|
 "Ata,
xahiş edirəm, mənə kompüter al. Bilirsən, mənim dostumun
kompüteri də var, planşeti də!". Bu məsələ demək olar
ki, əksər müasir ailələrin müzakirə obyektidir. Bəs
görəsən, tələsməyə dəyərmi? Bəlkə, uşaq əvvəlcə
əməlli-başlı oxumağı öyrənsin, sonra isə ona noutbuk və
ya planşet alınsın?
Görəsən valideynlər planşet və ya noutbukun uşaq üçün
yaratdığı bütün imkanlarla bərabər, onlarda ilk
baxışdan əhəmiyyətsiz görünən bir çatışmazlığın da
olmasını bilirlərmi?
Kompüterin parlaq virtual dünyasına adət etmiş uşaq
çətin ki gələcəkdə, hətta rəngli olsa da belə,
kitablardan istifadə etməyə həvəs göstərsin.
Bizcə, bu barədə düşünməyə dəyər. Planşetin ekranı ilə
kitab səhifəsi arasında fərq varmı? Əlbəttə ki, var.
Məsələ ondadır ki, elektron mətnin quruluşunun əsas
prinsipi - çoxölçülükdür. Yenicə oxumağı öyrənmiş və ya
ümumiyyətlə, oxumağı hələ heç bacarmayan balacaya
məlumatları kompüter vasitəsilə mənimsətmək daha asan və
maraqlıdır. Belə ki, mətnlər maksimum
strukturlaşdırılmışdır, axtarış bölməsi vasitəsilə
lazımi məlumatları asan, tez tapmaq olur, yox əgər
səhifə darıxdırıcıdırsa, daha maraqlısına və ya
birdəfəlik sosial şəbəkəyə keçmək, cizgi filminə baxmaq
və yaxud kompüter oyunları oynamaq olar.
Nəticədə, uşağın mətn üzərində diqqətini cəmləməyi,
oradan lazımi məlumat toplamağı, sərbəst olaraq
mahiyyəti dərk etmək qabiliyyətinin inkişafı zəifləyir.
Bunun əvəzində isə o, hələ məktəbəqədər yaşında ikən
sanki informasiya axını səthində üzməyə alışır, buradan
yalnız ən parlaq, sadə və asan, yaddaqalan məlumatı
qavrayır. Məhz məktəbəqədər yaş dövründə və ya ibtidai
siniflərdə təməli qoyulan mətn təfəkkürünün əsas
vərdişləri (mətni qavrama, təhlil və şərh etmək
bacarığı) isə lazımınca inkişaf etmir.
Yaxşısı budur ki, valideynlər məktəbəqədər yaş dövründə
olan uşaqlarının mütaliyə etməyə alışıb fəal oxucu
olmayınca, onlara bu cür hədiyyə almağa tələsməsinlər.
Onu da qeyd edək ki, oxu vərdişləri uşaqlarda müxtəlif
cür formalaşır. Bəzi uşaqlar artıq 6-7 yaşlarında
müxtəlif kitablar oxuyur, digərləri isə valideynlərin
birbaşa nəzarəti altında söz və ifadələrin oxunuşunu
yenicə öyrənirlər. Ona görə də uşağın hansı yaşda
həsrətində olduğu bu hədiyyə üçün "yetişəcəyini" demək
çətindir.
Aşağıdakı meyarlara əsasən uşağın mətn təfəkkürünün
kifayət qədər yüksək olduğunu müəyyənləşdirmək olar:
* Uşaq böyüklərin tapşırığı ilə deyil, öz istəyi ilə
kitab oxuyur.
* Onda artıq ədəbi zövq formalaşıb, sevimli və sevmədiyi
kitablar var.
* O, oxuduğundan təəssüratlanır, müzakirə edir, kitabdan
tanıdığı və ya bəyəndiyi nağıl qəhrəmanları görünüşlü
kuklalarla oynayır, illüstrasiyalar çəkir, hadisələrin
davamını uydurur.
* Oxuduğunu yaxşı yadında saxlayır, böyüklərin istəyi
ilə mətnin bu və ya digər parçasını danışır.
Əlbəttə, nəinki məktəbəqədər yaş dövründə olan uşaq,
həmçinin birinci sinif şagirdi bu səviyyəyə nadir
hallarda çatır. Deməli, kitab əvvəllər olduğu kimi,
hazırda da onlar üçün ən yaxşı hədiyyədir.
Hüseyn QABULOV,
"Sağlam təhsil-sağlam millət" layihəsinin
tibbi-gigiyenik blokunun rəhbəri, ATU-nun professoru |
