|
Rüfanə GÜNƏŞ,
"Azərbaycan müəllimi"
r.qurbanova@muallim.edu.az
 "Mənim
rejimə qarşı yazdığım bir sıra əsərlərin, o cümlədən
"Bağışlayın, səhv olub", "Mərziyə", "Ləyaqət", "Dan
yeri" və s.-in yazılmasının səbəbkarı Şirməmməd müəllim
olub. Daha doğrusu, mövzunu o seçib".
Bəxtiyar Vahabzadə, "İstiqlal" kitabı, 1999-cu il
Bu dəfə rubrikamızda Azərbaycanın xalq şairi Bəxtiyar
Vahabzadə ömrünün gizli səhifələrindən söz açılacaq.
Yaxın dostu, Bakı Dövlət Universitetinin professoru,
"Şərəf" ordenli Şirməmməd Hüseynov böyük şairin
keşməkeşli həyatı ilə bağlı maraqlı xatirələrini bizimlə
bölüşəcək.
- Bəxtiyar müəllimlə tanışlığınız nə vaxta təsadüf edir?
- Mən Bəxtiyarla 1945-ci ildə tanış olmuşam, Bakıya
oxumağa gələndə. Hər ikimiz Şəkidən olsaq da orada
tanışlığımız olmayıb. Universitetə Bəxtiyar məndən 3 il
qabaq daxil olmuşdu. Jurnalistika ixtisası da filologiya
fakültəsinin nəzdində idi. O zaman fakültədə "Ədəbiyyat"
dərnəyi var idi. Bir dəfə dərnək üzvləri getdik
Yazıçılar İttifaqına. Hərə yazdığı bir şeiri oxudu, elə
Bəxtiyar da. Səməd Vurğun onu saxladı, dedi, o şeiri bir
də oxu. Oxudu. Dedi, ay arıq bala (çox arıq idi) yaxşı
yazmısan. Bəxtiyarı o zamandan tanıdım.
- Hər ikiniz şəkili idiniz, amma Bakıda tanış olmusunuz?
 -
Bəli. Onun doğma anası ilə mənim anam bir yerdə Şəkidəki
3 nömrəli ipək fabrikində işləyiblər. Amma tanışlığımız
olmayıb. Bəxtiyar Vahabzadənin tərcümeyi-halını hələ
dəqiq yazan çox azdır. Bir zaman Bəxtiyara böhtan
kampaniyası başladılmışdı. 1952-ci ildə bir şeir
yazmışdı, şeirin məzmunu belə idi ki, oxucu gedir
kitabxanaya deyir ki, sizdə Şirvanzadənin namusu var?
Aleksandr Şirvanzadənin "Namus" əsəri nəzərdə tutulur.
Ermənilər götürüb yazırlar ki, Bəxtiyar Vahabzadə erməni
yazıçısı Aleksandr Şirvanzadəni namussuz hesab edir.
Namus sözünü dırnaq içində yazmadığı üçün ona hücum
çəkdilər. "Kirpi" jurnalı onun karikaturasını verdi...
Hətta 5-6 il bundan əvvəl də bizim bəzi qəzetlər onunla
bağlı böhtan kampaniyasını iyrənc formada davam
etdirirdilər. O zaman mən mətbuatda çıxış etdim və ona
qarşı olan hücumlara tutarlı cavablar verdim. Bəxtiyarı
yaxından tanıyan adam kimi, onunla bağlı yazılan bəzi
qaranlıq məqamlara da aydınlıq gətirdim.
- Bəxtiyar müəllim özü yazır ki, onun bir çox əsərlərinə
Siz ideya vermisiniz...
- 1993-cü ildə "Əkinçi" qəzetinin "Körpü çaydan uzaq
düşüb" məqaləsinə əsaslanaraq "Körpü çaydan yenə uzaq
düşüb" adlı bir yazı yazdım. Bəxtiyar mənə zəng elədi
ki, o nədir yazmısan, şərh elə. Mən də ona izah etdim.
Gecə saat 4-ün yarısında ev telefonuna zəng gəldi. Açdım
telefonu, dedi ki, al gəldi. Bu sözlərə şeir yazmışdı.
Səhər gördüm "Kommunist" qəzetində də dərc olunub.
"Dostum Şirməmməd Hüseynova "Körpü çaydan uzaq düşüb".
Bəzən mən ideya verirdim, amma sənəti o yaradırdı.
Bəxtiyarın hər poeması bir fakta əsaslanır. Məsələn, elə
götürək "Ləyaqət" poemasını. "Komsomolskaya pravda"
qəzetində böyük bir səhifə "Saşa" adlı yazı verilmişdi.
Mən də oxudum, demək, 13 yaşında bir oğlan uşağı
mağazaya gedir, kəsmik alır, pulu qoyur, amma
mağazadakılar elə bilir ki, ödəməyib. Uşağı tuturlar ki,
oğrusan, kəsmiyi oğurlamısan. Uşağın anası da
xəstəxanada imiş. Uşaq oğru olmadığına onları inandıra
bilmir, gedir axşam özünü asır ki, mən bu adı daşıya
bilmirəm. Mən də bunu Bəxtiyara oxudum. O da poemanı
yazdı.
 Mən
oxuduqlarımı ona şərh edəndə, həmişə qarşısında
kağız-qələm olurdu, qeydlər aparırdı. O zaman bir
qəzetdə "Bağışlayın, səhv olub" adlı yazını onun üçün
oxudum. Gördüm həmin yazıya bir poema yazıb. Verdiyim
bütün mövzulara yazılan əsərlərin ilk oxucusu mən idim.
Deyirdi "fitvanı vermisən, gəl götür". Bəxtiyar həmişə
deyirdi ki, Şirməmməd, mənə dayaq nöqtəsi ver, gör
neynəyirəm.
- Söhbətinizdən çıxardığım nəticə o oldu ki, sizin
əqidəniz eynidir. Bəs fərqli olan nə idi?
- Mənimlə heç kimin işi yox idi. Hələ bir dəfə də olsun
məni DTK çağırmamışdı. İmkan verməmişəm ki, bir adam
mənə nəsə eləsin. Amma Bəxtiyarı laxlatmaq, tərpətmək
istəyənlər çox idi. O nüfuz adamı idi, onu millət
tanıyırdı. Müstəqilliyin ilk illərində xalq onu əlləri
üstündə "Azadlıq" meydanında tribunaya çıxarmışdı.
İstedadı həmişə qorumaq lazımdır. Elə şəxslər var ki,
onlar tarixdə qalır. Şirməmməd Hüseynovlar gəlib
gedəcək, Bəxtiyar Vahabzadələr isə əbədi olaraq tarixdə
qalacaq.
- Bəxtiyar Vahabzadə şair, müəllim və alim kimi - onun
bu sahələrdə fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
- Burda düzəliş lazımdır. Bəxtiyar müəllimdir, şairdir,
sonra alimdir. Çünki özü də yazırdı "Qoyar dizinin
altına, alim Bəxtiyarı şair Bəxtiyar". Bəxtiyar
müəllimlikdən başqa heç bir yerdə işləməyib. 1947-ci
ildən müəllim idi. Özü işdən çıxana qədər heç kim ona
deməmişdi ki, çıx.
 -
Amma onun universitetdən uzaqlaşdırılması barədə
məlumatlar da var idi...
- Bəxtiyar bir gün də olsun universitetdən
uzaqlaşdırılmayıb. Mən filologiya fakültəsinin partiya
komitəsinin katibi olanda, 70-ci illərin əvvəlində iki
professor açıq imza ilə Mərkəzi Komitəyə 9 bənddən
ibarət məktub göndərmişdi ki, onu universitetdən
uzaqlaşdırmaq lazımdır. Mərkəzi Komitədən də məktubu
tədbir görülməsi üçün universitetə göndərmişdilər. Mən
də həmin o məktubda göstərilən bəndləri sənədlərlə
təkzib edən dəlilləri toplayıb verdim Bəxtiyara.
Çalışırdılar ki, onu auditoriyadan uzaqlaşdırsınlar.
Amma biz buna imkan vermədik. Bəxtiyar bir gün də olsun
universitetdən çıxarılmayıb.
- Bəxtiyar Vahabzadənin sevimli yazıçısı kim idi?
- Bəxtiyar Səməd Vurğunun aşiqi idi. Namizədlik və
doktorluq dissertasiyasının hər ikisinin də mövzusu
Səməddir. Hətta 1952-ci ildə Mircəfər Bağırov Səməd
Vurğunu "İnsan" poemasına görə cəzalandırmaq istəyirdi.
Bəxtiyar da Səməd Vurğun haqqında dissertasiya yazırdı.
"Kirpi" jurnalı da vermişdi ki, Bəxtiyar məddahlıqla
məşğuldur. Ona da hücum vardı. 1953-cü ildə Stalin
ölməsəydi Bağırov Səməd Vurğunun axırına çıxacaqdı.
 -
Özü ən çox hansı əsərini sevirdi?
- Adamın çox uşağı ola bilər. Amma mən görməmişəm ki,
desinlər bu uşağımı çox istəyirəm.
- Amma Bəxtiyar Vahabzadə oğlu Azərdən daha ağızdolusu
danışırdı...
- Yox, yox. Əgər övladın, ya da sənin işlədiyin yerdə
kimsə dediklərini qəbul edirsə, onu çox istəyəcəksən.
Kimsə sən deyənə qulp qoyursa acığın tutur.
- O nə vaxt ailə qurmuşdu?
- 1952-ci ildə.
- Necə ailə başçısı idi?
 -
O nəinki ailə ilə, on pillə uzaq olan qohum-qardaşlarla
da məşğul idi. Məsələn, gedib Şəkidə otururduq. Görürdük
ki, biri gəldi: "Bəxtiyar müəllim, mənə çörəkpulu ver".
Bu da pulları paylayırdı. Dedim, gözlə, onların nəfəsini
kəsəcəyəm. Şoferə dedim ki, 20 dənə çörək al, qoy stola,
üstünü ört. Kim gəlirdi çörəkpulu üçün, bir çörək verib
yola salırdıq. Onunla zarafat edirdim ki, deputat
pulundan ora qoy, sənə səsverənlərə ver. Deyirdi,
onların nümayəndəsi sənsən?
- Bir az da 90-cı illərdə xalqın önündə gedən Bəxtiyar
Vahabzadədən danışaq. O zaman Milli Məclisdə ümummilli
liderimiz Heydər Əliyevə böhtan atanlara Bəxtiyar
Vahabzadənin məşhur bir cavab çıxışı olmuşdu.
Xatırlayırsınızmı?
- Bəli, yaxşı xatırlayıram. Bəxtiyar demişdi ki, vaxtilə
Heydər Əliyevə çay aparmaq üçün növbə gözləyənlər, indi
onun əleyhinə çıxış etmək üçün növbə gözləyirlər.
Bəxtiyar siyasətçi deyildi, şair idi. Amma mənəvi
dəyərlərə çox yüksək qiymət verən adam idi.
- Ancaq Heydər Əliyev də Bəxtiyar Vahabzadəyə həmişə
diqqətlə yanaşıb. Hətta şair özü də "Gülüstan" poeması
və digər əsərlərinə görə təqib olunanda, sovet rejiminin
qanlı pəncəsindən qurtulmağında Heydər Əliyevin əvəzsiz
rolunu dəfələrlə qeyd edib...
-Yaxşı xatırlayıram, 1975-ci ildə Şəkidə idik.
Bəxtiyarın 50 illik yubileyi idi. Mərkəzi Komitədən
Heydər Əliyevin köməkçisi zəng etdi ki, Bəxtiyar
müəllim, Heydər Əliyev sizinlə danışmaq istəyir. Heydər
Əliyev Bəxtiyarın yubileyini təbrik etdi. Dedi ki, səni
"Şərəf nişanı" ordeninə təqdim etmişəm, veriblər. Təbrik
edirəm.
- Onun türk dünyasında da böyük hörməti var idi...
- Əlbəttə. Təsəvvür edin ki, Çingiz Aytmatov, Oljas
Süleymenov Bəxtiyarı əsrin şairi, türk dünyasının böyük
şairi adlandırırdı. Axı Bəxtiyar da təpədən dırnağa
qədər türk idi.
- Sizin ona bu qədər köməkliyiniz dəyib, dəfələrlə onu
dardan qurtarmısınız. Onun necə, sizə köməkliyi olubmu?
- Mən ki, Bəxtiyarla durub-otururdum, onun ətrafı geniş
idi. O zaman yaxşı xatırlayıram, Sadıq Murtuzayev Şəki
Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi idi. Bəxtiyara
ev tikmək üçün yer verəndə, mənə də verdi. Mənim
ətrafımı genişləndirən Bəxtiyar idi. Biz Bəxtiyarla
məslək dostu idik, yemək yox.
- Necə dost idi?
- Dahi adamlar hər şeydə istedadlı olur. Məsələn, bizim
heç bir zaman boş söhbətimiz olmayıb. Məni görən kimi
dünyada nə var, nə yoxla maraqlanırdı. Moskvada hansı
qəzet çıxırdısa və bizim tariximizi, mədəniyyətimizi
təhqir edən yalançı pəhləvanların hamısına Bəxtiyarla
birlikdə cavab yazırdıq. Böyük istedadlarda maqnit var,
eyni əqidəni bölüşdükləri adamları özlərinə cəlb
edirlər. Mən Bəxtiyarın şəxsiyyətindən daha çox
əqidəsinin aşiqiyəm. İndi də bəzi məsələlərdə
mövqelərimiz düz gəlmir. Hərəmiz bir cəbhədəyik. Amma
bizi birləşdirən bu torpağa, bu vətənə, onun istiqlalına
olan məhəbbətdir.
- İncidiyiniz zamanlar olub?
- Əqidəyə sadiq adamdan incimək olmaz. Həm də Bəxtiyar
heç kimin sözünə baxmırdı məndən başqa.
- Onunla hardasa səfərdə olmusunuz?
- Ağdam və Şəkidə olmuşuq. Ölkə xaricində yox.
- Onun bir müsahibəsini oxumuşdum. Deyirdi ki, "Füyuzat"
jurnalı yenidən dərc olunanda ağlayıb...
- Yox, qızım, ağlamayıb. Burda ağlamalı nə var ki? Amma
Bəxtiyarın ağlamaq xasiyyəti var idi. Onu 4-5 dəfə
ağlayan görmüşəm. Şairlər hiss, alimlər zəka adamıdır.
Ağlamaq hisslə bağlıdır.
- Bəxtiyar müəllimin son günlərini necə xatırlayırsınız?
- Xəstəlik həyatla mübarizədir. Şairlərdə maraqlı
aludəçilik olur. Məsələn, siqareti tərgitmədi. Deyirdi
ki, şair gərək siqaret çəkə ki, şeir yazsın. Siqareti
atmadı, ciyəri xərçəng oldu. Normal iş və istirahət
rejiminə əməl etmirdi. Gecə saat 12-dən səhər saat 6-ya
qədər işləyirdi. Gərək o yazanda, yanında heç kim
olmayaydı. Həyat yoldaşı Dilarə xanım yeməkləri bişirib
qoyurdu soyuducuya. Gecə həm işləyirdi, həm də yeyirdi.
- Onun ölüm xəbərini kimdən eşitdiniz?
- Son günlərində onlara həftədə üç dəfə gedirdim.
Dururdu, gəzirdi, amma hiss olunurdu ki, bədəni çox
zəifləyib, əsir. Təzyiqi çox yüksək idi. Sonuncu gün
Dilarə xanım mənə zəng etdi ki, Şirməmməd müəllim,
Bəxtiyar getdi, gəl.
Söhbətimiz elə burdaca yekunlaşır, Şirməmməd müəllim
gətirdiyi kitabları, qəzet materiallarını mənə təqdim
edir. Sonda Bəxtiyar Vahabzadənin onun barəsində dediyi
sözləri oxuyuram:
- Şirməmmədi yaxından tanıyanlar çox yaxşı bilir ki, onu
ömrü boyu tutduğu yoldan və tapındığı əqidədən
qoparmaq, heç olmasa bir balaca laxlatmaq belə mümkün
deyil. |
