|
Əyyub ƏBDÜLƏZİMOV (ŞIRLANLI),
Şuşa Rayon Təhsil Şöbəsinin aparıcı
məsləhətçisi,
əməkdar müəllim
 Qarabağ
adlı Vətənimizin bir guşəsində Şuşa adlı bir şəhər
yaşayır. Bu möhtəşəm Qala şəhərinin bünövrəsini böyük
zəka və qüdrət sahibi olan Pənahəli xan Cavanşir öz
əlləri ilə qoymuş, onun oğlu İbrahim xan və nəvəsi
Mehdiqulu xan tərəfindən şəhər səviyyəsinə
çatdırılmışdır. Odur ki, Qarabağa, nə də onun zümrüd
tacı sayılan Şuşaya azərbaycanlılardan savayı kimlərinsə
şərik çıxmalarına mənəvi hüquqları yoxdur. Bu həqiqəti
tarixi sənədlər özündə qoruyub saxlayır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının topladığı
məlumata görə, təkcə XIX əsrdə Şuşada 95 şair, 22
musiqişünas, 38 xanəndə, 12 nüsxəbənd, 16 nəqqaş, 19
xəttat, 5 astronom, 18 memar, 42-dən çox müəllim və
digər sənət sahibləri olmuşdur. Təkcə şuşalılar yox,
digər yerlərin musiqiçiləri də Hacı Hüsünün, Məşədi
İsinin, Keştazlı Həşimin, Əbdülbaği Zülalovun
(Bülbülcanın), Cabbar Qaryağdıoğlunun, Məşədi Məmməd
Fərzəliyevin, Keçəçi oğlu Məhəmmədin, Xarrac Qulunun,
Segah İslamın, Zabil Qasımın, Malıbəyli Həmidin, Musa
Şuşinskinin, Seyid Şuşinskinin, Xan Şuşinskinin,
Bülbülün, Üzeyir Hacıbəylinin, Zülfü Adıgözəlovun,
Mütəllim Mütəllimovun, Rəşid Behbudovun, Sara
Qədimovanın, Qədir Rüstəmovun və digərlərinin Qarabağdan
- Şuşadan pərvazlandıqlarını çox gözəl bilirlər.
Şuşanın ədəbi mühiti və təhsil tarixi də olduqca
maraqlıdır. Bu ədəbi mühit içərisində "Məclisi-üns"
("Dostluq-məclisi") və "Məclisi-fəramuşan"
("Unudulmuşların məclisi") xüsusi əhəmiyyət kəsb
etmişdir. İftixarla deməliyik ki, Azərbaycanda ilk
dünyəvi (qəza) məktəbinin bünövrəsi 30 dekabr 1830-cu
ildə Şuşada qoyulmuşdur.
Şuşa yaddaşlara "Qafqazın İtaliyası" kimi də həkk
olunmuşdur. Bu da səbəbsiz deyildir.
Şuşa bizim tariximiz, mədəniyyətimiz, mənəviyyatımız və
son beşiyimizdir. Necə ki, ulu öndərimiz Heydər Əliyev
demişdir: "Şuşanın tarixi, incəsənəti ilə bağlı hər bir
sənət nümunəsini qoruyub saxlamaq, gələcək nəsillərə
çatdırmaq bizim hər birimizin borcumuzdur".
 Bu
müqəddəs tapşırığı yerinə yetirmək bütün türk dünyasının
borcudur.
Şuşa Qasım bəy Zakirin, Xurşidbanu Natəvanın, Nəcəf bəy
Vəzirovun, Əbdürrəhman bəy Haqverdiyevin, Firidun bəy
Köçərlinin, Süleyman Sani Axundovun, Yusif Vəzir
Çəmənzəminlinin, Əhməd Ağaoğlunun, Xəlil Məmmədovun,
Lətif Kərimovun, Cəmil Quliyevin, Firidun Şuşinskinin,
Validə Tutayuqun, Əhəd Əhmədovun, Qabil İsmayılovun və
Nadir Əlişovun beşiyi başında layla çalmış müqəddəs
anamızdır.
1992-ci ildə erməni və rus hərbi birləşmələri tərəfindən
işğal edilmiş 2 mədrəsə, 6 karvansara, 2 qəsr, 4 türbə,
18 bulaq, 8 hamam, 15 qala bürcü, 171 memarlıq abidəsi,
160 incəsənət abidəsi, muzeylər, kitabxana və klublar,
məktəb və səhiyyə ocaqları, uşaq bağçaları, qalereyalar,
967 kvadratmetr daş döşənmiş küçə, 190 hektar mühafizə
zonası, 870 kvadratmetr qala divarı, Yuxarı və Aşağı
Gövhərağa məscidləri, "Əqsa-Hüsniyyə" məscidi,
qəbiristanlıqlar, ocaqlar, pirlər, bir sözlə, dünyada
analoqu olmayan zəngin flora və fauna aləmi, saraylar,
malikanələr, içməli su hövzələri, tarixi şəxsiyyətlərin
heykəl və büstləri, muzeylər, körpülər düşmən əlinə
keçmişdir. İndi bunların çoxundan əsər-əlamət
qalmamışdır.
Şuşa arının çiçəklərindən topladığı bal kimi şirin,
Allahın Azərbaycana, bütün türk dünyasına əmanət etdiyi
bir paydır. Şuşa başını göylərin dərinliyində mələklərin
sinəsinə söykəmiş, Allaha daha yaxın zirvə şəhəridir.
Dodaqda nəğmədir, dillərdə dastan,
Harda var belə bir qənirsiz məkan?!
Şuşasız mümkünmü de, Azərbaycan?!
Eşidin Şuşanın Şuşa harayın!!!
Qədim Şərq aforizmində deyilir: "Hər şey yoldan
başlanır". Şuşa harayı da bizim hər birimizin Qarabağa
qayıdış arzumuzun yaralarını qaysaqlamağa qoymayan bir
haraydır, yurdlarımıza uzanan yoldur. Amma hələ ki,
Şuşaya arzularımızın qanadlarında, nə az, nə də çox, düz
23 ildir yol gedirik... Təəssüflər olsun ki, neçə-neçə
işğalçıların - yadellilərin hücumlarına sinə gərən,
fələyin mancanağından yağan daşların altında sınmayan
Şüşə - Şuşa Azərbaycan torpaqlarını işğal etməklə
özlərinə hətta Ermənistan adlı dövlət yaratmış xain və
vətənsiz - işğalçı ermənilərin ayaqları altında viranəyə
çevrilir.
Bu gün işğal altında olan Şuşa haqqında danışmağın,
yazmağın nə qədər çətin olduğunu siz oxucular məndən də
yaxşı bilirsiniz. Lakin ürək ağrısı ilə olsa da doğma
vətənlə bağlı yaddaşımızda yaşayanları danışmaq
borcumuzdur. Bu ötən illərdə neçə-neçə ağsaqqalımız,
ağbirçəyimiz Şuşa deyə-deyə bu dünyadan köçdülər...
İşğal nəticəsində Şuşanın 26 min nəfərə yaxın əhalisi
məcburi köçkün olmuş, respublikamızın ayrı-ayrı
bölgələrinə pənah gətirmişlər... Şuşanın işğal gününə
qədər şəhərdə 4 orta, 3 orta internat, 1 xüsusi internat
məktəbləri, uşaq sağlamlıq məktəbi, meşə sağlamlıq
məktəbi, gənc texniklər və gənc təbiətçilər
stansiyaları, uşaq şahmat və idman məktəbləri,
maşınşünaslıq məktəbi, 1 axşam əyani-qiyabi orta məktəb
və kəndlərdə bu məktəbin 7 filialı, müəllimlər
institutunun, pedaqoji institutun, neft-kimya
institutunun filial və məntəqələri, orta ixtisas
məktəbləri, musiqi məktəbləri, 4 uşaq bağçası,
kitabxanalar və s. var idi.
Şuşa uzun illər Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
tabeliyində olduğu üçün ermənilər bu şəhərin inkişafına
hərtərəfli əngəl yaradırdılar. Hətta, yadımdadır,
azərbaycanlıların təhsil aldıqları məktəblərin IX
sinfini bitirən 20-25 şagirdin orta təhsil almalarına
mane olaraq X sinfin yaranmasına imkan vermirdilər.
Lakin erməni məktəblərində oxuyan 1-2 şagird üçün belə
orta məktəb saxlayırdılar.
23 ildir yumruq boyda olan ürəyimdən qara qanlar axır.
Ona görə ki, müqəddəs ocaqlarımız, ziyarətgahlarımız,
dədə-babalarımızın məzarları, tarix və memarlıq
abidələrimiz, anamızın laylaları, bayatıları, zəngin
folklorumuz Şuşa adlı şəhərdə qalıb.
İlk dəfə əllərimizdən tutub ana və Vətən sözləri
yazdıran müəllimlərimizin sinif otaqlarında dolaşan
ruhları qalıb...
Bu şəhərə uzanan yolları qısaltmağa, Şuşaya - dahi
Üzeyir Hacıbəyliyə layla çalmış şəhərə çatmağa, diziüstə
çöküb torpağı öpməyə tələsirəm.
1988-ci ildə Azərbaycanın qədim torpağı olan İrəvan
mahalından başlayaraq Şuşanın işğalınadək olan illərdə
Şuşaya pənah gətirən soydaşlarımızla, xüsusən
müəllimlərimizlə, özü də elə Şuşada, yanıb külə dönmüş
təhsil ocaqlarımızda, kəndlərimizdə yenidən görüşməyi
arzulamışam.
Erməni və rus hərbi birləşmələrinin törətdikləri
qırğınların canlı şahidiyəm, yandırdıqları məktəblər
gözlərimin önündə canlanır.
Bəli, Şuşa bizim Azərbaycanımızın yaralı ürəyidir. Bu
müqəddəs Azərbaycan xalqının alın təri ilə, əllərinin
qabarları ilə yaranıb. Şuşa itirilmiş Azərbaycan
torpaqlarının bir parçasıdır. Şuşanın xilası digər işğal
altında olan ərazilərimizin açarıdır. İtirilmiş tacı
düşməndən qurtarmaq ən böyük qələbədir.
İnsan zəkası, insan ağlı hər şeyə qadirdir, təki ümidsiz
olmasın. Ümidlə gedilən yolun sonu uğurludur. Mənim
köksümdə iki ürək döyünür - biri işğal altında inləyən
el-obalarımızın ağrılarını çəkən ürək, digəri isə o ümid
çıraqlarını sönməyə qoymayan ürək.
Ümidi qoymuram puç ola gedə,
İçimdən kədəri, qəmi qovuram.
Sönmüş çıraqları yandırmaq üçün,
Gah alov oluram, gah od oluram.
Gənc nəsli bu ruhda böyüdürük, Vətənə sevgi aşılayırıq,
onlarda qələbəyə inamı beləcə yaradırıq. Onların
milli-mənəvi və bəşəri dəyərlər ruhunda
tərbiyələnmələrinə borcluyuq. |
