|
Müəllimlərin hazırladığı rəqəmsal interaktiv tədris
resurslarının (RİTR) təhlili
Fəranə
ƏLİYEVA,
Qərb Universiteti nəzdində orta məktəbin tarix fənn
müəllimi, edu.mimio.az saytının tarix və coğrafiya
fənləri üzrə eksperti
Ülviyyə ƏHMƏDOVA,
"Smart Technologies" şirkətinin direktoru
Ötən məqaləmizdə müasir dərsin və interaktiv resursların
vacib mərhələləri olan motivasiya və tədqiqat sualının
qoyulması məsələləri şərh olunmuşdu. Bu yazımızda isə
interaktiv tapşırıqların hazırlanmasına və dərsin digər
mərhələlərinə dair qeydlərimizi təqdim edirik.
Rəqəmsal interaktiv tədris resurslarında interaktivlik
amili vacib rol oynayır. İnteraktiv tapşırıqları
hazırlayarkən müəllim unutmamalıdır ki, bu tapşırıqlar
müasir təlimə uyğun hazırlanmalı, dərsin məqsədlərinə,
eyni zamanda dərsin nəticəsinin alınmasına xidmət
etməlidir.
Bəzən müəllim tapşırıqları köhnə ənənəvi formatda qurur:
interaktiv alətlərin funksiyaları tətbiq olunmur,
tapşırıqlar sadəcə sual-cavab şəklində verilir,
tapşırıqların həlli asan - şifahi üsul ilə nəzərdə
tutulur, düzgün (gizli şəkildə) cavabın verilməsi
unudulur. Şagirdə verilən sual və ya tapşırıq slaydda
aydın və dəqiq öz əksini tapmalıdır. Rəqəmsal dərsin
məzmununa tapşırığın həlledilmə üsulları və lazım
olduqda həll üçün ayrılmış sahə, ehtiyac varsa,
müəllimin qeydləri (əlavə sahədə), cavab variantı daxil
edilməlidir. Beləliklə, şagird və ya qrup tapşırığı həll
etdikdən sonra düzgün cavab dərhal yoxlanıla bilir, bu
da qiymətləndirmənin şəffaf aparılmasına imkan yaradır.
Məsələn, nümunə üçün təqdim olunan slaydda düzgün və
səhv cavablar qeyd olunub.
Təəssüf ki, müəllimlərimizin bir qismi hələ də
interaktiv rəqəmsal və təqdimat dərs resursları
arasında prinsipial fərqi aydın dərk etmir. İnteraktiv
avadanlıq və proqram təminatı təqdimat üçün deyil,
interaktiv dərs tədrisi üçün yaradılıb və istifadə
olunmalıdır. İnteraktiv resurs hazırlayarkən, müəllim
vacib amili daim nəzərə almalıdır: ənənəvi elektron
resurslardan fərqli olaraq (məsələn, PowerPoint
proqramında hazırlanmış təqdimat resurslarından)
interaktiv resurs şagirdin lövhədə müstəqil və sərbəst
çalışması üçün düşünülüb hazırlanmalıdır. Bu amil
interaktiv resursun və interaktiv dərsin təməl
prinsipidir.
İnteraktiv tapşırıqlar hazırlayarkən müasir təlim
üsullarından - əqli hücüm, Venn diaqramı, klaster,
fərqli cədvəl və diaqram formalardan, "zaman xətti" və
s. geniş istifadə olunması məqsədəuyğundur.
Zaman xəttindən istifadəyə nümunələr:
Venn
diaqramından istifadəyə nümunələr:
Bəzən çox acınacaqlı hallara rast gəlinir: müəllim
resursunda Venn diaqramı, klaster və s. "qrafik
organayzer" yardımçı vəsaitləri - təlim üsullarının bir
növü kimi deyil, sadəcə bir "yaraşıq" kimi, slayda
dizayn vermək üçün istifadə edir. Bu da ondan xəbər
verir ki, dünya pedaqogikasında artıq uzun zaman
istifadə edilən təlim üsullarından və onların istifadə
qaydalarından müəllimin heç xəbəri belə yoxdur.
Məlumdur ki, tarix fənni üzrə resurslarda xəritələrin
yeri çox mühümdür. Dərs resursunda yerləşdirilən
xəritənin (və ümumiyyətlə hər bir multimedia
materialının) keyfiyyəti nəzərə alınmalıdır.
Dərsdə alınmış bilik, bacarıq və vərdişlərin
möhkəmləndirilməsi üçün ən geniş yayılmış sərbəst iş
forması - ev tapşırıqlarıdır. Onların daha çox tədqiqat
və yaradıcılıq elementləri (müxtəlif yaradıcı işlər,
referatlar, layihələr və s.) ilə zəngin olmasına diqqət
yetirilməlidir. Məsələn, bu formada:
Təəssüf ki, bəzən hazırlanmış tapşırıqlarda bağışlanmaz
kobud elmi səhvlərə yol verilir.
Fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya da formal qeyd
olunmalarına rəğmən çox vaxt dərsdə istifadə edilmir.
Halbuki, bu mərhələdə də müəllim yaradıcılıq imkanlarını
tətbiq edərkən maraqlı nümunələr nümayiş etdirə bilər.
İnteraktiv resurslarda hazırlanmış materiallarla yanaşı
müxtəlif mənbələrdən əldə edilmiş məlumat, görüntü və s.
də istifadə olunur. Lakin media və internet resursları,
digər əlavə materialların istifadəsi əsaslandırılmış və
dərsin məqsədinə uyğun olmalıdır.
Əlavə materiallardan istifadə zamanı müəlliflik
hüquqlarının qorunmasına riayət edərək istifadə olunan
materiallar və istinad edilən mənbələr dərs resursunun
son slaydında mütləq dəqiq qeyd olunmalıdır.
Dərsliklərə gəlincə buradakı səhvlər müəllimlər üçün
bəzən ciddi problemlər yaradır. Bir araşdırmanın
nəticəsini qeyd etmək istərdik. Tariximizdə baş vermiş
"Qızılqaya xəyanəti"ndə iştirak etmiş xanlıqlar
dərslikdə düzgün göstərilməmişdir. Belə ki, IX sinif
"Azərbaycan tarixi" dərsliklərində (2012-ci il nəşri,
§25,
səh. 98, 2013-cü il nəşri,
§25,
səh.98) həmin tarixi hadisənin iştirakçıları sırasında
Xoy xanlığının adına rast gəlinir.
Əslində bu tarixi hadisədə iştirakçı olmayan Xoy
xanlığının hansı səbəbdən dərslik mətninə salınması
bilinmir.
Başqa misal. VIII sinif "Azərbaycan tarixi" dərsliyində
belə səhvə rast gəlirik. Qaraqoyunlu tayfa ittifaqının
yaranması mövzusunu keçərkən artıq mətndə Qaraqoyunlu
dövlətinin yaranmasının qeyd olunduğuna rast gəlirik.
(2012-ci il nəşri, səh. 91,
§25).
7-ci sinif "Azərbaycan tarixi" dərsliyində "Qaraqoyunlu
dövləti" mövzusunda da kobud səhvə rast gəlirik:
"Qaraqoyunlu dövlətini paytaxt Van şəhəri olmaqla Qara
Məhəmməd" və "Qaraqoyunlu dövlətini paytaxt Təbriz
olmaqla Qara Yusif yaratmışdı" (2014-cü il nəşri,
§20,
səh. 100 və 102).
Təbii ki, dərs prosesində şagird üçün əsas istinad
edilən mənbə dərslikdir. Bu mənbədə bu cür uyğunsuzluq
və ciddi elmi səhvlər mövcud olduğu halda müəllim
şagirdin qarşısında aciz qalır.
Belə vəziyyətdə müəllim öz elmliliyinə və peşəkarlıq
təcrübəsinə əsaslanaraq vəziyyətdən çıxa bilir. Lakin
pedaqoji stajı az olan müəllim buna əhəmiyyət vermədən
dərslikdəki səhvi təkrarlamış olur.
Təhsil portalında yerləşdirilən dərs resursu kurikuluma
uyğun olaraq müəyyən dərs mövzusunun üzərində qurulmalı
və onu tam əhatə etməlidir. Mövzunun mənimsənilməsi və
cavablandırılma prosesi üçün yığılmış interaktiv
resursun həcmi və hazırlanmış slaydların sayı müəllimin
bölgü saatına və dərsin vaxtına uyğun olmalıdır. Təbii
ki, hər bir müəllim dərs zamanı öz istəyi və tələbinə
görə həmkarının hazırladığı materialdan yararlanaraq
rəqəmsal resursu tam və ya qismən istifadə edə bilər.
Müəllimlərin hazırladığı resurslara mütəxəssislər
tərəfindən baxılır və ehtiyac varsa, onlara tövsiyələr
verilir. Artıq bu tövsiyələr nəticəsində müəllim
tərəfindən işlənmiş dərs saytda yerləşdirilir. Bəzən
(əslində çox nadir hallarda) müəllim hazırladığı dərsinə
rəy və tövsiyələr aldıqdan sonra dərsin üzərində işi
davam etməkdən imtina edir və bu təqdirdə dərs saytda
yerləşdirilmir.
Bu gün şagirdlərdən məntiq, yaradıcı fəaliyyət, sərbəst
düşüncə, mühakimə yürütmək, müşahidə aparmaq,
başqalarının fikrinə qarşı öz rəyini bildirmək, fikrini
və ya mövqeyini aydın ifadə etmək və onu müdafiə etmək,
qərar qəbul etmək kimi bacarıqlar tələb olunur. Bu da
cəmiyyətin həyatında fəal iştirak edə bilən kamil
vətəndaş yetişdirmək deməkdir. "Şagirdə hazır biliklər
vermək" anlayışı qaldı keçmişdə, XXI əsrdə daha çox
şagirdlərdə yüksək səviyyəli düşünmə qabiliyyətlərinin,
təfəkkür tərzinin informasiya əsrinin tələblərinə uyğun
inkişaf etdirilməsinə yönəltmək daha üstündür. Yeni
texnologiyalar da bu məqsədlərə çatmaq üçün effektiv
vasitə kimi mükəmməl istifadə olunmalıdır. Vətəndaş
yetişdirmək üçün bu günün müəllimi müasir tələblərə
cavab verməlidir və bu istiqamətdə çalışmağı rəhbər
tutmalıdır.
P.S.
Məqalədə aşağıda adları verilən müəllimlərin hazırladığı
resurslardan istifadə olunub: Nuriyyə İlyasova "Şəki
xanlığı"; Sevinc Əliyeva "...Gülüstan qalası, yoxsa
Azərbaycan"; Leyla Bayramova "Azərbaycan - ən qədim
yaşayış məskəni"; Hamlet Əliyev "Ərəb xilafətinin
yaranması və onun tənəzzülü"; Elçin Atakişiyev "İkinci
Dünya müharibəsi", Şəbnəm İmamverdiyeva "İlk müstəqil
Azərbaycan xanlığı"; Ülviyyə İsmayılova "Qədim Misir";
Şirincan Məmmədova "Finikiya"; İlhamə Rəhimova "Tunc
dövrü"; Təranə Bədəlova "Qirdimanskoe qosudarstvo.
Djavanşir"; Zümrüd Həsənquliyeva "XV əsrdə Azərbaycanda
ictimai-iqtisadi həyat və mədəniyyət"; Elnarə Rüstəmova
"Azərbaycan xanlıqları"; Əzət Balayeva "Səfəvilər
dövləti"; Leyla Əhmədova "Quba xanlığı"; Vüsalə
Şahmuradova "Zaxvat azerbaydjanskix zemel"; Gülbəniz
İbrahimova "Yunan şəhər - dövlətlərinin tənəzzülü.
Makedoniyalı İsgəndər"; Amənə Kərbəlayeva - "Qədim Roma
dövləti" (resurs saytda yerləşdirilməyib). |
