|
 Böyük alman filosofu Kant təhsildə
xarakterin formalaşdırılmasına çox əhəmiyyət verirdi.
Kantın fikrincə, xarakterin formalaşdırılmasında
əhəmiyyətli amil dürüstlük və ya doğruluq hissinin
aşılanması, yoldaşlıq və dostluq düşüncəsinin inkişaf
etdirilməsidir. Bu da təhsil mühiti ilə formalaşır.
Yazıya Kantla başlamaq heç də fəlsəfi mühakimə
arsenalımı böyük dahinin sitatları ilə gücləndirmək
istəyindən irəli gəlmir. Məsələnin sadə qoyuluşu bundan
ibarətdir ki, biz hamımız istəyirik ki, məktəb
təlim-tərbiyə ocağı, müəllim bütün mənəviyyatı ilə
şagirdin yolgöstərəni, məktəbi idarə edən isə mühiti
yaradan, mizanı tənzimləyən, qaydaların pozulmasına yol
verməyən şəxs olsun. Bu sadə həqiqət əslində bütün
təhsil islahatının alt yapısı, gediləcək yolun
əlifbasıdır. Mühit məktəbi sağlam təməl üzərində də
yüksəldə bilər, bataqlıq girdabına da yuvarlada bilər.
Son iki ildə təhsildə aparılan islahat
xəttinə jurnalist müşahidəsi ilə nəzər yetirsəm, səmimi
olaraq bir şeyi etiraf etməliyəm. Baxmayaraq ki, hələ
təhsildə gediləsi yolun ucu-bucağı görünmür, ancaq
verilən qərarlar, imzalanan sənədlər əsas mahiyyət
etibarilə təhsildə şəffaflığın qorunmasına, mühitin
sağlamlaşmasına xidmət edir.
Gəlin, təhsil nazirinin imzası ilə
təsdiq olunan bir neçə sənədə diqqət yetirək.
Attestatların məzun olan bütün şagirdlərə verilməsi,
müəllimlərin elektron qaydada vakansiyaları
dəyərləndirərək imtahan verməsi, müəllimlik imtahanında
balların aşağı salınmaması, məktəb direktoru olmaq
istəyənlər üçün təlimlərin keçirilməsi və müvafiq
təlimdən keçən şəxslərin direktor təyin edilməsi,
xaricdə təhsil almaq istəyənlərin elektron qaydada
qeydiyyatı və prosesin videoyazı ilə izlənməsi, tələbə
köçürmələrinin tam şəffaf şəkildə tənzimləyən prosedur,
Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən məktəblərin
direktorlarına rəhbərlik etdiyi qurumun cari istismar
xərclərini qarşılamaq üçün maliyyə kartlarının verilməsi
və sair. Əslində bu siyahını uzatmaq üçün sadəcə olaraq
onlarla həyata keçirilən tədbiri qeyd etmək olar. Məqsəd
isə birdir - sağlam mühiti yaratmaq və onu qorumaq.
Məktəb direktorundan məktəb liderinə
Uzun illər ərzində apardığım müşahidəm onu deyir ki,
məktəbə rəhbərlik edən şəxs öz keyfiyyətinə görə təhsil
müəssisəsinin həm uğurlarına, həm də təlim-tərbiyənin
keyfiyyətinin aşağı düşməsinə səbəbkar ola bilər.
Məktəbi idarə edənin ölçü vahidi, yanaşma tərzi əgər
şaqulidirsə, ətaləti çox, ədaləti az, təşəbbüsü
yoxdursa onda yeni məktəbdən danışmaq tezdir.
Digər tərəfdən, biz Təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyasında qeyd olunduğu kimi, yeni idarəetmə
keyfiyyəti istəyiriksə, məktəb direktoru hesabatlılıq
və məsuliyyətin bölüşdürülməsi prinsipləri ilə
məktəblərin idarə edilməsində şəffaflığın və aşkarlığın
artırılmasını təmin etməlidir.
Bu sözlər pafos və ya bəlağət daşıyıcısı deyil, təhsilin
yeni idarəetmə fəlsəfəsinin alqoritmidir.
Beləliklə, təhsilin keyfiyyəti onun idarə edilməsindən,
hər bir məktəbdə yaradılan mühitdən, bir sözlə,
məktəbi idarə edənlərdən asılıdır. Burada yuxarıda qeyd
edilən bir ifadəyə yenidən müraciət etmək lazım gəlir -
şəffaflıq və hesabatlılıq. Bu ifadələr aşağıdan
yuxarıya idarəetmə fəlsəfəsinə çevrilməzsə, islahatlar
tam reallaşa bilməz.
Hesabatlılıq, məsuliyyətin
bölüşdürülməsi və şəffaflıq
"Məktəb direktorları və məktəb direktoru olmaq arzusunda
olan digər şəxslər üçün müasir peşə standartları
əsasında təlimlər təşkil ediləcəkdir. Təlimi uğurla
bitirən və imtahanda yüksək nəticə göstərib keyfiyyət
sertifikatı almış şəxslər məktəb direktoru təyin
olunacaqlar. Bu kateqoriyadan olan məktəb
direktorlarının əməkhaqqına əlavələr təyin ediləcəkdir.
Nəticə etibarilə müasir idarəetmə, hesabatlılıq və
məsuliyyətin bölüşdürülməsi prinsiplərinin tətbiq
edilməsi yolu ilə məktəblərin idarə edilməsində
şəffaflığın və aşkarlığın artırılması təmin
ediləcəkdir".
Bu hipoteza Təhsil Nazirliyinin yeni idarəetmə
keyfiyyəti və təhsil qurumlarını idarə edənlərdən
gözlədiyi peşəkar ölçülərdir.
İdarəçilikdə səmərəliliyin artırılması, məktəb mühitinin
saflaşdırılması, müəllimlərin əməyinin
qiymətləndirilməsi istiqamətində atılan addımların
nəticələrinə gəlincə, bununla bağlı görüləsi işlər
kifayət qədər çoxdur. Çünki təhsil sahəsində islahat
qərarlarının verilməsi və nəticələrin ortada olması üçün
müəyyən zamana ehtiyac olduğu təkzibolunmaz
gerçəklikdir. Amma o da həqiqətdir ki, məhz bu
islahatlardan sonra cəmiyyətdə və pedaqoji ictimaiyyətdə
təhsilin keyfiyyətinin və gələcək inkişafının məktəb
mühitinin sağlamlaşdırılmasından, düzgün idarəetmədən
asılı olduğunu hər kəs daha aydın təsəvvür edir.
Bəzi hallarda məktəb rəhbərləri arasında öz
fəaliyyətlərində ciddi qüsurlara yol verənlər var və
yəqin ki, hələ bir müddət də belələri olacaq da. Hətta
bəzən hansısa təlim-tərbiyə ocağında baş verən
qüsurların aradan qaldırılması üçün təhsili idarə edən
yuxarı təşkilatların özlərinə belə, qanunla müəyyən
edilmiş nəzarət funksiyalarını yerinə yetirməyə
maneçilik törətmək istəyənlər tapılır. Özü də maraqlısı
budur ki, bütün bunlar "humanizm" yarlığı altında edilir.
Məsələn, etibarlı mənbələrdən aldığım məlumata görə,
Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi (BŞTİ) Xəzər
rayonundakı 136 nömrəli məktəbdə çox ciddi pozuntular
aşkarlayıb. Məlum olub ki, 2013/2014-cü və cari tədris
illərində bu məktəbin 3 müəllimi və 4 xidməti işçisi
işə gəlmədikləri halda onlara əməkhaqqı hesablanıb. Ən
qəribəsi odur ki, məktəbin direktoru işə gəlməyən
işçilərin əvəzinə qeydiyyat jurnalında onların guya işdə
olmasını "təsdiq edən" saxta imzaları möhürlə
təsdiqləyib. Bundan başqa, direktor mövcud
qanunvericiliyin tələblərinə zidd olaraq, sosial
məzuniyyətdə olan müəllimin yerinə müvəqqəti işləyən
işçi ilə bağlanmış müddətli əmək müqaviləsini ləğv
etməyib və həmin işçini məktəbdə müəllim vəzifəsində
saxlayıb.
"Humanizm"in həmkar nümunəsi?!
Mənbə onu da bildirir ki, 2014-2015-ci tədris ilində 136
nömrəli məktəbdə ibtidai təhsil üzrə yeni sinif
komplektinin yaradılmasına baxmayaraq, direktor həmin
vakant yer barədə təhsili idarə edən quruma məlumat
verməyib. Əvəzində həmin sinifdə dərslərin tədrisi
Kəlbəcər rayonuna aid məktəblərin birində çalışan
müəllimə həvalə edilib. Bundan başqa, direktor saxta
sənədlər əsasında günüuzadılmış qrup "yaratmaqla"
məktəbin idarə edilməsində daha bir saxtakarlığa yol
verib. Halbuki məktəbdə günüuzadılmış qrup faktiki
olaraq fəaliyyət göstərməyib. Həmçinin məktəbdə hazırkı
tədris ilində fizika və informatika fənninə dair dərs
saatları üzrə saxta əməkhaqqı hesablandığı üzə çıxıb.
Hətta məktəbin bəzi müəllimlərinə dərs demədikləri
siniflər üzrə fakültativ məşğələ hesabına dərslər
verilib ki, bu da ciddi qanunsuzluq sayılır.
Hələ bu harasıdır. Qanunun yanından keçmək ənənəsi bir
yana, apardığımız araşdırmalar zamanı o da məlum oldu ki,
Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi 136 nömrəli məktəbin
direktoru Lütfiyyə Qasımovanın işdən azad edilməsinə
münasibət bildirilməsi üçün Təhsil İşçiləri Azad
Həmkarlar İttifaqının Xəzər Rayon Komitəsinə təqdimat
göndərib. Həmkarlar Təşkilatı Komitəsi isə direktorun
şəxsi keyfiyyətlərini humanizm prinsipləri əsasında
"əsas" tutaraq onunla bağlanmış əmək müqaviləsinin
ləğvinə razılıq verməyib. Humanizmin təntənəsinə bir bax!
Belə olan halda 136 nömrəli məktəbin direktoru barəsində
toplanmış sənədlər hüquq-mühafizə orqanlarına
göndərilib.
Bu faktları yazmaqla bir həqiqəti ucadan demək
istərdim. Təhsil cəmiyyət, toplum işidir. Əgər bir
təhsil qurumunda şəffaflıq, dürüstlük qorunmursa,
qanunun əvəzinə zərərli "vərdişlər" işləyirsə, o zaman
nəinki məktəb idarəetməsi, eləcə də təhsil, tərbiyə
mühiti də pozulur. Nəticədə təhsilin yeni idarəetmə
fəlsəfəsi kölgə altına salınır.
Hörmətli oxucu, bu qeydlərim təhsil sahəsində son illər
ərzindəki müşahidələrimin əks-sədasıdır. Əsas olan odur
ki, mühitin sağlamlaşdırılması bü gün təhsil
islahatlarının əsas qayəsini təşkil edir. Bu yolu getmək
istəyənlər həm də Azərbaycanın sabahı üçün, övladlarının
gələcəyi üçün çalışan insanlardır. Digər tərəfdən,
təhsil həm də tərbiyə-mənəviyyat məsələsi olduğundan
şəffaf olmayan, qeyri-dürüst məqamları bölüşmür. Təhsil
missiyadır. Bu missiyanın əsas qüvvəsi müəllim, məktəbi
idarə edən və öyrənən fərddir.
Bu gün məktəbi idarə edənlər qeyri-sağlam mühiti yaradan
ənənəvi direktorlar olmamalıdır. Onlar yeni təhsil
fəlsəfəsinin əsas məqamlarını dərk edə bilməsə, nəinki
özlərinə, bütövlükdə heç kimə kömək edə bilməyəcəklər.
Bu aksiomadır.
Elxan SALAHOV |
