanmış konsepsiya
çərçivəsində həyata keçirilməlidir. Məktəb
kitabxanasının işini tam həyata keçirmək üçün
rəhbərliyin müvafiq kitabxana konsepsiyası ilə dəstəyi
mütləqdir”.
Məktəb kitabxanası təhsilə xidmət etməklə yanaşı, şəxsi
təhsilin və fasiləsiz təhsilin vasitəçisi olmalıdır.
Bununla bağlı təhsil naziri Mikayıl Cabbarov 16 dekabr
2014-cü il tarixində “Ümumtəhsil məktəbləri
şagirdlərinin mütaliə vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi
və onlarda mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması ilə
bağlı tədbirlər barədə” müvafiq əmr imzalamışdır.
Məktəb kitabxanalarının problemlərini
təhlil edərkən məlum olur ki, onların əksəriyyəti yeni
təhsil standartlarına, məktəb proqramlarının və pedaqoji
kollektivin tələblərinə cavab vermək iqtidarında deyil.
Əksər məktəblərdə, xüsusilə regionlarda kitabxana
avadanlığı (stol, stul, şkaf, kitabxana rəfləri və s.)
çatışmır. Məktəb kitabxanalarının sahəsi çox kiçikdir,
fondun və oxu zalının təşkili üçün yer çatışmır. Məktəb
kitabxanaları oxucu formulyarı və kataloq kartoçkaları
ilə təmin olunmur. Kitabxana fondunu əks etdirən
məlumat-biblioqrafiya aparatı yoxdur. Kitabxanalarda
kütləvi tədbirlərin təşkili üçün vəsait ayrılmır və
şərait yaradılmır.
Həmçinin, məktəb kitabxanalarının fondlarında
oxucuların təlim-tədris prosesində tələbatını ödəmək
üçün ənənəvi və rəqəmsal informasiya resursları da yox
dərəcəsindədir. Məktəb kitabxanalarında olan kitabların
elektron resurslara köçürülməməsi və online
istifadəsinin təmin edilməməsi səbəbindən oxucular
tərəfindən az istifadə edilir. Kitabxanaların beynəlxalq
əlaqələr sahəsindəki fəaliyyəti müasir tələblərə cavab
vermir, müəllim və şagirdlərin tələblərini ödəmir.
Ölkədə pedaqoji statuslu toplu elektron kataloqun,
elektron kitabxananın yaradılmaması, təlim-tədris
prosesinə xidmət edən lokal kitabxana şəbəkələrinin
olmaması təhsil məkanına layiqli kitabxana-informasiya
xidməti göstərməyə imkan vermir.
Müasir dövrdə respublikamızda aparılan təhsil
islahatları orta məktəb kitabxana fondlarının təşkilində
və indiki vəziyyətinin müasir tələblər baxımından
öyrənilməsini, ümumiləşdirilməsini, yeni elmi tövsiyələr
və konsepsiyalar hazırlanmasını tələb edir. Bu məqsədlə
məktəb kitabxanalarının işinin təkmilləşdirilməsi və
beynəlxalq standartlara uyğun qurulması olduqca
vacibdir. Bununla əlaqədar olaraq məktəb
kitabxanalarının təhsil ictimayyətinin və məktəbin
fəaliyyətinə kömək məqsədilə işinin təkmilləşdirilməsi
üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi təklif
olunur:
- Kitabxanaların şagirdlərin dünyagörüşünün artmasına
kömək edəcək yaş səviyyələrinə uyğun hazırlanmış tövsiyə
siyahılarına əsasən nəşrlərlə komplektləşdirilməsi;
- Kitabxanaların kitabxana texnikası, kompüter və
İnternetlə təmin olunması;
- Elektron texnologiyaların köməyi ilə real zaman
miqyasında fəaliyyət göstərən virtual sorğu xidmətinin
yaradılması;
- Məktəb kitabxanası istifadəçilərinin sistemli (müəllim
və şagirdlərin) rəsmi təhsilini və fasiləsiz təhsil
mühitini təmin etmək, İnternet zalların təşkili və
biliklərin idarə edilməsi proseslərinin təmin edilməsi;
- Mütaliəyə marağın yaradılması üçün məktəb kontingenti
arasında Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin
“Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin mütaliə
vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi və onlarda mütaliə
mədəniyyətinin formalaşdırılması ilə bağlı tədbirlər
barədə” əmrinin icrası istiqamətində tədbirlərin və
məktəblərdə “qiraətə yardım” layihələrinin hazırlanması
və həyata keçirilməsi;
- Mədəni ənənələrin qorunub saxlanılması (yaddaş) və
onların zənginləşdirilməsi məqsədilə kitabxanaları
kütləvi tədbirlərin (diskussiyalar, konfranslar,
viktorinalar və s.) keçirildiyi mərkəzə çevirmək;
- Təhsil siyasətinə uyğun olaraq 5 ildən bir yenilənən
dərsliklərin nəşrlərinin repozitar mühafizəxanalarının
yaradılması;
- Məktəb kitabxanalarının ənənəvi və elektron nəşrlərlə
mütəmadi olaraq təmin edilməsi üçün məcburi nüsxə
haqqında qanunun işlənib hazırlanması;
- Məktəb kitabxanalarının oxu zallarında və xüsusi
saytlarında istifadəçilərin test banklarına, mətnlərə,
fotoşəkillərə, plakatlara, interaktiv təlim və
multimedia materiallarına müraciət etmək imkanının
təmin edilməsi;
- Kitabxana işçilərinin şagirdlərin mütaliə
bacarıqlarının və mütaliə diapazonunun inkişafında,
informasiya axtarmaq, seçmək və informasiya ilə işləmək
bacarıqlarının formalaşmasında iştirakının təmin
olunması;
- REPK-a tərəfindən regionlarda yeni istehsalat
vəzifələrinin həlli zərurətinin yaranması ilə əlaqədar
problem mahiyyətli və ya funksional -istiqamətlənmiş
tədris kurslarının təşkili (qısamüddətli seminar və
treninqlər);
- Təhsil islahatları şəraitində məktəb kitabxanalarına
regional idarəetmə sistemi rayon (şəhər) təhsil
şöbələrində kitabxanalara ixtisaslı (metodist) nəzarət
edənlərin bərpası. |
