|
 "Tarix"
dərslikləri ilə bağlı müəllimlərin irad və təklifləri
Ədibə Abbasova,
"Elitar" gimnaziyanın tarix müəllimi:
- Kurikulum üzrə hazırlanan dərsliklər yaxşıdır. VII
sinif dərsliklərində isə mövzular yarımçıqdır.
Azərbaycan tarixinə xüsusi diqqət verilməlidir. Ancaq
Azərbaycan tarixi sanki hərb tarixidir. Müharibələrdən
çox söhbət gedir. Dövlətlərin sosial-iqtisadi
inkişafına, mədəniyyətinə az yer verilir.
X sinif
"Azərbaycan tarixi" dərsliyində mədəniyyət mövzusu 17
paraqrafdır. Bu, çox yüklüdür.
VIII sinif
"Azərbaycan tarixi" dərsliyində Moğol İmperiyası kimi
böyük bir mövzu bir abzasla əhatə olunub.
IX sinif
"Ümumi tarix" dərsliyində "Fransa" mövzusu həddindən
artıq ağır dildə, qarışıq yazılıb.
XI sinif
"Azərbaycan tarixi"nin informasiyaları həddindən artıq
yüklüdür.
Səadət Cahandarova,
Bakı Avropa Liseyinin tarix müəllimi:
- V və VI sinif dərslikləri yaxşıdır. Sadə yazılıb.
Mövzular əhatəlidir.
VII sinif
"Azərbaycan tarixi" dərsliyində isə bəzi çatışmazlıqlar
var. Bir çox mövzular bir paraqrafda cəmləşib. Məsələn,
monqolların Azərbaycana yürüşləri, Hülakilər dövləti,
Qızıl Orda dövlətinin parçalanması bir mövzu kimi
verilib. Bunlar əhəmiyyətli mövzulardır. Albaniya
dövlətinin paytaxtı təkcə Bərdə göstərilir. Qəbələ
haqqında heç nə deyilmir. Bundan başqa, mövzunun
motivasiya hissəsi daha effektiv olmalıdır. Yuxarı sinif
dərsliyində mövzular çox qarışıqdır.
Pərvanə Xəlilova,
132-134 nömrəli təhsil kompleksinin tarix müəllimi:
-Yeni kurikuluma uyğun hazırlanmış dərsliklər
standartlara tam cavab verir. Lakin bu dərsliklərlə
bağlı müəyyən nüansları qeyd etmək istərdim:
V sinif
"Tarix" dərsliyində bəzi mövzular o qədər genişdir ki,
bu, ibtidai sinifdən gələn şagird üçün çətinlik yaradır.
Dərslik yazan müəlliflər mövzular seçərkən mütləq
şagirdin yaş xüsusiyyətlərini nəzərə almalıdırlar.
 IX,
X, XI siniflərin tarix dərsliklərində tarixi baxımdan
materialların, tarixi faktların həddindən artıq çox
verilməsi şagirdlərin yaddaşında bir növ statistik
məlumat kimi qalır. Nəticədə bu, beyni yorur. Həmin
dərsliklərdə mövzuların həcminin böyüklüyü də onların
şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsini çətinləşdirən
faktorlardan biridir.
Gələcəkdə X, XI siniflər üçün yazılacaq tarix
dərsliklərində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti,
Azərbaycanın müstəqillik qazandıqdan sonrakı dövrü ilə
bağlı daha geniş məlumatların verilməsini istərdik.
Elmin İmanov,
Tofiq İsmayılov adına 6 nömrəli məktəb-liseyin tarix
müəllimi:
- Kurikuluma uyğun hazırlanmış dərsliklərin
müəlliflərinin işini yüksək qiymətləndirirəm, onlarda
elə bir nəzərəçarpacaq problem yoxdur.
VII sinif
"Ümumi tarix" dərsliyində müəyyən çatışmazlıqlar var.
Bəzi əhəmiyyətli mövzulara daha çox yer verməli olduğu
halda, onlar əksinə, olduqca qısadır. Məsələn, Türk
dünyasının tarixində Osmanlı imperatorluğu Avropanın,
bütün dünyanın hər zaman qəbul etdiyi dövlətdir. Eyni
zamanda Türk dünyasının fəxri bir dövlətidir. Amma
dərslikdə 6 əsr Avropada və dünyada söz sahibi olan bu
dövlət haqqında məlumat çox qısa verilib. Mövzunun
sərlövhəsi də belə qoyulub: "Konstantinopol necə
İstanbul oldu?". Adın belə qoyulmasını mən doğru
hesab etmirəm. Mövzu çox yığcamlaşdırılıb. Ancaq bunun
əksinə olaraq bəzi mövzular var ki, heç bir əhəmiyyət
kəsb etməsə də onlara geniş yer verilib. Məsələn,
Hindistanda "Qupta imperatorluğu" haqqında məlumat
şagirdin nəyinə lazımdır?
Bəzi mövzular həddindən artıq çox qısaldılıb və
bunlarla bağlı məlumatları bir paraqrafa yığıblar.
Həmin mövzularla əlaqədar məlumatları qısaltdıqca sanki
mövzu öz əhəmiyyətini itirib.
VIII sinif
"Azərbaycan tarixi" dərsliyində yer alan bəzi
mövzularda həddindən artıq insan, şəhər, yer adları,
illər var. Bir mövzuda o qədər illər var ki, yadda
saxlamaq qeyri-mümkündür. O hissələr çıxarılsa, yaxşı
olar. Elə mövzular var, onlar o qədər də tarixi
əhəmiyyət kəsb etmir, amma bu dərslikdə öz əksini tapıb.
Məsələn, "Çobanilər dövləti. Hülakilər dövləti". Bu
mövzularda verilən tarixi hadisələrdə o qədər yorucu
ifadələr var ki, şagird həmin hissəni oxuduqda artıq
yorulur. Bu mövzu kitabdan çıxarılsa daha yaxşı olar.
Həmin dərslikdə belə tip mövzuların sayının
azaldılması, məncə, daha məqsədəuyğundur.
Təklif edərdim ki, şagirdlərin daha çox yüklənməməsi
üçün dərsliklərdə mümkün olduğu qədər insan, yer, şəhər
adlarından az istifadə olunsun.
VIII sinif
"Orta əsrlər tarixi" dərsliyi qaneedicidir.
IX sinif
"Yeni tarix" dərsliyi yenidən işlənilməlidir. Dərslikdə
verilən mətnlər o qədər ağırdır ki, şagird onları yalnız
müəllimin dönə-dönə izahından sonra başa düşür. Dili
çətin və həmin sinifdə oxuyan şagirdin yaş
xüsusiyyətləri nəzərə alınmayan bu dərslik yenidən
işlənilməlidir. Tamamilə dəyişilsə lap yaxşı olar.
X və XI sinif tarix dərslikləri ilə bağlı heç bir
narazılığım yoxdur. Bu kitablar xeyli təkmilləşib.
Hafiz Cabbarov,
"Tarix" dərsliklərinin müəllifi
Əvvəla, "Azərbaycan müəllimi" qəzetinin kollektivinə
belə bir vacib məsələni gündəmə gətirdiyi, sağlam
müzakirəyə şərait yaratdığı üçün təşəkkür edirəm. Mən
davamlı olaraq Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının
dərsliklərin monitorinq qrupu ilə birgə həm müəllif, həm
də ekspert olaraq istər Bakıda, istərsə də bölgələrdə
təşkil olunan müzakirələrdə iştirak edirəm. Bu
müzakirələr zamanı dərsliklərlə bağlı bir sıra iradlar,
rəylər və təkliflər bildirilir. İradları çox normal
şəkildə qəbul edirəm. Bu müzakirələrin ümumi işin
xeyrinə olduğuna, gələcək işlərimizə səmərəli fayda
verəcəyinə inanıram.
Sizin əməkdaşların fikirlərini öyrəndiyiniz müəllimlərin
irad və təklifləri ilə də tanış oldum. İradların
obyektiv və subyektiv tərəfləri var. Təbii ki,
müəllimlərin fikirləri də müxtəlifdir. Məsələn, 4
müəllimin 3-ü V sinif "Azərbaycan tarixi"dərsliyi
haqqında yüksək fikirdədir. Müəllimlərdən birinin kiçik
bir iradı var. Bildirir ki, bəzi mövzuların həddən artıq
geniş olması ibtidai sinifdən gələn şagirdlər üçün
çətinlik yaradır. Yaxşı olardı ki, müəllim konkret
mövzunu göstərərdi. Düzdür, mən istisna etmirəm, elə
mövzular var ki, həcmi böyükdür. Bu mövzular əsasən ulu
öndər Heydər Əliyevlə bağlı olan mövzulardır. Bu
baxımdan, şagirdlərin ümummilli lider haqqında daha
dərin biliklərə malik olması və onun irsinin
öyrənilməsi müəlliflər tərəfindən vacib hesab edilir.
VI-VII siniflər üçün yeni kurikulumlar əsasında yazılan
dərsliklərlə bağlı müsbət fikirlərlə yanaşı müəyyən
iradlar da mövcuddur. Müəllimlər nəzərə almalıdırlar ki,
yeni dərsliklər kurikulumun tələblərinə uyğun olaraq
yazılır. Məlum olduğu kimi, tarixin tədrisində çox
böyük dəyişikliklər yaranıb. Əvvəllər tarix xətti
prinsip əsasında tədris olunurdusa və dərslik buna görə
yazılırdısa, indi artıq konsentrik prinsip əsasında
yazılır. Belə ki, IX sinfin sonunda bütün tarix proqramı
əhatə olunub bitməlidir. Ona görə də zaman müddəti
qısaldığı üçün bəzi mövzuların həcmi azaldılır.
Bildirmək istərdim ki, yeni kurikulumlarla əlaqədar X və
XI siniflərdə "Azərbaycan tarixi" və "Ümumi tarix"
fənləri ibtidai icma quruluşundan başlayaraq müasir
dövrə qədər yenidən tədris olunacaq. Bununla əlaqədar
həmin siniflər üçün yazılacaq dərsliklərdə ayrı-ayrı
tarixi hadisə, proses və təzahürlər, tarixi inkişaf
mərhələləri dərinləşmiş şəkildə təqdim olunacaq.
Vaxtilə müəllimlər dərsliklərdə mövzuların həcminin
böyüklüyündən şikayətlənirdilər. İndi isə mövzuların
azlığı ilə bağlı iradlar bildirirlər. Bəzən bizim
müəllimlər belə düşünürlər ki, dərslikdəki materialı
şagirdlər bütünlüklə əzbərləmək yolu ilə
mənimsəməlidirlər. Müasir pedaqoji yanaşmalara əsasən
şagirdlərdə bir çox informasiyalar içərisində lazım olan
informasiyanı seçmək qabiliyyəti formalaşdırılmalıdır.
Şagird təhliletmə qabiliyyətinə malik olmalı, nəticələr
çıxarmalıdır. Burada isə artıq bacarıqların
formalaşdırılması əsas rol oynayır. O bacarıq ki, bu gün
müasir təhsilin prioritet istiqamətlərindən birini
təşkil edir. Bildirmək istərdim ki, dərslik təkcə
məlumat mənbəyi deyil, həm də şagirdlərdə məlumatları
təhlil etmək bacarığı formalaşdırmalıdır. Mən hesab
edirəm ki, tənqidlərin çoxu bundan qaynaqlanır.
X sinif dərsliyində mədəniyyət, elm, təhsil mövzusuna
çox yer ayrıldığı irad tutulur. Digər bir tərəfdən isə
hərb tarixinə geniş yer ayrıldığı fikirləri
səsləndirilir. Görürsünüzmü, müəllimlərin fikirləri
arasında da müxtəlifliklər var. Amma unutmayaq ki, tarix
keçmişi öyrənir, keçmişdən gələcəyə ötürülən ən başlıca
miras isə maddi və mənəvi mədəniyyət nümunələridir.
Mütəfəkkirlərdən biri demişdir: "Tarix yalnız mühüm
hadisələrin baş verdiyi, məşhur şəxsiyyətlərin
uğurlarının əks olunduğu səhnə deyil, cəmiyyətdə baş
vermiş hadisə və proseslərin qanunauyğunluğudur". Biz
çalışırıq ki, yeni nəsil dərsliklərdə mövzular üzrə
balans gözlənilsin. Yəni, dərsliklərdə təkcə siyasi
tarix deyil, iqtisadiyyat və mədəniyyət tarixi də öz
əksini tapsın.
Digər bir məsələ, müəllimlər bir sıra dövlətlərin
tarixindən çox qısa verildiyini və hətta bəziləri
haqqında məlumat olmadığını bildirirlər. Bizdə bir ənənə
formalaşıb ki, biz gərək bütün ölkələrin tarixləri
haqqında çox məlumatlı olaq. Bu nə dərəcədə düzdür?
Düşünürəm ki, biz tarixdə əsas, vacib, dünya tarixinə
təsir edən məsələlərə üstünlük verməliyik. Hər hansı bir
xırda dövlət haqqında məlumat verməklə şagirdlərimizi
yükləməməliyik. Məsələn, qısa bir nümunə gətirim. Qonşu
Rusiyada tarix dərsliklərində Azərbaycanın Səfəvilər
kimi böyük, qüdrətli dövləti haqqında çox qısa məlumat
verilib. Orda dərsliklər belədir. Vacib məlumat, yəni
bu mətnin mütləq öyrənilməsi məcburi olan və əlavə oxu.
Əlavə oxu da dərsliyin içərisində fərqli şriftlə
verilir. Təsəvvür edin, Səfəvilər dövləti əlavə oxu
kimi, həm də İran dövləti adı ilə verilir. Yəni şagird
istəsə öyrənər, istəməsə öyrənməz. Yaxud, başqa bir
məsələ. Müəllimlərin fikirlərində VII sinif "Azərbaycan
tarixi" dərsliyində Albaniyanın paytaxtının Bərdə
olduğu, Qəbələnin adının isə çəkilmədiyi qeyd edilir.
Nəzərə çatdırım ki, V və VI sinif dərsliklərində bu
barədə məlumat verilib. Lakin iradın haqlı tərəfi də
var. Əgər Albaniyanın paytaxtının Qəbələdən Bərdəyə
köçürülmə tarixi və səbəbləri qeyd olunsa, dərsliyin
məzmunca təkmilləşməsinə xidmət edilmiş olardı. Eyni
zamanda qeyri-müəyyənlik aradan qalxardı.
Bundan başqa, IX, X, XI siniflərdə mövzuların həcminin
böyük olduğu deyilir. Qeyd edim ki, bu dərsliklərdə
informasiya yükü çox olsa da mövzuların həcmi azaldılıb.
X, XI sinif dərsliklərində bəzi lüzumsuz
informasiyaların olduğu fikri ilə də razıyam. Bu kimi
məsələlər gələcək nəşrlərdə nəzərə alınacaq.
XI sinif dərsliyində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti,
müstəqillik illərimizdən sonrakı tariximiz haqqında daha
geniş məlumatların verilməsi təklif edilir. Qeyd edim
ki, həmin siniflər üçün dərsliklərdə mövzular kifayət
qədər genişdir. Kurikulum üzrə yeni dərsliklər
yazılarkən bu mövzulara yenə də xüsusi önəm veriləcək.
Osmanlı imperiyası ilə bağlı az məlumatın verilməsi və
mövzunun adı ilə bağlı iradla qismən razıyam. Lakin
nəzərə almaq lazımdır ki, Osmanlı dövləti ilə bağlı
mövzular 8 və 9-cu siniflər üçün dərsliklərdə də
yazılacaq. Dəyərli həmkarımın fikirlərinə hörmətlə
yanaşsam da bir müqayisə aparmaq istəyirəm. 7-ci
siniflər üçün "Ümumi tarix" dərsliyində Osmanlı dövləti
ilə bağlı 4 səhifəlik xüsusi mövzu var. Qardaş Türkiyə
dərsliyində isə Azərbaycan xalqının fəxri olan Səfəvilər
dövləti ilə bağlı cəmi iki abzas məlumat verilmişdir. Bu
məlumatlar isə Sultan Səlimin Çaldıran döyüşündə
qələbəsini mədh etmək və Səfəvilər dövlətinin tənqidi
üzərində qurulmuşdur. Məsələn, Türkiyənin 10-cu sinif
"Tarix" dərsliyində (səh.73) belə məlumat verilmişdir:
"Sultan Süleyman İran üzərinə 4 böyük səfər təşkil
edərək Bağdad, Qarabağ, İrəvan və Naxçıvanı ələ keçirdi.
İran barış istəmək məcburiyyətində qaldı".
Sual yaranır: Qarabağ, İrəvan və Naxçıvan nə vaxtdan
İran ərazisi hesab olunur? Qardaş Türkiyə müəllifləri
Səfəviləri niyə İran dövləti hesab edir? Səfəvilər
dövləti ilə bağlı bir neçə mənfi cümlə, ermənilər ilə
bağlı 1 səhifə (səh.66-67) müsbət məlumat vermək hansı
məntiqlə izah oluna bilər?
Mövzunun ad seçimi, məzmunla bağlı mənim də iradlarım
olsa da Qupta imperiyasının geniş verilməsi ilə bağlı
fikirlə razılaşmıram. Çünki 7-ci siniflər üçün "Ümumi
tarix" dərsliyində bu dövlətlə bağlı cəmi bir abzas
məlumat verilmişdir. Dünyanın qədim sivilizasiya
mərkəzlərindən biri də Hindistandır. Ona görə də bu
ölkənin tarixi ilə bağlı məlumatların olması təbiidir.
Yaxın gələcəkdə IX sinif dərslikləri yeni kurikulumla
hazırlanacaq. Burada müxtəlif nüanslara xüsusi diqqət
yetiriləcək. Müəllimlərdən bəziləri bu dərsliklərin
tamamilə yenidən hazırlanmasını arzu edirlər. Düşünürəm
ki, köhnə dərsliklərin üzərində təkmilləşdirmə aparmaq
daha uyğun variant olardı.
Biz müəlliflər öz işimizə tənqidi yanaşmalıyıq. Belə
olan təqdirdə uğur əldə etmək olar. İradların obyektiv
olanları, işin səmərəliliyinə xidmət edənləri təbii ki,
nəzərə alınacaq. Əlbəttə ki, ideal iş yoxdur. Hər bir
işdə qüsurlar olur. O qüsurları tamamilə aradan
qaldırmaq mümkün deyil. Necə ki, dünyanın ən inkişaf
etmiş ölkələrinin dərsliklərində belə, müəyyən qüsurlar
var. Baxmayaraq ki, həmin ölkələrin dərsliklərlə bağlı
təcrübəsi uzun illərdir. Bizim ölkəmizin dərsliklərlə
bağlı təcrübəsi isə müstəqillik illərindən başlayır.
Son olaraq dərsliklərlə bağlı bütün irad və təkliflərə
görə həmkarlarıma, həmçinin bu müzakirənin təşkilinə
görə "Azərbaycan müəllimi" qəzetinin kollektivinə bir
daha təşəkkürlərimi bildirmək istəyirəm. Hesab edirəm ki,
bütün bu müzakirələr dərsliklərin təkmilləşməsinə kömək
edəcək.
Hazırladılar: Yusif Əliyev, Niyazi Rəhimov, Samirə
Kərimova,
foto: Rəşad ZİYADOVUNDUR, "Azərbaycan müəllimi" |
