|
Müəllim
fəaliyyətində istedadlı uşaqlarla iş
Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi"
o.mustafayev@muallim.edu.az
 Hər
il dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində keçirilən bilik
yarışları, fənn olimpiadaları məktəblilərin elmin bu və
digər sahəsində qazandıqları bilik və səriştələri
nümayiş etdirməyə, onların potensialını üzə çıxarmağa
imkan verir. Birmənalı şəkildə demək olar ki, hər
hansı ölkənin gələcək inkişafı istedadlı, qeyri-standart
düşüncəli, problemli situasiyalardan çıxış yolunu
tapmağa qabil, mürəkkəb tapşırıqların həlli yollarını
axtarmağı bacaran insanlardan asılıdır. Bu günün
məktəbliləri dünya elmində tərəqqiyə nail ola biləcək,
mədəniyyət və incəsənəti inkişaf etdirəcək, ölkənin
gələcəyini müəyyən edəcək mütəxəssislər, alimlər,
biznesmenlər, siyasətçilərdir. Bu istedadlı uşaqları
tapmaq və onların bilik və qabiliyyətlərini inkişaf
etdirmək müasir təhsil sisteminin qarşısında duran əsas
vəzifələrdəndir. Bu işdə isə olimpiada hərəkatı
başlıca rol oynayır.
Şagirdlərin əldə etdikləri uğurlarda gələcəyin
olimpiada qalibləri ilə məşğul olan, cəmiyyətin
intellektual elitasını hazırlayan müəllimlərin əməyi çox
böyükdür. Heç təsadüfi deyil ki, hələ 100 il əvvəl
Böyük Britaniyanın görkəmli dövlət xadimi Uinston
Çörçil qeyd edirdi ki, "məktəb müəllimləri elə bir
hakimiyyətə malikdirlər ki, bunu baş nazirlər yalnız
arzu edə bilərlər".
Məktəblilərin olimpiadası istedadlı uşaqlarla işin
bugünkü sisteminə möhkəm daxil olub. Onlar uşaqların
yaradıcılıq, təfəkkür qabiliyyətlərinin, hadisələri
müqayisə etmək bacarıqlarının aşkar olunmasına
yönəlib. Gənc istedadların üzə çıxarılması işində
məktəblilərin Respublika fənn olimpiadaları xüsusilə
mühüm rol oynayır. Demək olar ki, bu cür tədbirlərin
kütləviliyi sayəsində ölkənin bütün məktəblərindən olan
şagirdlər bilik yarışlarında iştirak edirlər. Uşaqlar
üçün bu nəinki öz bilik və bacarıqlarını yoxlamaq imkanı
əldə etmək, eləcə də özünəinam, özünü təsdiq üçün yeni
məqsəd və imkanların yaranmasıdır. Ən başlıcası isə
uşaq üçün arzuolunmaz maraqlara alternativin əldə
olunmasıdır. Axı, təəssüf ki, bugünkü kədərli
statistikaya görə, yeniyetmələr arasında narkotikə və
alkoqolizmə meyillilik artmaqdadır. Müxtəlif
səviyyəli olimpiadalara hazırlıq və onlarda iştirak isə
bu təhlükəli riski azaltmağa imkan verir, şagirdlər
qarşısında təhsil və elmin maraqlı dünyası açılır.
İntellektual olimpiadalarda iştirak uşaqları biliklərə
istiqamətləndirir, onlarda peşəkar maraqları
formalaşdırır, onları sanki idmanla məşğul olanlar
kimi möhkəmlədir.
Bir idmançının dünya çempionu olması üçün yüz min insan
məhəllə komandalarında futbol oynamağa başlamalıdır.
Eynilə də bir alimin dünya kəşfi etməsi üçün
milyonlarla şagird məktəb dərslik proqramı ilə məşğul
olmalı, bilik yarışlarında çox mürəkkəb məsələləri
həll etməyə, qələbəyə can atmalıdır. Və onlardan ən
yaxşıları öz şəxsiyyətinin yeni cəhətlərini aça,
özündə inam əldə edə və gələcək inkişaf üçün əlavə
stimul qazana bilər. İstedadlı məktəblilər üçün yeni
perspektivlər və imkanlar açmaq təhsil sistemi
qarşısında duran vəzifələrdən biridir. Hər bir şagirdin
uğur və nailiyyətləri isə, ilk növbədə, onun
müəlliminin xidmətidir.
Uğurlu inkişafın rəhni
Müasir dünyada təhsil cəmiyyətin və ölkənin uğurlu
inkişafının rəhni və əsas resursudur. Dövlət,
cəmiyyət, biznes təhsilə nə qədər çox vəsait
ayırırsa, ölkənin potensialı və çoxcəhətli
perspektivi də bir o qədər yüksək olur. Gələcəkdə
yüksək təhsilli insanlara daha çox tələbat olacaq.
Məhz onlar müasir innovasiya iqtisadiyyatına və elminə
uğurla cəlb olunacaq, ölkənin rifahı naminə öz bilik və
bacarıqlarını tətbiq etməklə unikal məhsul və
texnologiyalar yarada biləcəklər. Bu gün istedadlı
uşaqlara qarşı yeni, daha yüksək standartlar və
tələblər irəli sürülür. Bu o deməkdir ki, müəllimlər
istedadlı uşaqların inkişafı üçün ən müasir
texnologiyalara mükəmməl sahib olmalıdırlar. Bu gün
orta məktəb müəllimləri böyüməkdə olan nəslin
təşəkkülündə və inkişafında mühüm rol oynayır. Məhz
məktəb müəllimləri öz şagirdlərində istedad və
qabiliyyəti aşkar edə və onları inkişaf etdirməyə kömək
göstərə bilər.
Fərdi yanaşma
Müasir müəllim istedadlı şagirdləri axtarır və onlara
informasiyaları müstəqil surətdə tapmağı öyrədir. Hər
bir uşağa fərdi yanaşmanı tapmaq bəzən çətin olsa da,
müəllimin vəzifələrindən biri uşaqların tələbat və
imkanlarını müəyyən etmək, istedadlı şagirdləri aşkara
çıxarmaq və onları dəstəkləməkdur. Şagirdlərin müxtəlif
beynəlxalq olimpiadalarda uğurla çıxış edərək medallar
qazanması isə ilk növbədə müəllimlərin əməyi sayəsində
mümkündür. Bu isə məsuliyyətli vəzifədir.
Məhz məktəb müəllimlərinin köməyi və dəstəyi ilə
qabiliyyətli uşaqlar gələcəkdə böyük alim kimi yetişə
bilər. Uşaqlarda istedadı erkən vaxtlardan inkişaf
etdirmək lazımdır, bu qabiliyyət nə qədər tez müşahidə
olunarsa və ya özünü büruzə verərsə, bir o qədər
yaxşıdır. Bununla uşağın potensialını aşkarlamağa daha
çox imkan yaranmış olacaq. Məktəblilərin fənn
olimpiadalarının nəticələrini qiymətləndirərkən məlum
olub ki, istedadların üzə çıxarılması və hazılanması
üzrə ən yaxşı təcrübə məktəb-universitet əməkdaşlığının
sıx olduğu, universitetlərin, akademiyaların,
institutların və istedadlı uşaqlara dəstək
mərkəzlərinin təhsil ocaqları ilə yaxından əməkdaşlıq
etdiyi və müəllimlərə kömək göstərildiyi yerlərdə
müşahidə olunur. Müxtəlif illər üzrə olimpiada
qaliblərinin varisliyi də az rol oynamır, axı istedadı
yalnız məktəb dərslərinə bağlamaq olmaz, onu vaxtında
görmək və inkişaf etdirmək, daha çox zəruri bilik və
informasiya ala biləcəyi səmtə yönəltmək lazımdır.
Müəllimlər yeni biliklər dünyasında şagirdlərin
bələdçisi olur, onları olimpiada resursları ilə təmin
edir, fənn üzrə şagirdə onu maraqlandıran
materiallardan əlavə, daha dərinləşdirilmiş biliklər
əldə etməsi üçün rəhbər tapmaqda kömək edir. Belə ki,
aşağı siniflərin bacarıqlı şagirdi ilə olimpiadaların
qalibi - yuxarı sinif şagirdi və yaxud da ali məktəbin
istedadlı tələbəsi, eləcə də universitet müəllimi də
məşğul ola bilər. Distant təhsilin müasir
texnologiyalarını da bu prosesə cəlb etmək olar və ya
əlavə kurslar, dərnəklər təşkil oluna bilər. Əgər
müəllim çox yüksək səviyyədə çətin tapşırıqların
həllində uşaqlara kömək edə bilmirsə, onda köməyə ali
məktəb müəllimləri gələ bilər. Əgər uşaq qeyri-adi
bacarıqlarını göstərirsə, onları inkişaf etdirmək
lazımdır.
Təcrübə və praktika
Əksər hallarda şagirdlərin yüksək nailiyyətləri
müəllimlərin uzunillik zəhməti hesabına başa gəlir.
Olimpiadalarda iştirak təcrübəsi çox vacibdir. Uşaqlar
məktəbdə, kurslarda və evdə çox məşğul ola bilər,
lakin yarışma mühitini heç nə ilə əvəz etmək olmaz.
İntellektual yarışmalar gedişində təkcə öz biliklərini,
qabiliyyətlərini və qeyri-standart düşünmə tərzini
nümayiş etdirmək lazım gəlmir, eyni zamanda
tapşırıqların həlli üçün verilmiş şərti vaxt
çərçivəsindən kənara çıxmamaq tələb olunur. Dözüm və
xarakter nümayiş etdirməli, özünü itirməmək və
əsəbiləşməmək, özünü ələ almaq və diqqəti tapşırıqlara
yönəltmək lazımdır. Bu isə əlavə ustalıq, məşqlərin
nəticəsi və praktika deməkdir. Hər bir uşağın isə bu
keyfiyyətləri nümayiş etdirə bilməsi üçün öz müəllimi
var. Olimpiadalarda kimlərsə qalib olur, mükafat alır,
növbəti yarışlara vəsiqə qazanır. Mükafat ala bilməyən
şagirdlər üçün isə olimpiadalarda iştirak etməyin özü
onları gələcək təhsilə, vərdiş və bacarıqlarını məşq
etdirməyə, növbəti bilik yarışlarında özünü daha yaxşı
tərəfdən nümayiş etdirməyə stimullaşdırır. Orta
məktəbin 5-6-cı sinif şagirdləri üçün olimpiadalar
məktəb yarışları ilə məhdudlaşır, əvəzində isə onların
qarşısında gələcək üçün geniş perspektivlər açılır.
Məktəblilərdə intellektual fəaliyyətə həvəs yaranır və
onlar gələcəkdə bütün çətin tapşırıqların öhdəsindən
gələ bilmək üçün yarışlara ciddi hazırlaşa bilərlər.
Olimpiada zamanı uşaqlar bir-biri ilə mübarizə aparmır,
çox mürəkkəb tapşırıqları həll etməli olurlar. Və
nəticədə böyük zəka sahibi qalib gəlir.
"Uçitelskaya qazeta"dan |
