|
Lal, kar uşaqların təhsil aldığı Bakı şəhəri 3 nömrəli
Respublika xüsusi internat məktəbindən reportaj
Niyazi RƏHİMOV, "Azərbaycan müəllimi"
 Əl
hərəkətləri, mimika və jestlərlə ünsiyyət. Bu dəfə
taleyinə lal və karlıq yazılmış uşaqlardan, onların
təhsilindən söhbət açılacaq. Doğrusu, bu insanların
yaşam tərzi, təhsili, ünsiyyət dili məni daim böyük bir
maraqla cəlb edib. Amma hər dəfə bu mövzuda yazmağı
düşünəndə, qələmi əlimə alanda ulu Tanrının bu insanlara
nəsib etdiyi acı qismətlə vücudumun sanki barışa
bilməyəcəyindən, sarsılacağımdan ehtiyatlanıb
dayanmışam. Hamı kimi sevinməyə, kədərini bölüşməyə,
düşüncələrini paylaşmağa haqqı çatan çarəsiz uşaqları
görəndə, onların qırıq-qırıq səsləri, nizamsız əl və
barmaq hərəkətləri, kədər doğuran gülüşləri, üz
cizgiləri bəzən məni, duyğularımı günlərlə, həftələrlə
düşüncələrə dalmağa məcbur edir. Lakin bütün bunların
fonunda bir həqiqət də var ki, biz qələm sahibləri
gözləri və ümidləri ürəyimizin mərhəmət tellərinə
tuşlanmış bu zavallı insanları, onları rahatsız edən
problemləri daim cəmiyyətin diqqət mərkəzində saxlamağı
özümüzə mənəvi borc hesab etməliyik. Eyni zamanda
düşünürəm ki, yaşadığımız cəmiyyətdə bizdən fərqli həyat
tərzi keçirən, fərqli düşünən, hətta fərqli qaydalarda
təhsil alan bu insanlardan yazmaq həm də bir sosial
sifarişdir. Çünki eşitmə və nitq qabiliyyətindən məhrum
olan bu uşaqların təhsil aldığı məktəblərdə hansı
əlifbadan öyrənməsi, hansı kitabları oxuması, bu
müəssisələrdə hansı fənlərin tədris olunması yəqin ki,
hamımızı maraqlandırır.
Yaxın və uzaq tarixə ekskursiya
Lal və kar uşaqlarla bağlı yaxın tariximizin müxtəlif
dövrlərini əhatə edən kiçik bir araşdırma aparanda
dəhşətli faktların şahidi oldum. Cəmiyyətdən,
insanlıqdan kömək uman bu çarəsiz insanlar müxtəlif
zamanlarda dünyanın əksər ölkələrində qul kimi
işlədilmək, yaxud öldürülmək kimi amansız qərarlara
məhkum ediliblər.
 XVIII
əsrin sonlarında onlara qarşı olan münasibət
tamamilə dəyişib. Cəmiyyət tərəfindən müxtəlif
ölkələrdə kar uşaqlar üçün məktəblər açılıb.
Azərbaycanda isə belə məktəb ilk dəfə 1932-ci ildə
Bakıda fəaliyyətə başlayıb. İlk illərdə təhsilə 9
uşaq cəlb edilib, onların təlim-tərbiyəsi ilə dörd
müəllim məşğul olub. 1969-cu ildə respublikamızda
ikinci məktəb açılır. Məktəblərdən biri 1 nömrəli,
digəri isə 3 nömrəli respublika xüsusi internat
məktəbi adlandırılır. 1 nömrəli məktəbdə həm rus,
həm də Azərbaycan bölməsi, 3 nömrəli məktəbdə isə
öncə Azərbaycan bölməsi, sonra isə rus bölməsi
fəaliyyət göstərib. Azərbaycan dilində dərsliklər
az olduğundan müəllimlər rus dilindən tərcümə
edilmiş və ümumtəhsil məktəbləri üçün yazılmış
dərsliklərdən istifadə ediblər. O illərdə
respublikada ixtisaslı kadrlar az olduğuna görə
müəllimlərin bir qismi keçmiş SSRİ-nin müxtəlif
şəhərlərində olan ali təhsıl müəssisələrində
defektologiya üzrə təhsil almağa göndərilmişlər.
Hər iki məktəbdə ixtisaslı kadrlara olan ehtiyac
qismən ödənilmişdir. Defektoloq ixtisası üzrə
müəllimlərə ehtiyac yarandığından 1990-cı ildə
N.Tusi adına ADPU-da defektologiya fakültəsi
açılmışdır.
Azərbaycan müstəqil olduqdan sonra da kar uşaqların
təhsili diqqət mərkəzində durub. 2012-ci ildə
Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə 1 və 3 nömrəli
məktəblər birləşdirilib və onların bazasında 3
nömrəli Respublika xüsusi internat məktəbi
yaradılıb.
Ölkəmizin birinci xanımı Mehriban Əliyeva da bu sahənin
inkişafına xüsusi önəm verir. Heydər Əliyev Fondu
fəaliyyətə başladığı ilk gündən sağlamlıq imkanları
məhdud olan uşaqlarla bağlı məsələlər Fondun əsas
fəaliyyət istiqamətlərindən biri kimi nəzərdə tutulub.
10-21
 Bahar
Kərimova,
məktəbin direktoru
"Məzunlar məktəbi bitirsələr də buradan ayrılmaq
istəmirlər"
- Məktəbdə həm rus, həm də Azərbaycan bölməsi var.
Hazırda burada 650 şagird təhsil alır. Onların
təlim-tərbiyəsi ilə 250 müəllim, 177 tərbiyəçi
məşğul olur. Dərslər səs, daktil, jest və mimika
ilə öyrədilir. Azərbaycan bölməsinin I-IV sinifləri
üçün yeni proqram əsasında işlənib hazırlanmış xüsusi
dərsliklər, müəllimlər üçün metodiki vəsaitlər çap
edilib. Həmin dərsliklər məktəbimizin müəllimləri
tərəfindən hazırlanıb. Məktəbin XI sinfini bitirən
şagirdlərə ümumi orta təhsil haqqında şəhadətnamə
verilir. Fənlər I-IV siniflərdə xüsusi
proqramlarla, V-XI siniflərdə isə ümumtəhsil
məktəblərinin proqramları əsasında tədris olunur.
Məktəbimiz əsaslı təmir edilib, maddi-texniki bazası
gücləndirilib. Məktəbdə kitabxana fəaliyyət göstərir.
Kitabxana fondunda kifayət qədər dərslik və bədii
ədəbiyyat var. Bundan başqa, müasir avadanlıqlarla
təchiz edilmiş kompüter kabineti, kimya, fizika
laboratoriyaları, fənn kabinetləri şagirdlərin
ixtiyarına verilib. Şagirdlərin yüksək səviyyədə
qidalanması və rahat şəkildə yatması üçün hər bir şərait
var.
Məktəbdə təhsillə yanaşı, şagirdlərin bilik və
bacarıqlarının, qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi
istiqamətində də xeyli işlər görülür. Belə ki, tədris
ocağında musiqili ritmika fənni tədris edilir.
Qabiliyyətli şagirdlərdən ibarət rəqs qrupu
fəaliyyət göstərir. Bu rəqs qrupu müxtəlif
yarışlarda, müsabiqələrdə iştirak edir, yüksək
nəticələr əldə edir. Bundan başqa, şagirdlərin bacarıq
və qabiliyyətlərinin üzə çıxarılması və inkişaf
etdirilməsi məqsədilə "Rəsm", "Bacarıqlı əllər",
"İdman" dərnəkləri də fəaliyyət göstərir. Mütəmadi
olaraq "Bacarıqlı əllər", "Rəsm" dərnəklərinin
üzvlərinin əl işlərindən ibarət sərgilər keçirilir.
Bu sərgilərin nəticəsində məktəbin şagirdi Nərmin
Hümbətzadə "Gənc rəssam" adını alıb.
Məktəbin məzunlarının sorağı müxtəlif orta ixtisas
məktəblərindən gəlir. Təkcə 2014-cü ildə məzunlardan
11 nəfəri müxtəlif kolleclərə daxil olub.
Şagirdlərimiz tədbirlərdə də fəal iştirak edirlər. Belə
ki, 2 fevral 2015-ci il tarixində Gənclər Gününə həsr
edilmiş Əlilliyi olan yeniyetmə və gənclərin 3-cü
Respublika Yaradıcılıq Festivalı keçirildi.
Məktəbimizdən 6 şagird həmin festivalda iştirak etdi.
Məktəbin "Azəri" mahnı və rəqs qrupunun üzvləri "Mən
azərbaycanlıyam" mahnısını jest və mimika ilə oxuyub,
rəqs etdilər. Tədbirdə şagirdlərə hədiyyələr və
diplomlar təqdim edildi.
Məktəbin şagirdləri idman yarışlarında da uğurla iştirak
edir. Belə ki, məktəbin IX sinif şagirdi Ellada Əliyeva
şahmat üzrə əlillər arasında keçirilən yarışlarda
iştirak edərək I yeri tutub. Bundan başqa, 4
şagirdimiz Türkiyə Respublikasında eşitmə əngəlli
uşaqların qaçış üzrə yarışmasına qatılaraq
respublikamızın üçrəngli bayrağını Türkiyədə
dalğalandırmışdır.
Məktəbin şagirdləri futbola xüsusi maraq göstərirlər.
Bunun nəticəsidir ki, futbol komandamız əlillər
arasında keçirilən yarışlarda dəfələrlə 1-ci yerə
çıxmış, diplomlar almışdır.
Məzunlarımız bizimlə sıx əlaqə saxlayır. Onlar məktəbi
bitirsələr də buradan ayrılmaq istəmirlər. Çalışırıq
onları burda işlə təmin edək. Bu məqsədlə də hazırda
məktəbin məzunlarından 2 nəfəri tərbiyəçi, 4 nəfəri isə
texniki işçi kimi çalışır.
10-17
 Məhparə
Həsənova,
məktəbin ibtidai sinif müəllimi, "Əlifba" dərsliyinin
müəllifi
"Lal, kar uşaqlar üçün "Əlifba" dərsliyinin çap olunması
bu işdə bir inqilab idi"
- Karlıq və karlığın nəticəsi olan lal-karlıq uşaqlarda
öz patoloji təsirini göstərir. Lakin bu onların ətraf
mühitdən, cəmiyyətdən uzaqlaşması demək deyil. Biz
onlara kömək etmək üçün yollar axtarırıq. Bu işdə
müxtəlif çətinliklərlə rastlaşırıq. Axı onlar adi
insanlardan fərqli olaraq nə eşidə, nə də danışa
bilirlər. Bundan başqa, bizim ən böyük çətinliyimiz isə
fənləri tədris etmək üçün dərsliklərin olmaması idi.
Müəllimlər məcbur qalıb rus dilində olan dərsliklərdən
istifadə edirdilər. Eyni zamanda ümumtəhsil məktəbləri
üçün nəzərdə tutulmuş dərsliklərdən istifadə edirdik. Bu
isə eşitmə pozuntulu uşaqlar üçün çox çətinlik
yaradırdı. Belə ki, xüsusi internat məktəbində dərslər
latın qrafikalı daktil əl əlifbası ilə keçilir. Eyni
zamanda bizdə ümumtəhsil məktəblərindən fərqli olaraq,
tələffüz, nitq inkişafı, jest və mimika dərsləri də
tədris olunur. Göstərilən səbəblər eşitməsində çətinliyi
olan uşaqlar üçün ayrıca dərsliklərin olmasını zəruri
edir. Bu məqsədlə 2010-cu ildə məktəbimizin kollektivi
tərəfindən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinə
müraciət olundu. Nazirlik bu müraciəti qiymətləndirib
dərsliklərin hazırlanmasına razılıq verdi. Bundan sonra
məktəb rəhbərliyi təcrübəli müəllimlərdən ibarət işçi
qrupu yaratdı. İşçi qrupu tərəfindən hazırlanmış
eşitməsində çətinliyi olan uşaqlar üçün (xüsusi 1-ci
sinif üçün) "Əlifba", "İş dəftəri", "Riyaziyyat", "İş
dəftəri" dərslikləri və hər iki dərslik üzrə iş
dəftərləri çap olundu. Daha sonra mərhələli şəkildə II,
III, IV sinif dərslikləri də çap olunmağa başladı. Artıq
müəllimlərimizin, demək olar ki, bu baxımdan problemləri
yoxdur. "Əlifba" dərsliyinin çap olunması, mən deyərdim
ki, bu işdə bir inqilab idi.
"Əlifba" dərsliyi 4 hissədən ibarətdir. 1. Hazırlıq
dövrü, 2. Əlifba təlimi dövrü, 3. Əlifbadan sonrakı
dövr, 4. Daktil nitqin inkişafı.
1.Hazırlıq dövründə şagirdlər məktəb şəraitinə
adaptasiya olunur. Onları əhatə edən hər şeyi jestlə
öyrənirlər.
İş dəftərində ilkin yazı elementlərinin köməyi ilə yazı
vərdişlərinin aşılanması prosesi baş verir.
2. Əlifba təlimi dövründə uşaqlar daktil əl əlifbası ilə
tanış olurlar. Hərflərin keçilməsi ardıcıllığı
şagirdlərin tələffüs xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla
müəyyən edilmişdir. Bu sistemlə uşaqlar öyrədilən hərfi
asanlıqla oxumağı, əllə göstərilməyi və səsi tələffüz
etməyi öyrənirlər. "Əlifba"da işlədilən söz və cümlələr
şəkillərlə, jestlərlə, daktillə izah edilmişdir. Onu da
qeyd etmək lazımdır ki, əvvəllər əlifba il yarım
müddətində tədris edilirdi. Hazırda isə əlifba təlimi 1
ilə başa çatır.
3. Əlifbadan sonrakı dövrdə şagirdlər verilmiş
kiçikhəcmli şeir və mətnləri səslə düzgün tələffüz
edərək səlis və aydın oxuyur, mənasını jestlə izah
edirlər. Paralel olaraq üzündən düzgün köçürməyi, səlis
yazmağı öyrənirlər.
4. Daktil nitqin inkişafı dövründə şagirdlər ilk növbədə
daktil-əl əlifbasını əzbərləyirlər. Sonra mövzular üzrə
(ünsiyyət, oyuncaqlar, dərs ləvazimatları və s.) iş
aparılır. Həmin mövzular üzrə əşya və varlıqların jesti
də verilmişdir. Şagirdlər əşya və varlıqların adlarını
öyrənir, daktil nitq vasitəsi ilə müxtəlif mövzular üzrə
məlumat verə bilirlər.
 Nüsaməddin
Quliyev,
məktəbin ibtidai sinif müəllimi, dərslik müəllifi
"Burda şagirdlərə daha həssas yanaşmaq lazımdır"
- Uzun müddətdir ki, bu məktəbdə çalışıram. Məktəbimiz
digər tədris ocaqlarından fərqlənir. Burda şagirdlərə
daha həssas yanaşmaq lazımdır. Çünki onlar digər
insanlardan müəyyən qədər təcrid olunur, onlarla
ünsiyyətdə ola bilmirlər. Bu onları psixoloji cəhətdən
müəyyən qədər sarsıdır. Lakin biz çalışırıq ki, onların
bilik və bacarıqlarını, intellektual səviyyələrini
artırmaqla həyata adaptasiya edə bilək. Təbii ki, bunun
üçün, ilk növbədə, şagirdlərdə yazı və oxu vərdişlərini
düzgün şəkildə formalaşdırmaq lazımdır. Bunun üçün də
dərsliyin olması çox vacib şərtdir. 2012-ci ildə II
sinif üçün Azərbaycan dili, Riyaziyyat, 2014-cü ildə
III- IV siniflər üçün Azərbaycan dili, Riyaziyyat, İş
dəftəri, III-IV sinifdə dərs deyən müəllimlər üçün
metodiki vəsait hazırlandı. Yeni yaranan bu dərsliklər
müəllimlər, şagirdlər və valideynlər tərəfindən yüksək
qiymətləndirilir. Hazırda respublikamızda fəaliyyət
göstərən xüsusi internat məktəblərində (lal-kar) həmin
dərsliklərdən istifadə edilir.
 Mahirə
Daşdəmirova,
məktəbin ibtidai sinif müəllimi
"Şagirdlərə ana qayğısı ilə yanaşırıq"
- Burda çox fərqli bir mühit var. Şagirdlərimiz qüsurlu
olsalar da hamı bir-birini aydın şəkildə başa düşür.
Şagirdlərə ana qayğısı ilə yanaşırıq. Elə şagirdlər var
ki, rayondan gəlirlər və valideynlərindən uzaq düşürlər.
Onlar hələ uşaqdır və xüsusi qayğıya ehtiyacları var.
Uşaqlar çox istedadlıdırlar. Bundan başqa, dərslərə çox
böyük maraq göstərirlər. Biz çalışırıq ki, onların
istedadlarını üzə çıxaraq və inkişaf etdirək. Dövlətimiz
tərəfindən buradakı şagirdlərə hər bir şərait yaradılıb.
Əvvəllər dərslikdən çətinliklərimiz var idi. İndi o
problem də aradan qalxıb. Jest və mimika kitablarının
olmasını arzulayırıq. Bu kitab işimizi bir az da
asanlaşdırar, tədrisin keyfiyyətinə müsbət təsir edər.
 Tamilla
Abdullayeva,
məktəbin səs müəllimi, surdopedaqoq
"Burada çalışdığıma görə çox sevinirəm"
- Uzun illərdir ki, bu məktəbdə çalışıram. Sovet
dövründə dövlət tərəfindən xüsusi olaraq Rusiyanın
indiki Sankt-Peterburq şəhərində yerləşən ali məktəbə
təhsil almaq üçün göndərilənlərdən biri də mən idim.
Təhsilimi başa vurduqdan sonra burada çalışıram.
Şagirdlərlə fərdi şəkildə məşğul oluram. Onlara səslərin
dəqiqliyini öyrədirəm. Burada təhsil alan şagirdlər çox
həssasdırlar. Müəllimə çox böyük hörmət və rəğbət
bəsləyirlər. Məzunlarımız bizi təsadüfən şəhərdə görəndə
çox sevinirlər. Qaçaraq gəlib bizimlə görüşür, hörmət və
izzətlərini bildirirlər. Düzdür, işimiz çətindir. Lakin
buna baxmayaraq şərəflidir. Burada çalışdığıma, qüsurlu
uşaqlara nəsə öyrətdiyimə görə çox sevinirəm. Şükürlər
olsun ki, dövlətimiz son illər belə müəssisələrə daha
çox diqqət göstərir. Yüksək səviyyədə maddi-texniki
bazamız var. Bu imkanlardan maksimum dərəcədə istifadə
edirik. |
