ARXİV

5 Sentyabr 2015 - №33

Xarici mətbuatdan

Birincilərin məktəbə hazırlığı və fərdi inkişafının qiymətləndirilməsi təcrübəsindən 

Oruc MUSTAFAYEV, 
"Azərbaycan müəllimi" 

Bir sıra ölkələrdə birincilərin məktəbə hazırlığı məsələsi  aktual  mövzu kimi təhsil sistemi qarşısında durur. Dünya təcrübəsində  uşaqların məktəbə  hazırlığı və təhsilin birinci ili ərzində onların fərdi inkişafının qiymətləndirilməsi  (iPIPS - The International Performance Indicators in Primary Schools) həyata keçirilir.  Adıçəkilən beynəlxalq metod uşaqların məktəb təhsilinə hazırlığının qiymətləndirilməsinə hədəflənib.   Bu metodun mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki,  tədqiqatın  obyekti kimi uşaqların vərdiş və bacarıqlarının bütün spektri  (həm koqnitiv,  həm də şəxsiyyətlərarası) çıxış edir.  

iPIPS metodu  20 il əvvəl Böyük Britaniyanın Darem Universitetinin monitorinq və qiymətləndirmə mərkəzi tərəfindən dünya testoloji elminin son nailiyyətləri  əsasında  kompüter adaptasiya testi formatında yaradılıb.  Məhz sonuncu aspekt  metodun əsas özəlliyi hesab oluna bilər.   Çünki söhbət, ilk növbədə,  kiçikyaşlı uşaqlardan gedir. Buna görə də qiymətləndirmənin çox sadə, oyun formasında keçirilməsi xüsusilə vacibdir. Uşaqların məktəb həyatına  nə dərəcədə  hazır olmasını çox düzgün qiymətləndirməyə imkan verən xüsusi metod təhsilin birinci ilində  birincilərin öz bacarıqlarının inkişaf etdirilməsində nə qədər tərəqqi əldə etdiyini  də göstərir.

iPIPS metodu  milli və beynəlxalq səviyyələrdə tədqiqatların aparılması üçün uyğunlaşdırılıb, hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində tətbiq olunur və çox etibarlıdır. Darem Universiteti ilə əldə olunmuş razılığa əsasən, iPIPS metodu Rusiyanın Novqorod vilayətində pilot layihə kimi sınaqdan keçirilib. Rusiya Elmi Tədqiqat Təhsil İnstitutunun təhsilin keyfiyyəti monitorinq Mərkəzində layihənin təqdimatı olub. Təqdimatda qeyd olunub ki, Rusiya ilk dəfədir ki, bu cür beynəlxalq müqayisəli tədqiqatlarda iştirak edir. Layihə  üzərində pedaqoqlar və psixoloqlardan ibarət bütöv bir komanda işləyib. Metodik vəsait rus dilinə tərcümə olunub. Onun Rusiya şəraitinə uyğunlaşdırılması həyata keçirilib və üzərində tamamlanma işləri aparılıb. Pilot layihədə  6 min birinci iştirak edib.  Tədqiqat obyekti olaraq müxtəlif tipli məktəblərdə (şəhər və kənd)  oxuyan birinci sinif şagirdləri seçilib. Yaxın vaxtlarda birincilərin testdən keçirilməsi başa çatdırılacaq, onların birinci sinfə necə gəlməsi, il ərzində inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək və hansı tədris proqramının daha uğurlu olduğunu söyləmək  mümkün olacaq.  Bu tədqiqatın əsas obyekti ibtidai təhsil sisteminin ilk iştirakçıları olan "zərif yaşlı" uşaqlardır.  Metodun digər bir unikallığı ondadır ki, ölkələrarası digər belə bir tədqiqat metodu mövcud deyil.  Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq tədqiqatlardakı  çoxillik iştirakına baxmayaraq bu metod Rusiya üçün də yenidir. Bununla əlaqədar layihənin məqsədlərindən biri də milli pedaqoqların ümumi testoloji mədəniyyətinin yüksəldilməsi və daha geniş mənada isə Rusiya pedaqoji elminin statusunun dünya elmi birliyində möhkəmləndirilməsidir.  

iPIPS metodu nədir? 

Mərkəzin direktoru Elena Kardanovanın sözlərinə görə, ibtidai məktəbin birinci ili uşaqların təhsili üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Çünki bu dövrdə uşaqlar çox sürətlə inkişaf edirlər.    iPIPS metodu təhsilin birinci ilində uşaqların əldə etdiyi nailiyyətləri qiymətləndirməyə imkan verir.  Bu metodla   qiymətləndirmə  dərs ili ərzində 2 dəfə - tədrisin əvvəlində və birinci sinfin sonunda keçirilir.  Başlanğıc diaqnostika sentyabr-oktyabr aylarında aparılır. Qeyd edilməlidir ki, metodun məqsədi uşaqların təlimə  başladığı  start nöqtənin müəyyən olunmasıdır. Bu məlumatlar sonradan  birincilərin nailiyyətlərini  qiymətləndirmək üçün vacibdir. Tədris ilinin sonunda keçirilən ikinci qiymətləndirmə isə hər bir uşağın dərs ili ərzində nə qədər öyrəndiyini müəyyənləşdirməyə şərait yaradır. Bu məqsədlə xüsusi metodikalardan, hazırlanmış testlərdən  istifadə olunur ki, onlar şagirdin uğurlarını  ölçməyə imkan verir. Bu gün Rusiyada bu cür alətlər yoxdur. Hazırda Böyük Britaniyada bir milyondan artıq  uşaq  iPIPS metodu ilə qiymətləndirmədən keçib. Bu metod Avstraliya, Şotlandiya, Honkonq, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Yeni Zelandiya və bir sıra digər ölkələrdə geniş tətbiq olunur. Yaxın vaxtlarda  bu mövzuda irimiqyaslı beynəlxalq tədqiqatın aparılması nəzərdə tutulub, buna görə də bu metodun digər ölkələrdə  də tətbiq olunması məqsədilə onun milli təhsil sistemlərinə adaptasiyası məsələsi qarşıda durur.     

iPIPS birincilər haqqında hansı məlumatları verir? 

Bu metod kompleks diaqnostikanı təklif edir. Birincisi, metod  koqnitiv testləri özündə cəmləşdirir. Gözəl tərtibatlı kitabça oxu, fonologiya və riyaziyyata dair tapşırıqlardan ibarətdir.  İkincisi, komplektə  valideyn və müəllimlər üçün anket daxildir. Pedaqoq uşağın sosial və emosional inkişafını, onun məktəbdə təhsilə uyğunlaşmasını, sosiallaşmasını  qiymətləndirir. Valideynlərin anketindən isə biz ailənin sosial-iqtisadi statusu və tərkibini, valideynlərinin təhsili və peşəsi, eləcə də öz uşaqlarını  məktəbə necə hazırlaşdırması və onlarla necə məşğul olması barədə məlumatları əldə edirik. Biz uşağın bağçaya gedib-getməməsi, müxtəlif dərnək və bölmələrdə məşğul olması, məktəb nəzdində hazırlıq kurslarında iştirakı və s. məlumatları öyrənirik.  Bütün bu məlumatların kompleks analizi hər bir uşağın müfəssəl portretini yaratmağa kömək edir.  Ölçmənin ikinci mərhələsi uşaqların fərdi inkişafını qiymətləndirməyə imkan verir.

Tədqiqat istər müəllimlər, istərsə də təhsili idarəetmə orqanları qarşısında duran bir sıra məsələlərə cavab tapmağa  imkan verəcək. Bu məsələlərdən bəzilərini sadalamaq olar: müxtəlif məktəbəqədər tədris proqramlarının effektivliyi hansılardır? İlk məktəb ili ərzində birincilər  nə qədər bilik əldə edir və tədris nə dərəcədə effektivdir?  Uşaqların təliminə hansı müxtəlif faktorlar təsir edir? Məktəb və müəllimin işini necə yaxşılaşdırmaq olar? Böyük Britaniyada adıçəkilən metoddan təhsil sahəsində aparılan islahatların effektivliyini yoxlamaq üçün istifadə olunur. Metod ibtidai məktəbdə tədris olunan müxtəlif proqramların effektivliyi üzrə tədqiqatların aparılmasına imkan verə, erkən təhsilin effektivliyini qiymətləndirmək üçün də tətbiq oluna bilər. Bu gün dünyada  "uşaqların hansı yaşda (4, 5, 6 və ya 7) ibtidai məktəbə getməsi daha yaxşıdır"  sualına  yekdil cavab  yoxdur.  Bu özü də çox maraqlı bir problemdir. Bundan əlavə, bu  metodu həyata keçirməklə biz müxtəlif müəllim yanaşmalarının və təcrübələrin effektivliyi  barədə də nəticələr çıxara bilərik. 

Metoddan təhsil sisteminin fəaliyyətinin təhlili və fərdi diaqnostika vasitəsi kimi istifadə oluna bilər. Hər iki üsul məqsədlərinə və yerinə yetirilmə prosedurlarına, eləcə də nəticələrin tətbiqinə görə fərqlənir.  Fərdi diaqnostika zamanı qiymətləndirmə bütün şagirdləri əhatə edir. Bu zaman müəllimə hər bir şagirdə dair məlumat verilir, bu isə  təhsilverənlərə onların sinfində oxuyan hər bir  uşağın  fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla tədris prosesini korrektə etməyə imkan verir.   Valideynlərə isə onların uşaqlarının psixoemosional portreti təqdim oluna, onların riyaziyyat və oxu üzrə başlanğıc  diaqnostikasına dair məlumatlar verilə, şagirdin sinif fonunda hansı səviyyədə olması söylənilə  bilər.  Digər tərəfdən, qiymətləndirmə gedişində əldə olunmuş son nəticələrə əsasən müəllimin işinin keyfiyyəti barədə rəy söyləmək olar. İngiltərədə müəllimlərə tədrisin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə tövsiyələr verilir. Müəllimlər üçün mövcud olan xüsusi  anketlərin köməyi ilə müxtəlif pedaqoji yanaşmaları və təcrübələri qiymətləndirmək, onların tədrisin  nəticələrinə necə təsir göstərməsinə baxmaq  mümkündür.  Daha sonra isə bu təcrübədən müəllimlərin ixtisasartırmasında istifadə oluna bilər.  

"Uçitelskaya qazeta"dan

Rusiyada müəllimlər üçün ordinatura yaradılacaq

 Təhsil və  Elm Nazirliyi  məsələyə aydınlıq gətirib 

Rusiyada müəllimlərin hazırlanması proqramı üzrə dəyişikliklər nəzərdə tutulur. "Uçitelskaya qazeta"nın məlumatına əsasən,  RF   Təhsil və  Elm Nazirliyi  müəllimlər üçün həkim hazırlığı ilə  analogiya təşkil edən  ordinaturanın tətbiqi mümkünlüyü məsələsinə aydınlıq gətirib. Nazirlikdə hesab edirlər ki, ordinaturanın yaradılması  müəllimlik fəaliyyətinin ilk illərində gənc mütəxəssislərə vaxtından əvvəl  işdən azad olunmalarının qarşısını almağa  kömək edəcək. 

Əvvəllər pedaqoji ordinaturanın  yaradılması ideyası sabiq təhsil və elm  naziri, RF prezidentinin  köməkçisi  Andrey Fursenko tərəfindən irəli sürülüb.  "Məlumdur ki, bəzi gənc müəllimlərin  istefaya göndərilməsinin səbəblərindən biri  onların tez-tez metodiki və pedaqoji problemlərlə rastlaşmalarıdır.  Hər bir yeni  müəllim  məktəb həyatında bu cür vəziyyətlərdə ola bilər.  Məktəb şəraitində isə gənc mütəxəssislər  üzərində  rəhbərlik heç də həmişə mümkün olmur", - deyə nazirlikdən bildirilib. Diplomdansonrakı hazırlıq isə  gənc mütəxəssisə təcrübəli rəhbərlərin məsləhətlərindən yararlanmağa və  tədricən bu peşəni tam mənimsəməyə kömək edir.  Məlumata əsasən, artıq  pedaqoji təcrübənin inkişafına dəstək konsepsiyası  və  müəllimlərin diplomdansonrakı  hazırlığının tətbiqi imkanlarını  nəzərdə tutan  pedaqoji təhsilin modernləşdirilməsi proqramı  hazırlanıb. 

Nazirlik qeyd edir ki,  artıq  ölkənin bir sıra universitetlərində  diplomdansonrakı hazırlığın tətbiqi üzrə müəyyən müsbət  təcrübə toplanıb.

Böyük Britaniyada müəllimlər çatışmır 

Yeni dərs ili ərəfəsində əsl böhran 

Böyük Britaniya yeni dərs ilinin başlanğıcından təhsil sahəsində əsl böhranla üzləşib. "Qardian"  qəzetinin yazdığına əsasən, yeni tədris ili ərəfəsində  məktəblərdə aparılmış sorğular  ölkənin təhsil müəssisələrində müəllim çatışmazlığı problemini üzə çıxarıb.  Müəllimlərin həmkarlar təşkilatları hələ bir neçə il əvvəl təhsil sistemini gözləyən problem barədə xəbərdarlıq ediblər. Proqnozlara görə, yaxın 10 ildə Birləşmiş Krallıqda məktəblilərin sayı bir milyon nəfərdən çox artacaq. 

Son 5 ildə isə yerli məktəblərdə müəllimlərin sayı fasiləsiz olaraq azalmaqdadır.  Müəllim hazırlığı sahəsində də böhranlı vəziyyət hökm sürməkdədir. Ötən il hər on müəllimdən biri peşəsini  tərk edib ki, bu da son 10 ilin ən yüksək  göstəricisi  hesab olunur.   Riyaziyyat və ingilis dili dərslərini peşəkar müəllimlər olmadığından  A-level (ali və orta təhsil səviyyələri arasında icbari) dərəcəsi belə olmayan şəxslər tədris edirlər. Daimi əsaslarla işləyən müəllimlər olmadığından  məktəblər tez-tez  pedaqoji vakansiyalar təqdim edən  ixtisaslaşmış agentliklərin xidmətindən yararlanmalı olurlar.

"Qardian"  qəzetinin məlumatına əsasən, hökumət  gəncləri müəllim peşəsinə cəlb etmək üçün qısamüddətli reklam kampaniyası aparır. Qəzet qeyd edir ki, təcili tədbirlər görülməsə,  təhsil sahəsində təhlükəli vəziyyət yarana bilər.

Ukraynanın təhsil sahəsində əsas istiqamətləri açıqlanıb 

Milli-vətənpərvərlik tərbiyəsi konsepsiyasının tətbiqinə başlanılıb 

Ukraynanın təhsil  və elm naziri Sergey Kvit  Nazirlər Kabinetinin  geniş tərkibli iclasında çıxış edərək yeni dərs ilində ölkənin  təhsil sahəsindəki əsas  istiqamətlərindən bəhs edib. 2015-2016-cı dərs ilində ölkənin orta ümumtəhsil məktəblərində şagird sayının 38 min nəfər artacağını deyən nazir əlavə edib ki, Təhsil və Elm Nazirliyi tərəfindən şagirdlərin dərs yükünün azaldılması üçün  müvafiq işlər aparılıb. Bu da tədris prosesinin  təhsilalanlar üçün daha maraqlı olmasına imkan verəcək. İlk dərs günü - sentyabrın 1-də Ukraynanın bütün təhsil müəssisələrində milli-vətənpərvərlik tərbiyəsi konsepsiyasının tətbiqinə başlanılıb. Yeni dərs ilindən xarici dillərin öyrənilməsi üzrə dərs saatlarının miqdarı IX siniflərdə həftədə 2 saatdan 3 saata, X-XI siniflərdə isə 3 saatdan 3,5 saata qədər artırılıb.

Təhsilin inkişafı üzrə dövlət korporasiyası reallaşır 

Vladimir Putin tapşırıq verib

Rusiyada təhsilin inkişafı üzrə dövlət korporasiyası yaradıla bilər.  "Uçitelskaya qazeta"nın məlumatına əsasən, Rusiya Federasiyasının   prezidenti  Vladimir  Putin baş nazirin müavini  Olqa Qolodesə təhsilin inkişafı üzrə dövlət korporasiyasının yaradılması barədə məsələni  müzakirə etməyi tapşırıb.  Mayın sonunda "Prosveşeniye"  nəşriyyatı  müvafiq təkliflə  prezidentə müraciət edib. Güman olunur ki, yeni yaradılan qurum tədrisin təşkili sahəsində inhisarçı olacaq. O, xüsusilə məktəblərin layihələndirilməsi, məktəbli geyimlərinin  tikilməsi və eləcə də dərsliklərin nəşri ilə məşğul olacaq.   "Prosveşeniye"  nəşriyyatı  hesab edir ki,  yeni dövlət qurumunun yaradılması   yerli  istehsalın inkişafına təkan və  maliyyə resurslarının idarə olunması yolu ilə təhsilə ayrılan federal büdcə xərclərini 10-12 faizə qədər azaltmağa imkan verəcək.

  Təhsil və Elm Nazirliyindən verilən məlumata görə,  məsələ idarənin müvafiq qurumlarında müzakirə olunur.  Nazirlik hazırda  təkliflərin hazırlanıb hökumətə təqdim olunması üzrə digər əlaqədar  təşkilatlarla iş aparır. Profil nazirlikləri  sentyabrın 7-ə kimi məsələyə dair cavab hazırlamalıdır.

Belarusda şagirdlərin dərs yükü azaldıla bilər 

Prezident məsələni aktuallaşdırdı  

Belarusda 1 sentyabr  - dərs ilinin başlanması münasibəti  ilə əlaqədar ölkə prezidenti Aleksandr Lukaşenko paytaxtdakı 56 nömrəli  orta məktəbə baş çəkib.  Müəllimlərlə görüşündə dövlət başçısı şagirdlərin dərs yükünün azaldılması məsələsinə daha artıq  diqqət yetirilməsinin vacibliyini  bildirib.  Prezident qeyd edib ki, məktəbdə 6-7 saat dərslərdə iştirak edən şagirdlər daha sonra ev tapşırıqlarına 5-6 saat vaxt ayırmalıdırlar.  Onun sözlərinə görə,  hökumət tədris prosesinin optimallaşdırılması məsələləri ilə məşğuldur.  "Baxın, biz uşaqları kimlərə çeviririk" deyən prezident  qeyd edib ki, uşaqlar  əsas bilikləri  məhz məktəbdə  almalıdırlar.

 Aşağı sinif şagirdlərinə gəldikdə isə dövlət başçısı əlavə edib ki, ibtidai siniflərdə təhsil alan uşaqlar evdə 2 saatdan çox olmamaqla ev tapşırıqlarına vaxt ayırmalıdırlar. Yuxarı siniflərin şagirdləri üçün isə bu vaxt 3-3,5 saat təşkil etməlidir. 

Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi"
xarici mətbuat materialları əsasında