|
 İstedadlı
filoloq alim, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
əməkdaşı Pərixanım Soltanqızının bu günlərdə yeni kitabı
çapdan çıxıb. "Elm və təhsil" nəşriyyat-poliqrafiya
müəssisəsində nəfis şəkildə çapdan buraxılmış kitab
"Klassik və müasir ədəbiyyatın aktual məsələləri"
adlanır. Təhsil Nazirliyinin müvafiq əmri ilə dərs
vəsaiti kimi təsdiq olunmuş kitabda, adından da
göründüyü kimi, klassik və müasir ədəbiyyatımızın bəzi
aktual məsələləri tədqiq olunub.
Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin hekayələrinin sirli
məqamlarını araşdırmaqla ədəbiyyatşünaslıqda imzasını
təsdiqlədən, duyğusal şeirləri, əxlaqi-tərbiyəvi
hekayələri, kəskin publisistikası ilə tanınan Pərixanım
Soltanqızı son illərdə türk xalqları ədəbiyyatının
korifeylərinin yaradıcılığını, xüsusilə B.Vahabzadənin
bədii irsini Azərbaycan ədəbi mühitinin işığında
tədqiqata cəlb edir. Monoqrafiya, dərs proqramı, eləcə
də onlarla elmi-publisistik məqalənin müəllifinin
"Klassik və müasir ədəbiyyatın aktual məsələləri" adlı
dərs vəsaitində Azərbaycan ədəbiyyatının müasir aktual
məsələləri tarixi aspektdə təhlil süzgəcindən keçirilir.
Daha dəqiq desək, klassiklərimizin və çağdaş
yazarlarımızın əsərləri ümumtürk ədəbiyyatı kontekstində
hərtərəfli təhlil edilir.
Azərbaycan ədəbiyyatı meydana gəldiyi vaxtdan bəşəri
ideyaları özündə əks etdirmiş, zaman-zaman inkişaf
etdikcə həmişə humanizmin, haqqın, ədalətin, düzlüyün və
xeyirin mövqeyində dayanmış, qanunsuzluğun, yalanın və
şərin yer üzündən silinməsini təbliğ etmişdir. Sözün
qüdrətinə inanan müdrik xalqın mənəvi sərvətinin dünya
mədəniyyəti içərisində mövqeyini düzgün müəyyənləşdirmək
üçün qələm sahiblərinin əsərlərinin başqa ölkələrin
yaradıcı insanlarının qoyduğu bədii irslə müqayisədə
araşdırılması vacib məsələlərdən biridir. Bu mənada
Pərixanım Soltanqızının yeni dərs vəsaitinin ayrı-ayrı
fəsillərində elə problemlərə toxunulur ki, onlar
vasitəsilə Azərbaycan türkünün mənəvi bütövlüyü, əxlaqi
keyfiyyətləri, məişəti, yaşayış tərzi, tarixi
dönəmlərdəki olaylara münasibəti barədə oxucuda aydın
təsəvvür yaranır.
"Folklor düşüncəsi və klassik ədəbiyyat" adlanan birinci
fəsildə əsasən poetik şifahi xalq yaradıcılığı
ənənələrinin yazılı ədəbiyyata transformasiyası diqqətə
çəkilir. İlk silsilədə möhtəşəm oğuz eposu "Kitabi-Dədə
Qorqud"da və bədii ədəbiyyatda at obrazı"nda eposun
klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatının lirik-epik
janrları ilə bağlılığı təhlil süzgəcindən keçirilir.
Sonra "Dədə Qorqud" alman tədqiqatında" adlı monoqrafiya
əsasında yazılı abidənin alman ədəbiyyatşünaslığında
buraxdığı izlərdən danışılır. Burada həmçinin təriqət
poeziyasının xalq qaynaqları (Yunus Əmrənin
yaradıcılığına istinadən), Məhəmməd Füzuli yaradıcılığı,
eləcə də şairin qəzəlləri əsasında gözəlin hüsnü
müqabilində aşiqin eşqi, yaşadığı kədər maraqlı
təhlillərlə diqqətə çatdırılır.
"Türk xalqları ədəbiyyatı" adlanan ikinci fəsildə ədəbi
əlaqələr probleminə güzgü tutulur. Müəllif
Azərbaycan-Qazax ədəbiyyatı əlaqələrindən danışanda
oxşar süjet və motivləri ön plana çəkir. Epik poeziyada
hökmdar və xalq probleminə Abayın "İsgəndər" poeması,
hiyləgərlik motivinin bədii ədəbiyyatda əksinə isə
Abayın "Əzim haqqında nağıl"ı əsasında aydınlıq gətirir.
Dərs vəsaitində araşdırılan məsələlərdən biri də Xıdır
(Xızır) obrazının xalq yaradıcılığında və bədii
ədəbiyyatda işlənmə məqamlarıdır.
Dərs vəsaitinin üçüncü fəsli 20-ci əsr Azərbaycan
realist hekayəsinə həsr olunur. Burada tədqiqatçı yeni
tipli Azərbaycan hekayələrinin yaradıcısı, görkəmli
yazıçı Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin kiçikhəcmli bədii
əsərləri əsasında mühit və şəxsiyyət probleminə,
tarixilik məsələsinə toxunur. "Şaqqulunun xeyir işi"
hekayəsində ailə-məişət məsələlərini, ədibin digər
hekayələrində isə cəhalət və mənəvi geriliyin tənqidinə
mühit və bədii məkan prizmasından yanaşıldığını üzə
çıxarır.
Müasir türk poeziyasının böyük ustadı Bəxtiyar
Vahabzadənin yaradıcılığına həsr olunan IV bölmədə
("Müasir ədəbiyyatın aktual problemləri") milliliyin
bədii təcəssümü məsələsi ön plana çəkilir. Bu mənada
dərs vəsaitində "Atılmışlar"da milli-əxlaq
məsələlərindən, "Gülüstan", "Şəhidlər" poemalarında
gerçəkliyin bədii inikasından, həmçinin İsmayıl Şıxlının
"Dəli Kür" romanının məşhur obrazı Cahandar ağanın
xarakterik xüsusiyyətlərindən, romana həsr olunan
monoqrafiyanın məziyyətlərindən danışılır. Tədqiqatçının
yaradıcılıq diapazonu o qədər genişdir ki, araşdırılan
problemlərin də mündəricəsi və məzmunu müxtəlifdir. Onun
"Uşaq folklorunun janr sistemi və poetikası" kitabına
yeni müstəvidə yanaşması obyektivliyi ilə diqqəti cəlb
edir.
Konstantin Simonovun "Gözlə məni" şeirinin təhlili və
tərcüməsi ilə tamamlanan dərs vəsaitinin bu son
akkordunu rəmzi anlamda götürsək, oxucuların müəllifdən
daha sanballı əsərlər gözləməyə haqqının çatdığı
qənaətindəyik.
Sonda onu da diqqətə çatdıraq ki, dərs vəsaiti ali
məktəblərin filologiya fakültəsində təhsil alan
bakalavrlar, magistrlər, doktorantlar üçün nəzərdə
tutulsa da ondan ədəbiyyatşünaslar, eləcə də ədəbiyyat
müəllimləri də faydalana bilərlər.
Ramazan QAFARLI,
filologiya üzrə elmlər doktoru, professor
Yusif ƏLİYEV,
əməkdar jurnalist |
