|
Şəfəq FAZİLOVA,
Şabran şəhəri Tofiq Abbasov adına 1 nömrəli tam orta
məktəbin riyaziyyat müəllimi
 Müəllim
şagirdin mənəvi-əxlaqi dünyasına nüfuz edə bilən ən
güclü şəxsiyyətdir. Bütün dövrlərdə o öyrədən, həm də
özü öyrənən, tərbiyə edən, cəmiyyət üçün layiqli
vətəndaş yetirən şəxsiyyət olmuşdur. Müəllimin gərgin
əməyi hesabına şagirdin diqqəti, yaddaşı, təfəkkürü
inkişaf edərək formalaşır.
Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun
ötən il dekabrın əvvəllərində Bakıda təşkil etdiyi
dünyada humanist pedaqogikanın yaradıcısı kimi tanınan
Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, psixologiya
elmləri doktoru, professor Ş.Amonaşvilinin iştirakı ilə
keçirilən "Təhsil prosesində şagirdlərə şəxsiyyətyönümlü
- humanist yanaşmanın əsasları" mövzusunda müəllif
seminarının iştirakçısı olmuşam.
Novator pedaqoq olan Ş.Amonaşvilini çoxdan tanıyıram,
onun neçə-neçə pedaqoji kitablarını oxumuş, internetdən
söhbət və məsləhətlərini dinləmişəm. Rəğbət bəslədiyin
bir insanı real həyatda görüb, müvəffəqiyyət və
çətinliklərindən söhbət etmək, onunla diskussiyada
olmaq, ustad dərslərində iştirak etmək, yəqin ki, hər
bir müəllim üçün fərəhli haldır. Belə müəllimlərdən
biri də mənəm.
Təlimin təşkili formalarından biri də qeyri-standart
dərslərdir. Belə dərslər mahiyyət etibarilə standart
struktura malik olmurlar. Başqa sözlə, qeyri-standart
dərslər strukturu olmayan improvizə edilmiş tədris
məşğələləridir (dərs-ekskursiya, dərs-oyun,
dərs-konfrans, kompüter-dərs, dərs-nağıl, dərs-yarış,
dərs-kosmos və s.). Bu tədris məşğələlərinin yaranması
təhsilin demokratik əsasda qurulmasının nəticəsidir.
Ş.Amonaşvilinin Bakı məktəbliləri ilə apardığı belə
dərsləri gördüm. Bir daha inandım ki, müəllim dərsin
strukturunu müəyyənləşdirməkdə sərbəstdir. Bu zaman
şagirdlərin inkişaf səviyyəsini, onların meyil və
marağını əsas götürür. Şagirdləri öyrənməyə
həvəsləndirmək üçün forma və struktur müəyyənləşdirir,
seçdiyi vasitə və üsullarla onu zənginləşdirir. Əvvəllər
mən belə dərsləri təşkil edərkən narahat olurdum ki,
metodikada belə üsul və struktur yoxdur. Daha doğrusu,
bundan narazı olan kolleqalarım da az deyildi. Halbuki,
konkret təlim standartlarının reallaşmasına yönəlmiş bu
dərs nümunələrinin hər birinin ayrılıqda xüsusi təlim
məqsədlərinin həyata keçirilməsinə xidmət etdiyinin
şahidi olduqdan sonra belə dərslərin keçilməsinə həvəsim
daha da artdı.
İnformasiyaların çoxaldığı, uşaqların məlumatının
artdığı hazırkı şəraitdə dərsləri daha mütəhərrik və
dinamik şəkildə qurmaq, onu maraqlı fəaliyyət obyektinə
çevirmək tələb olunur. Bu baxımdan qeyri-standart
dərslərin imkanları böyükdür.
Yanvarın 29-da 5-ci sinifdə riyaziyyatdan "Onluq
kəsrin natural ədədə vurulması" mövzusunda harmonik
şəxsiyyətin inkişafını təbliğ edən "açıq dərs" keçdim.
Fəal təlimin mərhələləri ilə keçilən dərsdə ənənəvi
olmayan elementlər çox idi. Dərsdə şagirdlər iştirak
edirdilər və onların valideynləri ilə yanaşı, məktəbin
müəllimləri, dəvət olunmuş qonaqlar da var idi.
Dərsin iş forması cütlərlə işi şagirdlərdən deyil,
şagird və valideynindən təşkil etdim. Şərtə görə,
valideynlər öz övladlarına çalışmaların həllində
məsləhətlər verməli, əyani tapşırığı yerinə yetirməkdə
köməklik etməli idilər. Bu zaman mən həm də
valideynlərin evdə öz övladlarına riyaziyyatdan necə
kömək etmələrini bilmək istəyirdim.
Dərs kompüterlərin köməyi ilə təqdimat formasında
slaydlarla keçirildi. Motivasiya olaraq "yeddi" və
"bir" sözləri "gizlədilmiş" "Yeddi dəfə ölç, bir dəfə
biç" atalar sözündən istifadə etdim. Şagirdlər kiçik
diskussiyadan sonra qərara gəldilər ki, onlar əvvəl
fikirləşib sonra cavab verməlidirlər.
Məntiqi, əyləncəli, oyun xarakterli əvvəlki dərslərə
aid olan çalışmaları şagirdlər özləri kompüterdən
proyektor vasitəsi ilə göstərir, həllini valideynləri
ilə birgə axtarırdılar.
Şagirdlərə arxasında valideynlər üçün "Evinizdə beşinci
sinif şagirdi varmı?" adlı psixoloji məsləhətlər olan
işçi vərəqələr (A4) və işıqfor düzəltmək üçün üçrəngli
sahəsinin ölçüləri arxasında yazılmış dairəcik
payladım. Rəngli dairəciklər işçi vərəqələrinə
yapışdırılmışdı. Sonra problem sualı qoyuldu: vərəqənin
rənglənməyən hissəsinin sahəsi tapılmalıdır (rəngli
dairəciklərin birinin sahəsi 3,19 sm2, işçi
vərəqənin ölçüləri isə 21x29 sm şərt kimi verilmişdi).
Eyni toplananlarin cəminin (rəngli dairəciklərin
sahələrinin cəmi), onların sayının (3) birinin sahəsinə
(3,19sm2) olan hasili ilə əvəz edilərək
tapılmasının daha asan üsul olduğunu başa düşən
şagirdlər dərsin növbəti mərhələsində tədqiqatları
müzakirə edərək nəticə çıxardılar. Mən şagirdlərlə
yanaşı valideynlərinin onlara necə kömək etmələrini də
izləyir, çaşqınlıqla qarşılaşanda isə onların köməyinə
gəlirdim. Şagird və valideynlər dərsin bu mərhələsində
həzin klassik musiqinin sədaları altında işləyirdilər.
Növbəti mərhələdə şagirdlərdən yorğun
olub-olmadıqlarını soruşdum. Gözlər üçün bədən tərbiyəsi
dəqiqəsi adlanan hissədə şagirdlər gözləri yumulu halda
dediklərimə qulaq asdılar (Gözlərinizi yumaraq ulduzlu
səmanı təsvir edin. Qaranlıq səma. Ətraf sakitlikdir.
Kiçik parıldayan bir nöqtə yaxınlaşaraq böyüyür, böyüyür
və Yer kürəsinə çevrilir. Bu zaman ikinci bir nöqtə
əmələ gəlir. Bu nöqtə isə böyüyürək Sizə çevrilir. Siz
Yer planetinin üzərində uçursunuz. Siz sakitsiniz,
yüngülsünüz. Ətrafınızda çoxlu sayrışan ulduzlar
parıldayır. Siz gözlərinizi açırsınız. Təzə enerji və
qüvvə ilə dərsin yeni mərhələsinə başlayırsınız).
Dərsin nəticə və ümumiləşmə mərhələsində şagirdlərin öz
fotoşəkillərindən düzəldilmiş kollajı göstərərək tərtib
etdiyim məsələni ekranda onlara təqdim etdim. Məsələ
belə idi: C vitamini insanın 1 kq-lıq kütləsi üçün
0,0015q hesablanmışdır. Sizin hər birinizə ... gün,
həftə, ay ərzində nə qədər vitamin qəbul etmək
lazımdır? Nöqtələrin yerinə şagirdlərin fotoları
göründükcə hər kəs öz valideynləri ilə birgə özünə tələb
olunan vitaminin miqdarını hesablamağa başladı.
Refleksiya mərhələsində şagirdlər ekranda gördükləri
mövzunun qiymətləndirilməsi mərhələsinə aid olan
yarımçıq cümlələri tamamladılar.
(1.Mən dərsi ... başa düşdüm.
2.Mən bu dərsdə ... öyrəndim.
3.Belə dərs forması mənim ...).
Ev tapşırığı olaraq şagirdlərə dərslikdən və metodiki
vəsaitdən tapşırıqlar verdim.
Valideynlərə verilən ev tapşırığı isə övladlarına
M.Lomonosovun dediyi aforizmi izah etmək oldu:
"Riyaziyyat ağlı sahmana salır".
Keçdiyim dərs şagirdlərimin ürəyindən olduğundan öz
işimə yaradıcı yanaşaraq belə qeyri-standart dərslər
keçməkdə israrlıyam. Belə dərslərin keçilməsinə isə məni
ilhamlandıran, dəstək olan Ş.Amonaşvilidir. Ona və bu
seminarı təşkil edən Azərbaycan Respublikası Təhsil
Problemləri İnstitutuna təşəkkürümü bildirirəm. |
