|
Samir VƏLİYEV,
Təhsil Nazirliyinin İlk peşə və orta ixtisas təhsili
şöbəsinin müdiri
 Diqqətlə
izləsək, Azərbaycan təhsilinin inkişafı barədə
müzakirələr heç bir zaman səngimir. Həm bu sahədə
ardıcıl iş gedir, ciddi dövlət proqramları və layihələr
həyata keçirilir, həm də daha yaxşı nəticələrə nail
olmaq üçün axtarış və müzakirələr davam etdirilir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham
Əliyevin bu sahəyə diqqət və qayğısı təkcə onun təhsillə
bağlı sərəncamlarında, dövlət proqramlarında ifadə
olunmur. Tək bir fakta nəzər yetirmək bunu aydın
təsəvvür etməyə bəs edərdi. Cənab Prezident bəzən bircə
məktəbin təmirinə, problemlərinə və uğurlarına baxış
keçirmək, bu sahədə çalışanları dinləmək üçün özünün iş
gününü ayırır.
Bilirsiniz ki, təhsilimizin inkişafı sahəsində Dövlət
Proqramları bir-birini əvəz edir və ümummilli lider
Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi inkişaf kursu uğurla
davam etdirilir. Söhbət təkcə təhsil müəssisələrinin
maddi bazasının artırılmasından getmir, təhsilin məzmunu
dəyişir və müasir tələblərə uyğunlaşdırılır, üstəlik,
Azərbaycan dünyanın ən məşhur universitetlərində oxumağa
öz övladlarını göndərir və bu sahəyə ciddi sərmayə
qoyur. Amma görürsünüz ki, biz yenə də axtarışdayıq və
ən yüksək göstəricilərə nail olanadək əzmlə
çalışmalıyıq.
Çünki bu sahədə də inkişaf etmiş dünyanın bir hissəsi
olmaq istəyirik və sevinclə qeyd edə bilərik ki, hazırda
vətənimiz təkcə idman, musiqi və ictimai sahələrə aid
beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etmir. Bu ənənə artıq
təhsil, elm və humanitar sahələri də əhatə edir.
2014-cü il oktyabrın 3-də Bakıda keçirilən IV
Beynəlxalq Humanitar Forumu çərçivəsində "dəyirmi
masa"lardan biri təhsil sahəsinə həsr olunmuşdu və
tədbirdə biri Nobel mükafatı laureatı olmaqla dünyanın
müxtəlif ölkələrindən gəlmiş nüfuzlu alim və
mütəxəssislər iştirak edirdi. Azərbaycan nümayəndə
heyəti də bir qayda olaraq dünyadakı nüfuzlu tədbirlərdə
təhsil müzakirələrinə qatılır. Bu, Azərbaycanın aydın
strategiyasıdır: inkişaf etmiş dünyanın bir hissəsi
olmaq və önə çıxmaq. Heydər Əliyevin siyasi xəttini
uğurla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin həyata keçirdiyi islahatların məqsədi də budur.
Tarixə nəzər salsaq görərik ki, bütün xalqlar təhsil və
maarif üçün ağır yollardan keçmişdir. Nə vaxtsa sadəcə
oxuyub-yaza bilmək böyük uğur sayılmışdır və hər bir
xalq özünün savadsızlıq dövrünü adlamaq üçün gerçək bir
mücadilə aparmışdır. Bunun üçün ciddi ictimai şərtlər,
öyrədənlər nəsli və təhsil strukturu şəbəkəsi tələb
olunurdu. Həm də hər xalq bu sahədə tərəqqini çox fərqli
zamanlarda keçib. Bəzən arada 100 illərlə fərq olub.
Amma indi bütün bəşəriyyət üçün hədəf eynidir: müasir
dövrün tələblərinə cavab verən təhsil sisteminə nail
olmaq, elm və təhsil müəssisələri qurmaq, peşə və
ixtisas məktəblərinə sahib olmaq. Şərtlər və imkanlar
fərqli olsa da hamı ən yüksək standartlara can atır.
Doğrudan da tarixi fərqlər var, lakin sakitcə oturub
onlarla razılaşmaq da olmaz, çünki bütün çətinliklərə
baxmayaraq öndə olan dünyanın bir hissəsi olmalısan.
Yaşadığımız dövrün tələbi budur. Axı indi təhsil təkcə
maarifli insan amalı ilə yola çıxmır, yüksək səviyyəli
kadrlar yetişdirə bilmək də son məqsəd deyil. Yekun
nəticə olaraq təhsil ölkənin mənəvi, iqtisadi və sosial
inkişafında özünün müstəsna rolunu oynamalıdır. Elə bir
roldan söhbət gedir ki, onu heç nə ilə əvəz etmək mümkün
deyil.
Azərbaycan ikinci müstəqilliyinin gənc dövrünü yaşasa da
seçimini düzgün etmişdir. Biz anlayırıq ki, yeni dövrün
tələblərinə uyğun təhsilə sahiblənmədən dinamik inkişafa
nail olmaq çətindir. Ölkə başçısı bu zərurəti hədəf
seçdiyi üçün "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan
gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət
Proqramı"nı qəbul etmişdir. Bu möhtəşəm proqramın mənası
odur ki, biz öz təhsilimizi yeni tələblərə uyğun qurmaq
istəyirik və bunun üçün aydın strategiyamız var, uğurlu
nəticə olacağına da şübhə etmirik. Amma zaman gözləmir -
iqtisadi və sosial inkişafımız bütün dünyanın qəbul
etdiyi standartlara cavab verən, ən yüksək səviyyədə
yetişdirilmiş peşəkarların olmasını və artmasını tələb
edir.
Çünki təhsil indi sadəcə savadlı insanlar yetişdirmək
demək deyil, ölkə iqtisadiyyatının inkişafında onun
birmənalı rolu var. Biz təhsillə bağlı tamam yeni
anlayışlar dövrünə gəlmişik. Məsələn, "insan kapitalı"
ifadəsini götürək. Bu, təhsilin özünə iqtisadi sərmayə
kimi baxmaqdır. Həm də hansısa təhsil müəssisələrinə
yatırım etmək və bunu iqtisadi sektora çevirmək nəzərdə
tutulmur. İnsan kapitalı ümumilikdə iqtisadiyyata və
ölkənin iqtisadi inkişafına qoyulan sərmayədir. Təhsil
artıq mənəvi və mədəni inkişaf olmaqla kifayətlənmir, o,
iqtisadi inkişafın, sosial tərəqqinin amili kimi çıxış
edir. Bunsuz ardıcıl və geridönməz iqtisadi irəliləyiş
mümkün olmur.
İndi təkcə biliklərin əhəmiyyətindən danışılmır, bizim
dövrdə hətta ayrıca bilgi iqtisadiyyatı var. Biliyin
rolu dəyişmiş və böyümüşdür. Bilik durmadan
innovasiyalar və yeni istehsal məhsulları yaradır.
Bilik ümumilikdə yeni həllər və tətbiqetmələr deməkdir,
bu isə hazırda proqram yazılışından tutmuş gen
mühəndisliyinə qədər müxtəlif seqmentləri əhatə edən və
bir çox ölkələrin iqtisadiyyatında ciddi xüsusi çəkiyə
sahib olan bilgi iqtisadiyyatına yol açmışdır. Dünyanın
ən böyük şirkətləri və zəngin insanları arasında bilgi
iqtisadiyyatının təmsilçilərini görmək mümkündür. Yalnız
Bill Qeyts nəzərdə tutulmur, nə də Appl, Google,
Facebook yaradıcılarının biznes uğurları. Bu sahədə
faydalı və uğurlu işlər, müxtəlif fəaliyyətlər böyük bir
iqtisadi seqmenti təşkil edir.
Təhsilin birbaşa və bilavasitə iqtisadi inkişafa təsiri
artıq statistikaya, indikatorlara çevrilməkdədir. Ona
görə də "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin
xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"na təkcə
xaricdə oxuyan vətəndaşlara kömək kimi baxmaq kifayət
qədər yanlış olardı. Cənab Prezident bu proqrama
bütünlüklə ölkənin inkişafına, gələcəyinə,
iqtisadiyyatımızın güclənməsinə qoyulan sərmayə kimi
baxır. Bu sərmayə həmin proqramdan yararlanan insanlarla
məhdudlaşmır. Bu vacib dövlət proqramı ondan heç bir
dəstək almayan insana da dəstəkdir, onun da xeyrinədir.
Yəni yuxarıda dediyimiz kimi, bütünlüklə ölkəni və xalqı
əhatə edir, həm də təkcə 2007-2015-ci illərə yönəlməyib,
bütövlükdə gələcəyimiz üçün əvəzsiz və qiymətli
hazırlıqdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti möhtərəm İlham
Əliyev 24 oktyabr 2013-cü ildə "Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası"nı təsdiq etmişdir. Bu mühüm sənədin
girişində deyilir: "Ölkə qarşısında duran növbəti
strateji vəzifə sosial-iqtisadi həyatın daha da
modernləşdirilməsi və qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə
uyğunlaşdırılması yolu ilə davamlı iqtisadi inkişafın
təmin edilməsi və əhalinin həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsindən ibarətdir. Müasirləşdirmə, ilk
növbədə, qabaqcıl texnologiyaların və idarəetmə
üsullarının, elmi nailiyyətlər əsasında yaradılan
innovasiyaların ölkənin sosial-iqtisadi həyatına uğurlu
tətbiqi ilə bağlıdır. Bunun üçün prioritet istiqamət
ölkə iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiyasının sürətləndirilməsi ilə yanaşı, ölkədə
insan kapitalının inkişafı, şəxsin müasir bilik və
bacarıqlara yiyələnməsinin təmin edilməsidir. İnsan
kapitalının inkişafı iqtisadiyyatın qlobal sistemə
uğurlu inteqrasiyası və ölkənin beynəlxalq rəqabətdən
daha effektli faydalanması prosesində ən mühüm
şərtlərdən olub ölkənin təhsil sisteminin başlıca
vəzifəsini təşkil edir".
Diqqət yetirdikdə görürük ki, ölkə başçısı qarşıya
aydın vəzifələr qoyur və dəqiq strategiya müəyyən
edir:
- Sosial-iqtisadi modernləşmə;
- Beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşmaq;
- Qabaqcıl texnologiya və elmi nailiyyətlərə yiyələnmək;
- İnsan kapitalının inkişafı və fərdin bilik və
bacarıqlarının yüksəldilməsi.
Bunlar isə davamlı və güclü iqtisadi inkişafın şərti
kimi dəyərləndirilir.
Xatırladaq ki, bu cür yanaşma artıq ən qabaqcıl
ölkələrin tutduğu yolu əhatə edir. Azərbaycan da məhz bu
yolu tutmuşdur. Təhsilin davamlı iqtisadi yüksəlişdə
rolu indi bütün dünyanın əsas gündəmində aparıcı yer
tutur. Son illərdə bir çox beynəlxalq tədbirlərdə qəbul
edilən qərarlar da bunu sübut edir.
1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Janeyroda (Braziliya)
"İnkişaf və ətraf mühit" adlı beynəlxalq sammiti
keçirildi və burada ölkə və hökumət başçıları təhsilin
inkişaf üçün həlledici faktor olması barədə ümumi
razılığa gəldilər. 2002-ci ildə isə Yohannesburqda (CAR)
keçirilən sammitdə davamlı inkişaf sahəsində təhsilin
əsas prioritetlərdən biri olması barədə qərar qəbul
edildi və bunun nəticəsində BMT davamlı inkişaf üçün
təhsil üzrə 2005-2014-cü illəri əhatə edən dekada elan
etdi. Sözsüz ki, bu sahədə təşəbbüslər davam edəcək. Bu
da ölkəmizin düzgün seçim etdiyini, öz strategiyasını
uğurla qurduğunu göstərir. Biz bu sahədə beynəlxalq
əməkdaşlığı davam etdiririk, nüfuzlu və faydalı
tədbirlərdə, sammitlərdə iştirakla kifayətlənməyib,
qabaqcıl təcrübələri öyrənirik, öz təcrübəmizi də
mübadilə edirik.
Mütəxəssislər hesablayıb ki, bəşəriyyətin nail olduğu
biliklərin 90 %-i son 30 ildə bizim müasirlərimiz
tərəfindən yaradılıb. Bu sahədə elə böyük sürət var ki,
onunla ayaqlaşmaq üçün düzgün strategiya vacibdir.
Qabaqcıl ölkələrdə təhsil və elmə ayrılan xərclər,
qoyulan sərmayələr son illər yenə də artmaqdadır.
Təhsilə qoyulan sərmayə isə həmin ölkələrin Ümumi Daxili
Məhsulunun artımında özünü göstərir. Məsələn, ABŞ-da
ÜDM-də təhsilə ayrılan xərclərin payı XX əsrdə iki dəfə
artmışdır, bunun nəticəsində isə ABŞ dünyanın ən nəhəng
iqtisadi güclərindən birinə çevrilmişdir. Bu da faktdır
ki, ən yaxşı universitetlərə sahib olan ölkələr ən
davamlı və dayanıqlı iqtisadi inkişaf tempinə
sahiblənirlər. Təhsilin iqtisadi inkişafda rolu artıq
mübahisələndirilmir. Bu sahənin uğurlu göstəriciləri həm
də iqtisadi inkişafın amili və indikatorları kimi
götürülür. Məsələn, bu gün Yaponiya fəxr edir ki, onun
gənclərinin 55 faizi ali təhsil alır. Bu keyfiyyətin
rolu Yaponiyanın dinamik iqtisadi tərəqqisində də özünü
göstərir.
Təhsil sahəsində hər bir irəliləyiş iqtisadi tərəqqiyə
təsir edir. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının
hesablamalarına görə, hər bir ölkədə istənilən təhsil
pilləsi üzrə təhsil müddətinin bir il artırılması ölkədə
Ümumi Daxili Məhsulun 3-6 faiz artımına gətirib çıxarır.
Məşhur Amerika iqtisadçısı L.Turou qeyd edir ki, XXI
əsrdə bilik əvvəllər sahib olmadığı yeni xüsusiyyət
qazanmışdır: o, zənginliyin mənbəyinə çevrilmişdir.
Əsrlər öncə ingilis filosofu Frensis Bekon isə deyirdi
ki, bilik hakim olmaq deməkdir. Biz bilirik ki, "Bilik
gücdür" - deyimi də var. Amma biliyin rifah və zənginlik
kimi qiymətləndirilməsi bizim müasir dövrün gəldiyi
nəticədir. Bu da rəqəmlərlə, statistika ilə,
indikatorlarla təsdiq olunur. Təhsilin bütün sahələrə
təsiri, mənəvi və mədəni rolu onun iqtisadi inkişafa
təsiri ilə bütövləşir və bizə öz vəzifəmizə məsuliyyətlə
yanaşmağı diktə edir.
Rəqabətə bacarığı olan milli iqtisadiyyatlar da təhsilin
inkişaf etdiyi ölkələrdə mümkündür. Xatırladım ki,
Ümumdünya İqtisadi Forumu hər il özünün nüfuzlu "Qlobal
rəqabətə davamlılıq" hesabatını açıqlayır və bu vacib
indikator üzrə ölkələrin reytinqini müəyyən edir. Çox
maraqlıdır ki, bu indikatorun müəyyən edilməsində
ölkənin təhsil potensialı da nəzərə alınır. Təhsil artıq
iqtisadi durumun da göstəricilərindən birinə çevrilib.
Həm də ona iqtisadi inkişafın və durumun ardıcıllığına,
dayanıqlığına, rəqabət gücünə təsir edən bir göstərici
kimi baxılır.
Çox sevindirici haldır ki, Azərbaycan özünün düzgün
inkişaf modeli ilə Ümumdünya İqtisadi Forumunun "Qlobal
rəqabətə davamlılıq" hesabatında durmadan irəliləyir.
"Qlobal rəqabətə davamlılıq 2014-2015" reytinq
siyahısında Azərbaycan ötən ilə nisbətən 1 pillə
irəliləyərək 38-ci pillədə qərarlaşıb. Qonşu
ölkələrdən Türkiyə 45-ci, Rusiya 53-cü, Gürcüstan 69-cu,
Ermənistan 85-ci, İran isə 83-cü pillədə özünə yer
tapıb. Bu göstəricilərə görə, Azərbaycan öz regionunda
birincilik əldə edib. Göründüyü kimi, ölkəmizin bu
uğurunda təhsil sahəsində görülən işlərin də rolu
vardır. İstər ölkə təhsilində aparılan islahatlar və bu
sahəyə qoyulmuş sərmayə, istərsə də "2007-2015-ci
illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili
üzrə Dövlət Proqramı" çərçivəsində mütəxəssislərin
yetişdirilməsi uğurlu bir model kimi özünü göstərməkdə
və nəticə verməkdədir.
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nda başqa bir əhəmiyyətli rəqəm də
diqqəti cəlb edir: "Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
2010-cu il üzrə İnsan İnkişafı Hesabatına əsasən,
2005-ci illə müqayisədə Azərbaycan 34 pillə irəliləyərək
169 ölkə arasında 101-ci yerdən 67-ci yerə yüksəlmiş,
"orta insan inkişafı" qrupundan "yüksək insan inkişafı"
qrupuna daxil olmuşdur. Azərbaycan iqtisadi inkişaf
tempini sürətləndirərək yoxsulluğun azaldılması və orta
ömür uzunluğu göstəricisinin artması baxımından böyük
nailiyyətlər əldə etmişdir.
Təhsil strategiyasını müəyyən edən vacib sənəddə belə
bir göstəriciyə istinad edilməsi təsadüf deyil və hər
şeydən öncə ölkədəki hərtərəfli inkişafda təhsilin
roluna verilən yüksək qiymətdir. İnsan İnkişafı
İndeksi 1990-cı ildən başlayaraq hər il BMT-nin
İnkişaf Proqramı tərəfindən açıqlanan "İnsan İnkişafı
Hesabatı"nda dünya ölkələrində əhalinin rifahını əks
etdirən göstəricidir. Bu göstəricini hesablamaq üçün
elmi yanaşma və əsaslı metodlar var. Mütəxəssislər hesab
edir ki, bu indeks əhalinin rifahını digərlərindən daha
geniş şəkildə ehtiva edir.
İnsan İnkişafı İndeksi
insan inkişafının üç göstəricisini nəzərə alır:
Birinci göstərici: - İnsanın uzun və sağlam ömür
sürməsidir. Bu göstərici orta ömür uzunluğu əsasında
hesablanır;
İkinci göstərici: - Təhsil səviyyəsidir, bu da böyüklər
arasında savadlılıq, həmçinin ibtidai, orta və ali
məktəblərdə təhsil alanların say nisbəti əsasında
hesablanır;
Üçüncü göstərici: - Layiqli yaşayış standartlarıdır, bu
isə alıcılıq qabiliyyəti və gəlirlər əsasında
hesablanır.
Göründüyü kimi, İnsan İnkişafı İndeksi kimi nüfuzlu bir
göstərici içərisində də təhsil 3 komponentdən biridir.
Müasir standartlara cavab verən təhsil sistemi qurmadan
rifah və inkişafı təmin etmək mümkün deyil.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
çıxışlarında bir neçə dəfə qeyd etmişdir ki, biz
gələcəyimizi neft amili üzərində qura bilmərik. Çünki
bu, təbii resursdur və tükənə bilər, ölkə iqtisadiyyatı
isə əbədi sərvət olan elm və təhsil üzərində
qurulmalıdır. Bu yerdə Bakıda məktəb binasının
yenidənqurmadan sonra açılışı zamanı möhtərəm
Prezidentin söylədiyi çıxışdan sitat gətirmək istəyirəm:
"Müəllimlər də öz vəzifə borcunu şərəflə yerinə
yetirməlidir ki, Azərbaycan cəmiyyəti üçün gözəl, yeni,
peşəkar, bilikli kadrlar yetişsin. Uşaqlarımız bilikli,
savadlı olmalıdır. Çünki müasir dünyada hər bir insanın
və hər bir ölkənin uğurunu şərtləndirən biliyin
səviyyəsidir. İndi biz XXI əsrdə yaşayırıq. XXI əsr
yüksək texnologiyalar əsridir. Bu əsrdə hansı ölkə
biliyə, savada, yeniliyə daha meyllidirsə, o ölkə öz
maraqlarını təmin edəcəkdir. Çünki müasir texnologiyalar
elə inkişaf edibdir ki, bəlkə də on il, iyirmi il bundan
əvvəl bunu təsəvvür etmək mümkün deyildi".
Ona görə də dövlət başçısı dünya elm və təhsilində
inteqrasiya məqsədlərini əsas götürən dövlət proqramları
qəbul etmiş, bu məqsədlərə doğru uğurlu addımlar
atılmasına rəhbərlik etməkdədir.
Həmin uğurlu addımlara qısaca nəzər yetirək.
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nda qeyd edilir ki, son illərdə
ölkədə təhsilin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar
atılmışdır. Təhsilin maddi-texniki təminatı
istiqamətində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
sərəncamları əsasında geniş tədbirlər həyata
keçirilmişdir. Həmin məqsədlə müxtəlif şəhər və
rayonlarda 2500-ə yaxın məktəb binası tikilmiş və mövcud
təhsil obyektlərində əsaslı təmir-bərpa işləri uğurla
aparılmışdır. Təhsil müəssisələrində
informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi
əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmiş, ümumilikdə 1 milyondan
artıq şagirdin təlim şəraiti yaxşılaşdırılmışdır.
2004-cü ildə hər 1063 şagirdə bir kompüter düşdüyü
halda, 2014-cü ildə hər 20 şagirdə bir kompüter nisbəti
təmin olunmuşdur. 2014-cü ildə ilk dəfə olaraq
Azərbaycanda maksimum adda və sayda, başqa sözlə 271
adda 7,8 milyon ədəd dərslik çap olunub. 2014-2015-ci
dərs ilindən lSağlam təhsil-sağlam millət» adlanan daha
bir faydalı layihəyə start verilib.
Sadaladığımız faktları hər kəs görür və Azərbaycan xalqı
bu sahədə yaranmış fərqi hər gün öz həyatında hiss edir.
Görülən işlər və bu sahədəki uğurlar mübahisəsiz hala
gəlmiş, mühüm nəticələr vermiş, ölkənin bütün
regionlarında ümumi təhsilin infrastrukturu əhəmiyyətli
şəkildə yenilənmişdir.
Başqa bir istiqaməti götürək. Ölkədə təhsilin müasir
tələblərə cavab verən normativ hüquqi bazası
yaradılmışdır. Bu sahədə beynəlxalq təcrübə
mənimsənilmiş və beynəlxalq əməkdaşlıq ən yüksək
səviyyəyə qaldırılmışdır. Hələlik bir neçə istiqaməti
xatırladaq:
- Ali təhsildə Bolonya Bəyannaməsindən irəli gələn
başlıca prinsiplər tətbiq edilmişdir;
- Təhsil müəssisələrinin müasir informasiya və
elmi-metodiki təminatı, təhsil infrastrukturu
yenilənmişdir;
- Dərsliklə təminatın yaxşılaşdırılması sahəsində böyük
miqyaslı işlər görülmüş və davam etdirilir.
- Pedaqoji kadr təminatı sahəsində problemlərin həlli
ucqar kənd məktəblərini də əhatə etmişdir;
- Peşə təhsili xidmətinin müasir tələblər səviyyəsində
qurulması üçün dövlət proqramları qəbul edilmiş, bu gün
də layihələr həyata keçirilməkdədir.
- Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin infrastrukturunun
inkişafı və təminatı şəxsən ölkə başçısının diqqət və
qayğısı sahəsində başlıca hədəflərdən birinə
çevrilmişdir.
Əlbəttə, təhsil sahəsində problemlər də vardır və
dövlətimiz bu sahədə durmadan çalışır. Hər bir
Azərbaycan vətəndaşı bilməlidir ki, təhsilə ayrılan
dövlət xərcləri yalnız son beş ildə 1,3 dəfə artmışdır.
Bu isə gələcəyə hesablanıb. Həm də təkcə təhsil
sahəsinin uğurları üçün deyil, ölkənin iqtisadi
inkişafının dinamikasını təmin etmək üçün bunun böyük
əhəmiyyəti vardır. Bu, həm də sabahımıza qoyulan
sərmayədir.
Görülən mühüm işlərdən biri də "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə
Dövlət Proqramı"dır.
Bu sənədə yalnız bir təhsil proqramı kimi baxmaq doğru
deyildir. Möhtərəm Prezidentimiz "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə
Dövlət Proqramı"nı təsdiq etməklə maddi sərvətlərimizin
insan kapitalına çevrilməsinə start vermişdir. Proqramın
əsas məqsədlərini qısaca xatırlatmaq istəyirəm. Çox
maraqlıdır ki, o məqsədlərdən birincisi belə adlanır:
"ölkədə rəqabət qabiliyyətli iqtisadi sistemin
formalaşdırılması".
Ölkəmizin də ən vacib hədəflərindən biri budur. Buna
milli hədəf kimi də baxmaq bəs etmir. Davamlı iqtisadi
inkişafa nail olmaq bəşəri uğurdur, başqa sözlə, qlobal
problemlərin həlli yolunda həm də bir ölkənin
bəşəriyyətə verdiyi töhfədir.
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici
ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"nın digər
hədəflərinə baxaq. Onlardan biri belə adlanır: "Davamlı
inkişafın təmin edilməsi baxımından ölkənin müasir
tələblərə cavab verən kadrlara ehtiyacının ödənilməsi".
Əsrlərlə ənənəsi olan, yaxud artıq böyük elmi və maddi
bazası olan ali məktəblər var dünyada. Onları bütün
bəşəriyyətin resursları saya bilərik və heç kimə
onlardan faydalanmağa məhdudiyyət yoxdur. Sadəcə, düzgün
dövlətçilik siyasəti və təhsil strategiyası gərəkdir ki,
bundan faydalana biləsən. Azərbaycan Prezidenti bunu
hədəf götürən dövlət proqramını qəbul etmişdir və ölkə
gəncləri də ondan faydalanmaqdadır. Bu da təhsil
sahəsində işimizin tərkib hissəsidir.
Nəhayət, bu dövlət proqramı Azərbaycan gənclərinin
ümumbəşəri dəyərlər əsasında layiqli ali təhsil almaları
üçün lazımi şəraitin yaradılmasına xidmət edir,
istedadlı gənclərin dünyanın aparıcı ölkələrində təhsil
almaq imkanlarının genişləndirilməsi prosesinin
mütəşəkkilliyi və səmərəliliyini təmin edir. Proqramın
yaratdığı daha bir imkan hökumətlərarası müqavilələr və
ali təhsil müəssisələri arasında beynəlxalq tələbə
mübadiləsi əsasında mütəxəssis hazırlığı ilə bağlıdır
ki, bu da ölkənin iqtisadi inkişaf prioritetləri üçün
çox gərəklidir.
Bu proqramdan yararlanmaq tamamilə şəffaf qurulub və ən
yaxşılar onun sayəsində dünyanın ən nüfuzlu ali
məktəblərində təhsil alaraq ölkəmizə dönməkdədir.
Onlardan bir hissəsi təhsilini davam etdirir, ölkəyə
dönənlərin təxminən 35 faizi dövlət, 65 faizi isə özəl
sektorda çalışır. Aparıcı beynəlxalq təşkilatların
statistik təhlilləri Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq
rəqabətə davamlılıq göstəricilərinin və Azərbaycan
Respublikasının ərazisində yerləşən ali təhsil
müəssisələrinin reytinq səviyyəsinin yüksəldilməsinin
zəruri olduğunu göstərir.
Dövlət strategiyasında digər problemlər də açıq şəkildə
qeyd edilib və onların həlli vəzifələr kimi müəyyən
edilib. Ümumi təhsil müəssisələrinin şagird və
məzunlarının keyfiyyət göstəricilərinin
yaxşılaşdırılması bu vəzifələrdən biridir. Sənəddə
deyilir ki, ali və ümumi təhsil üzrə dərsliklərin elmi
və metodiki baxımdan təkmilləşdirilməsinə ehtiyac
vardır. Həmçinin ali təhsil müəssisələri məzunlarının
tərkibi iqtisadiyyatın tələbatları ilə tam uzlaşmır.
Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri tələbələrinin
yalnız 1,2 faizi kənd təsərrüfatı ixtisasları qrupu üzrə
təhsil alır. 25-34 yaş arasında olan ali təhsilli
mütəxəssislərin 67 faizi dövlət sektorunda cəmlənmişdir.
Özəl sektorda ixtisaslı işçi qüvvəsinin çatışmazlığı
problemi yaranmışdır. Ən böyük kadr çatışmazlığı xidmət
sektorunda və kənd təsərrüfatı sahəsində müşahidə
olunur. Hər 100000 nəfərə düşən ali məktəb tələbələrinin
sayına görə Azərbaycan Respublikası üzrə göstəricilər
əhəmiyyətli dərəcədə artırılmalıdır. Əhali təbəqələri və
regionlar arasında xüsusən ali təhsilə çıxış imkanları
genişləndirilməlidir.
Strategiya sənədində iqtisadi inkişaf üçün vacib olan
peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin işinə də xüsusi yer
ayrılır. Bildirilir ki, bu müəssisələrin
infrastrukturunun inkişafı sahəsində işlər görülmüş,
özəl sektor, işəgötürənlər və beynəlxalq təşkilatlarla
əməkdaşlıq əlaqələri qurulmuşdur. Lakin bu sahədə həlli
vacib olan ciddi problemlər hələ də qalmaqdadır. İlk
peşə-ixtisas təhsili müəssisələrini bitirən şəxslərin
sayı iqtisadiyyatın tələbatı ilə üst-üstə düşmür. Son
illər ümumi təhsil müəssisələrini bitirən məzunların
yalnız 11 faizinin ilk peşə-ixtisas təhsili
müəssisələrini seçməsi, ümumilikdə həmin pillədə
təhsilalanların cəmi 25-27 min nəfər təşkil etməsi
əhalidə ilk peşə-ixtisas təhsilinə marağın aşağı
olduğunu göstərir.
Strategiya sənədində məktəbəqədər təhsilin problemləri
qeyd edilir və bildirilir ki, ölkənin yaşayış
məntəqələrinin 75 faizində məktəbəqədər təhsil
müəssisəsi yoxdur. Bu da əhalinin məşğulluğuna və
iqtisadi fəaliyyətinə də mənfi təsir edir.
Təhsilin məzmunu ilə bağlı problemlər, ilk peşə-ixtisas
və orta ixtisas təhsili kurikulumlarının müasir
tələblərə cavab verməməsi, hələ də səriştəsiz kadrların
mövcudluğu, idarəetmədəki problemlər, təhsildə
şəffaflıq və bir çox başqa məsələlərlə bağlı
çatışmazlıqlar da sənəddə yer tapıb və bizim həll
edəcəyimiz vəzifələrə çevrilib. |
