|
 Rusiya Yaradıcı Pedaqogika
Akademiyasının həqiqi üzvü, professor Vladimir
Bazarnıyın qəzetimizə müsahibəsi
Məlum olduğu kimi, Təhsil Nazirliyi
Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nda nəzərdə tutulan vəzifələrin
icrası istiqamətində davamlı iş aparır. Dövlət
strategiyasının tələblərinə uyğun olaraq şagirdlərin
psixi, fiziki və mənəvi sağlamlıq vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması üçün Təhsil Nazirliyi Milli Təhsil
Texnologiyaları Mərkəzi ilə "Sağlam təhsil-sağlam
millət" layihəsinin reallaşdırılmasına başlayıb. Layihə
çərçivəsində artıq Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin 6 ümumi
təhsil məktəbində 15 "Sağlam təhsil sinfi" yaradılıb və
onlar yeni dərs ilindən fəaliyyətə başlayıb. "Sağlam
təhsil-sağlam millət" layihəsinin məqsədi təhsil
alanların təlim nailiyyətlərini yüksəltməklə yanaşı,
tədris şəraitindən irəli gələn hərəkət məhdudiyyətini və
digər amilləri aradan qaldırmaq, onların sağlamlığını
qorumaqdan ibarətdir. Layihənin reallaşdırılması
çərçivəsində Rusiya Yaradıcı Pedaqogika Akademiyasının
həqiqi üzvü, "Uşaqların Sağlamlığı Naminə Rusiya
İttifaqı" ictimai hərəkatının rəhbəri, professor
Vladimir Filippoviç Bazarnıyın təhsil alanların
sağlamlığının qorunması istiqamətində 35 illik təcrübəsi
xüsusilə diqqət cəlb edib, alim ölkəmizə dəvət olunub.
Artıq layihənin reallaşdırılmasından 9 ay vaxt keçib,
ilkin monitorinqlər keçirilib və hesabat hazırlanıb. Bu
günlərdə Bakıda səfərdə olan professor Vladimir
Bazarnıy ilə görüşərək layihə ilə bağlı söhbətləşdik.
"Azərbaycan müəllimi" qəzetinə verdiyi müsahibəsində
professor V.Bazarnıy bütün görülən işlərlə bağlı
təəssüratlarını bölüşdü.
- Ən böyük təəssüratım kimi "Sağlam təhsil
sinifləri"ndə təhsil alan uşaqların valideynləri ilə
görüşümü yaxşı xatırlayıram. Valideynlərin layihəyə
fəal surətdə maraq göstərmələri məni çox razı saldı.
Onlar uşaqlarının gələcəyinə maraq göstərirdilər. Bu,
çox qiymətli məqam idi. Valideynlər öz uşaqlarını
tamamilə yeni keyfiyyətdə görürdülər. Bu məni çox
məmnun edirdi. Valideynlər uşaqların oxuduqları məktəbə
getdilər, bu prosesdə heç bir problem, neqativ hal
görmədilər. Onlar bir şey istədilər: bu proses davam
etməlidir. Açığını, mən bunu gözləmirdim. Buna görə də
onlar bizim komandaya, xüsusən də Təhsil Nazirliyinə
minnətdar olduqlarını bildirirdilər. Mən isə öz
növbəmdə valideynlərə minnətdaram.
-
Vladimir Filippoviç, pilot məktəblərdə layihənin gedişi
ilə bağlı yekun rəylərinizi bilmək istərdik.
 -
Aprelin 26-dan pilot məktəblərdə layihənin gedişi ilə
bağlı qiymətləndirmələr aparıldı. Biz bir daha bir araya
gəldik. Layihədə iştirak edən bütün komanda üzvlərinin
bir araya gəlməyində məqsəd işlərin gedişi ilə bağlı
hesabat hazırlamaq, aparılan işlərə yeni istiqamət
vermək idi. Gəlişimizin bir məqsədi də müəllimlərlə
görüşmək, onlarla birlikdə işləməkdir. Mən bildirim ki,
Təhsil Nazirliyi "Sağlam təhsil sinifləri"nin sayını
artırmaq niyyətindədir. Qeyd edim ki, sizin çox gözəl
müəllimləriniz var. Bir il müddət ərzində onların
elədikləri əsl qəhrəmanlıqdır. Yenə də deyirəm,
təəssüratlarım çox yüksəkdir. Sizin müəllimlər
əvəzedilməzdirlər. Onlar çox zəhmətkeşdirlər. Mən özümü
onlar qarşısında borclu hesab edirəm. Müəllimlər bir il
ərzində xüsusi gərginliklə işləyiblər. Hər yeni dərsə
hazırlaşmalı, yeni didaktiv materiallar əldə etməli, hər
bir dərsdə kitabda yazılanları şablon kimi deyil,
tədris proqramına əsaslanmaqla yaradıcı şəkildə uşaqlara
çatdırmalısan. Dərsi öyrənməyi də yaradıcı şəkildə
öyrətməlisən. Onlar bu işin öhdəsindən məharətlə
gəldilər. Müəllimlərin işə bu cür yanaşmasından çox
məmnun qaldım. Biz müəllimlərin yaradıcılıq
potensialını yüksəltməliyik. Müəllimlik incəsənətdir, o,
hər şeyi müstəqil surətdə, özü yaratmalıdır.
-
Sağlam təhsilin məzmunu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Öncə onu deyim ki, gənc nəslin sağlam və hərtərəfli
inkişafı ölkənizin təhsil qanununda əksini tapıb.
Harmonik inkişaf edən nəslin yetişdirilməsi əsas
vəzifədir. Qanunda sağlam həyat tərzi əks olunub. Lakin
biz bu qanunu necə başa düşür, necə reallaşdırırıq?
Əsas məsələ budur. Uşaqlar üçün başlıca məsələ nədir?
İnkişaf, yaradıcı təfəkkür, sərbəst düşüncə tərzinin
formalaşdırılması. Məşhur rus fizioloqu Seçenov deyirdi
ki, uşaq nə qədər ki, hərəkətdədir, o düşünür. Fərdi
fikir, düşüncə tərzi, fikirlər isə hərəkətdə olanda
yaranır. Hansı qanuna görə uşaq hərəkətsiz olmalıdır?
Hansı əsasla uşağı partada oturdub onu hərəkətdən məhrum
ediblər? Hərəkətsiz uşaq müstəqil düşünə bilməz! Mən
hələ onun sağlamlığını demirəm. Alimlər sübut ediblər
ki, yalnız ağıllı əllər beyini ağıllı edir.
Qeyd edim ki, hələ sovet dövründə tərəfimizdən tədris
prosesində uşaqların harmonik inkişafına dair layihə
hazırlanmışdır. Məsələ onda idi ki, sovet dövründə orta
məktəb məzunları arasında psixi pozğunluq səviyyəsinin
12 dəfə (44 faiz), onurğa sütunu problemlərinin 70 faiz,
ürək-damar, göz xəstəliklərinin 3-5 dəfə artmasına dair
nəticələr əldə olunmuşdu. Lakin bu layihə diqqətlə
qarşılansa da sovet dövründə reallaşmadı. Yalnız 90-cı
illərin əvvəllərində uşaqların harmonuk inkişafına dair
hazırladığımız layihənin ölkə məktəblərində tətbiqi
tövsiyə olunub. Problemlə bağlı Nürenberqdə, Londonda,
Parisdə beynəlxalq müzakirələr olub. Tədbirlərdə
müxtəlif ölkələrdən yüzlərlə alim, pedaqoq iştirak
edib. Bir neçə il sonra isə Avropa forumunun qərarı
ilə layihənin həyata keçirilməsi dünya ölkələrinə
tövsiyə olunmuşdur. O vaxta qədər isə dünyanın heç bir
ölkəsində bu problem ətraflı araşdırılmamışdı. Məlum
olmuşdur ki, 50 il ərzində sovet dövründə aparılmış
islahatlar uşaqların əleyhinə olub. Biz isə öz
layihəmizdə əsas məqam olaraq uşaqların sağlam,
hərtərəfli inkişafını nəzərdə tutan erqonometriyanı
(tədris mühitinin təhsil alanların fiziki və psixi
imkanlarına əsaslanaraq təhlükəsiz və səmərəli
çalışqanlığı üçün uyğunlaşdırılması haqqında elm)
seçmişik. Layihəmizlə əlaqədar 44 patent almışıq.
Hesab edirəm ki, bu layihə Azərbaycan təhsilinin böyük
uğurudur.
-
"Sağlamlığın müdafiəsi və təhsilin keyfiyyəti birlikdə
olmalıdır" fikrinə münasibətiniz...
- Tamamilə düzdür. Elə layihəmizin bütün mahiyyətini də
bu fikir təşkil edir. Uşaqların sağlam təhsil alması
layihənin əsas məqsədidir. Uşaqların böyüməsi onların
hərəkətdə olduğu dövrdə daha çox hiss olunur. Alimlərin
tədqiqatları əsasında məlum olub ki, bizim genomun
enerji-informasiya matrisası o zaman işləyir ki, uşaq
vertikal vəziyyətdədir və hərəkət edir. Biz bunu
genetik səviyyədə sübuta yetirə bilmişik. Ona görə də
uşaqları 9 ay tədris prosesi ərzində oturmağa məcbur
etmək onu inkişafdan məhrum etmək deməkdir. Tədqiqatlar
göstərir ki, hiss və əzələnin sintezi inkişafın
əsasıdır. Evdə masaya əyilərək oturan uşağa diqqət
yetirin. Onun əzələləri daşlaşıb! Əzələ gərginliyi
yalnız orqanizmin zəhərlənməsi ilə müqayisə oluna bilər.
Çünki bütün mikrosistem blokada vəziyyətindədir.
Ürək-damar, ağ ciyərlər tam sıxılmış vəziyyətdədir.
Oturaq vəziyyətdə başın aşağı əyilməsi boyun
damarlarının sıxılmasına səbəb olur ki, bu da
baş-beyinin qanla pis təchiz olunması ilə nəticələnir.
Bütün bunları hamı görür. Mən bütün varlığımla
qışqırmaq istəyirəm: Əziz müəllimlər, valideynlər! Dərsi
dayandırın. Dərsi bir saniyə belə, bu cür davam
etdirməyə haqqınız yoxdur. Sinifdə şagirdlərin parta
arxasında əyili vəziyyətdə oturmasını görürəm, onları
gələcəkdə hansı faciə gözlədiyini də bilirəm. Buna görə
də deyə bilərəm ki, oturaq həyat şagirdlərimiz üçün
fəlakətdir.
-
"Sağlam təhsil sinifləri"ndə aparılan monitorinqin
nəticələri ilə bağlı hesabat barədə nə deyə bilərsiniz?
- Hesabat artıq hazırdır. Lakin mən hesabatı açıqlamaq
istəməzdim. Mən layihənin rəhbəri deyil, elmi
məsləhətçisiyəm. İstərdim ki, hesabatı sizin
mütəxəssislər açıqlasın. Pediatrlar, psixoloqlar
hesabatla tanış olub öz qiymətlərini versinlər.
Moskvadan gəlmiş mütəxəssislər monitorinq keçiriblər.
Onlar "Sağlam təhsil sinifləri"ndə oxuyan uşaqların
energetikasını öyrəniblər. Qeyd edim ki, rusiyalı
mütəxəssislər Azərbaycanda gördüklərini artıq Moskvada
yaymağa başlayıblar. Onlar Azərbaycanda necə də gözəl
nəticələr əldə olunduğunu qeyd edirlər. Bu sahədə
işlərin aparılmasına dair çıxışlar edirlər. Layihənin
başlamasından cəmi 9 ay keçib. Mənim qərarım olsa,
uşaqlar partalardan ümumiyyətlə imtina edərdi. Bunu
bizim istəyimizə görə yox, öz ürəklərinin tələbinə,
daxili tələbatlarına, çağırışlarına əsasən etsinlər.
Layihə ərzində, birincisi, uşaqların energetik səviyyəsi
oturaq vəziyyətdə təhsil alanlara nisbətən 25 faiz
artıb. İkincisi, uşaqlar böyüyüblər, lakin parta
arxasında oturanlar bu cür böyüməyəcəklər. "Sağlam
təhsil sinifləri"ndə oxuyan uşaqlar nəzərəçarpacaq
dərəcədə böyüyüblər. Bu uşaqlar aktivdirlər, tədris
prosesində yorulmurlar. Bu inkişafı onların valideynləri
də gördü.
-
Valideynlərdən söz düşmüşkən, onların bu prosesdə
rolunu necə qiymətləndirərdiniz?
- Onların rolu tam fundamental əhəmiyyət daşıyır.
Valideynlər "Sağlam təhsil sinifləri"ndə gördüklərini
evdə davam etdirməlidirlər. Onlar çalışmalıdırlar ki,
uşaqları evdə oturaq vəziyyətdə vaxt keçirməsinlər.
Oğlanlar və qızlar üçün ayrı-ayrı idman tapşırıqları
təşkil olunmalıdır. Bütün bunlar valideynlərdən böyük
əmək tələb edir. Məktəb və ailə bir-birindən
ayrılmaz bütövlük, tamlıq təşkil etməlidir. Bu,
böyük bir mövzudur. Bu gün uşaqlar çənə-boyun
problemlərinə malikdirlər. Uşaqlar əllərini çənələri
altına söykəyərək eyni cür otururlar, boyun əyilir.
Diz üstə duraraq uzun saatlarla televizora baxırlar.
Bu cür vəziyyət uşaqların bel-fəqərə sistemi üçün çox
təhlükəlidir. Mən yaxşı bilirəm, 10-20 ildən sonra bizi
hansı fəlakət gözləyir. Buna görə də uşaqlar bir
saniyə olsa belə, oturmamalıdır. Uşaqların sağlam
inkişafında məsuliyyəti 2 subyekt daşıyır - məktəb və
ailə.
-
Layihə ilə bağlı növbəti addımlarınız barədə...
- Layihə uğurla həyata keçirilir. Planlarımız belədir:
öncə lazımdır ki, müəllimlərimiz bu işi davam
etdirsinlər. Onlar artıq öz mövqelərində dayanıblar.
İstərdim ki, müəllimlər layihə ərzində qazandıqları
təcrübə barədə məqalə yazsınlar. Mən isə onları redaktə
etməyə və toplayaraq məcmuə halına salmağa hazıram.
Bütün bu işləri, əlbəttə ki, təhsil nazirinin ümumi
redaktəsi ilə başa çatdırmaq istərdim. Nazirlə görüşdə
bunu ondan hökmən xahiş edəcəyik. Qeyd edim ki, bu
məcmuə "Sağlam təhsil sinifləri"nin müəllimlərinin
təcrübəsini yaymağa imkan verəcək və bu sahədə əsas
olacaq. Vəzifəmiz müəllimin yaradıcılıq səviyyəsini
yüksəltməkdir. Biz çox yəqin ki, təhsil naziri ilə
görüşəcəyik və mən öz arzularımı ona çatdıracağam.
-
Layihə ilə bağlı Təhsil Nazirliyinin apardığı işləri
necə qiymətləndirirsiniz?
- Çox gözəl. Qeyd edim ki, "Azərbaycan Respublikasında
təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nda
təhsilalanların psixi, fiziki və mənəvi sağlamlıq
vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, təhsilin keyfiyyətinin
yüksəldilməsi vəzifələri əksini tapıb. Təhsil
Nazirliyi strategiyadan irəli gələn bu vəzifələrin
həyata keçirilməsi istiqamətində məqsədyönlü iş aparır.
Mən həyatımda ilk dəfə bu məsələyə dövlət siyasəti
mövqeyindən çox ciddi yanaşan ilk təhsil nazirinə rast
gəldim. Bu məsələdə Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyinin məsləhətçisi olmaq mənim üçün böyük
şərəfdir. Mənə böyük etimad göstərildi. Bu layihənin
həyata keçirilməsində bütün təşəbbüs Təhsil Nazirliyinə
məxsusdur. Mən şəxsən dərindən inanıram ki, Azərbaycanda
görülən bütün bu işlər tezliklə digər ölkələrdə də
yayılacaq. Layihənin həyata keçirilməsinə çox istedadlı
kadrlar, gənclər cəlb olunub. Bütün komanda üzvləri,
metodistlər, pediatrlar layihənin uğurla
reallaşdırılmasında fəallıq göstərirlər.
Mən Rusiyada dövlət rəsmiləri ilə dəfələrlə görüşərək
layihənin həyata keçirilməsinə çalışmışam. Lakin bu
qurumların heç biri təhsil sahəsində dövlət siyasəti
səviyyəsində işləmir. Azərbaycanda isə Təhsil
Nazirliyinin bu sahədə gördüyü işi çox yüksək
qiymətləndirirəm.
-
Müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, "bizə tamamilə
yeni məktəb lazımdır". Sizcə, yeni məktəb necə
olmalıdır?
- Əgər etimad göstərilərsə, biz Təhsil Nazirliyi ilə
məktəbin inkişafına dair yeni qərar layihəsi
hazırlayacağıq. Məktəbin məqsədini və vəzifələrini
dəyişmək lazımdır. Məktəbin vəzifəsi təhsilalanların
timsalında yaradıcı, fiziki cəhətdən sağlam, mənəvi,
əxlaqi cəhətdən saf, bütöv şəxsiyyəti inkişaf
etdirməkdir. Bundan əlavə, inkişafın keyfiyyətinə dair
attestasiya olmalıdır. Əgər uşaqlarda yaradıcı təfəkkür
varsa, onun üçün biliklərin sayı, məcmusu qorxulu
deyil. Əgər uşaqda yaradıcı təfəkkür yoxdursa, o,
sadəcə danışan, informasiya toplayan biri olacaq. Ona
görə də yeni məktəb uşaqlarda, ilk növbədə, yaradıcı
təfəkkürü inkişaf etdirməlidir.
Qadınlar ailə və uşaqların tərbiyəsi ilə məşğuldurlar.
Bizdə gender problemi yoxdur. Diqqət yetirin, məktəbdə
oğlan və qızlar ayrı-ayrı şəkillər çəkir. Onlar
fərqlidirlər. Onlara yanaşma da fərqli olmalıdır.
İbtidai siniflərdə oğlanların və qızların parta
arxasında daha düzgün oturmasına dair heç bir metodik
göstəriş yoxdur.
Müasir məktəbin problemlərindən biri oğlanların kişi
tipinə görə tərbiyə olunmasıdır. Onları kişi kimi
tərbiyə etmək lazımdır. Zəif kişi qadına etimad göstərə,
onu qiymətləndirə, ucalda bilməz. Yalnız güclü kişi
ailəsini, Vətəni müdafiə edə bilər. Buna görə də biz
oğlanların kişi tipi üzrə tərbiyə məsələsini bir
problem kimi qaldırırıq.
Ümid edirəm ki, "Sağlam təhsil-sağlam millət" layihəsi
şagirdlərin harmonik və sağlam unkişafı, onların
keyfiyyətli təhsil alması istiqamətində qarşıya qoyulan
hədəflərə çatmaqda bizə kömək edəcək.
Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi"
o.mustafayev@mail.ru
Fotolar Rəşad ZİYADOV |
