|
Böyük Britaniyada çalışan həmyerlimiz Qərib Mürşüdov
rubrikamızın qonağıdır 
Xarici ölkələrin təhsil və
elmi-tədqiqat müəssisələrində çalışan həmvətənlərimiz
haqqında yazıların dərcini davam etdiririk. Bu
silsilədən növbəti yazımız Böyük Britaniyanın Kembric
şəhərində yerləşən Molekulyar Biologiya Laboratoriyası (MBL)
Tədqiqat İnstitutunun Hesablama Kristalloqrafiyası
qrupunun rəhbəri Qərib Mürşüdov haqqındadır.
"Niyyətin hara, mənzilin ora"
Qərib müəllimin həyat hekayətini vərəqləməyə başlayanda
ilk yada düşən bu atalar sözü oldu. Çünki "Necə oldu ki,
Böyük Britaniyaya getdiniz" sualını verəndə onun cavabı
belə oldu: "Mən həmişə Böyük Britaniyada işləmək fikri
ilə yaşayırdım". Məhz bu niyyət Qərib Mürşüdovu işləmək
üçün müxtəlif elmi mərkəzlərdən ona olan çoxlu təklifin
içindən Böyük Britaniyanı, buradakı məşhur universitetin
adı ilə tanınmış Kembric şəhərini seçməsinə səbəb olub.
Bu barədə o özü belə deyir:
- Mən Böyük Britaniyanın Kembric şəhərində yaşayır və
çalışıram. Asprianturanı qurtarıb, fizika-riyaziyyat
elmləri namizədi (PhD) dərəcəsini aldıqdan sonra
elmi-tədqiqatla məşğul olmaq üçün Böyük Britaniyaya
gəldim. Aspirantura vaxtı mən bir neçə beynəlxalq
konfransda və kurslarda iştirak etmişdim və məni bizim
sahədə məşğul olan dünya səviyyəli alimlər tanıyırdılar.
Mənə bir neçə elmi mərkəzdən orada işləmək üçün
təkliflər var idi. York Universitetinin kimya
fakültəsindən olan təklif məni daha çox maraqlandırdı.
Bunun əsas səbəbi o idi ki, 1990-cı illərdə York
Universitetinin kimya fakültəsi riyaziyyatın və
hesablama üsullarının eksperimental biologiyaya tətbiqi
üzrə aparıcı universitetlərdən biri sayılırdı.
 Tərcümeyi-haldan sətirlər
Qərib Mürşüdov 1962-ci ildə Şəmkir rayonunun
Dəllər-Cəyir kəndində anadan olub. 1980-ci ildə orta
məktəbi bitirdikdən sonra indiki Bakı Dövlət
Universitetinin tətbiqi riyaziyyat fakültəsinə qəbul
olub. Özünün qeyd etdiyinə görə, onda riyaziyyat
istiqamətinə marağın yaranmasında orta məktəb müəllimi
Valeh müəllimin çox təsiri olub: "Onun özünəməxsus
tədris üsulları var idi və bir neçə istedadlı uşaqla
ayrı məşğul olurdu," - deyə Qərib müəllim xatırlayır.
1985-ci ildə tətbiqi riyaziyyat fakültəsini fərqlənmə
diplomu ilə bitirdikdən sonra Q.Mürşüdov AMEA-nın indiki
Molekulyar Biologiya İnstitutunda (o vaxt bu, Fizika
İnstitutunun nəzdində Biotexnologiya Mərkəzi idi və bu
mərkəzin rəhbəri akademik Cəlal Əliyev idi) iki il
işləyib. 1987-ci ildə Moskva şəhərindəki
Kristalloqrafiya İnstitutuna ikiillik təcrübə keçmək
üçün gedib. O vaxt artıq Qərib müəllim iki elmi işin
həmmüəllifi idi. 1989-cu ildə həmin institutda
aspiranturaya qəbul olub və 1993-cü ildə müvəffəqiyyətlə
dissertasiya müdafiə etdikdən sonra York Universitetinin
kimya fakültəsinə elmi işçi kimi üçillik kontraktla işə
qəbul olunub.
2001-ci ildə biologiya və tibb elmləri sahəsində Böyük
Britaniyada ən prestijli qrantlardan birini - Wellcome
Trust aparıcı elmi işçisi qrantını alan Qərib müəllim
2011-ci ilə qədər bu qrantdan istifadə edərək öz elmi
qrupunu yaradıb. 2011-ci ildə ona dünyanın molekulyar
biologiya sahəsində ən məşhur olan tədqiqat
institutlarından birində - Tibb Tədqiqatları Şöbəsinin
Molekulyar Biologiya Laboratoriyasında (MBL) qrup
rəhbəri olmaq təklifi edilib. Hazırda institutda qrup
rəhbəri kimi çalışır.
 İndiyədək Q.Mürşüdovun elmi işlərinə
20.000 dəfə istinad olunub
"Mənim qrupumda 5 elmi işçı və iki doktorant çalışır", -
deyə Qərib müəllim bizimlə söhbətini davam etdirir:
"Mənim elmi qrupumun əsas işi riyaziyyat və hesablama
üsullarının bir neçə bioloji eksperimentlərini analiz
etmək üçün software inkişafından ibarətdir. Bizim
işlərimizin nəticələrindən dünyanın struktur biologiya
ilə məşğul olan elmi işçiləri istifadə edirlər. Bizim
işlərə, adətən, çox istinadlar olur. Məsələn, google
scholar-a görə, mənim işlərimə indiyədək 20.000-dən çox
istinad olub".
Onun rəhbərlik etdiyi qrup dünyanın müxtəlif ölkələrində
elmi kurslar hazırlayır və birhəftəlik elmi kurslar,
əsasən, gənc alimlər və doktorantlar üçün nəzərdə
tutulur. Bu kurslar Böyük Britaniyada, ABŞ-da,
Yaponiyada və Cənubi Amerikada təşkil olunur. Qrupun
planına əsasən müvafiq kursların Hindistanda və Çində
də həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Bundan başqa,
qrupun üzvləri elmi işlərin nəticələrinin müzakirəsi
üçün hər il bir neçə konfranslara gedir. Qərib müəllim
özü bu kurslar və konfranslar üçün 25-dən çox ölkədə
səfərdə olub.
"Böyük Britaniyada diplom ancaq
karyeranın birinci mərhələsi üçün lazım olur"
"İxtisasınız üzrə işləmək üçün nə etmiş, hansı
mərhələlərdən keçmisiniz" sualı ilə Qərib müəllimə
müraciət etdikdə o dedi:
- Mən Böyük Britaniyaya öz elmi işimin davamı üçün
getmişəm. Diplom və ya digər sənədlərin tanınması ilə
bağlı heç bir problemim olmayıb. Ümumiyyətlə, Böyük
Britaniyada diplomlar və digər sənədlər ancaq karyeranın
birinci mərhələsi üçün lazımdır. İşə başladıqdan sonra
ancaq elmi və idarəetmə nəticələri qiymətləndirilir.
Bunu qeyd etmək lazımdır ki, elmi müəssisələrdə daim iş
çox azdır. İşə davam etmək və yeni iş yeri tapmaq üçün
daim tədqiqatlar aparıb elmi nəticələr almaq lazımdır.
Elmi nəticələr isə beynəlxalq səviyyədə tanınan alimlər
tərəfindən qiymətləndirilir.
Mənim hazırda işlədiyim Molekulyar Biologiya
Laboratoriyası dünyada aparıcı alimlərin sərbəst elmi
işlə məşğul olması üçün yaradılan bir tədqiqat
institutudur. Bu laboratoriyada Nobel mukafatı alan 14
alim işləyib. Bundan əlavə, bu laboratoriyada təlim
keçən alimlər hazırda dünyanın müxtəlif ölkələrində
aparıcı institutlara və elmi laboratoriyalara rəhbərlik
edirlər.
Elmi axtarışların nəticələri: 70-dən
çox elmi məqalə
Qərib Mürşüdovun rəhbərlik etdiyi qrup riyaziyyat və
kompüter elmlərini, kristalloqrafiya və elektron
mikroskop, eksperimental verilənlərin analiz edilməsı
üçün yeni üsulların və bu üsullara əsaslanan kompüter
proqramlarının inkişafı ilə məşğuldur. Qrup dünyanın
müxtəlif aparıcı tədqiqat institutlarında çalışan
tanınmış alimlərlə birgə işləyir. Laboratoriyanın əldə
etdiyi üsullardan minlərlə laboratoriyada və dərman
hazırlayan kompaniyalarda istifadə edilir.
Qrupun bu sahədəki fəaliyyətini məhsuldar hesab etmək
olar. Belə ki, onun rəhbəri Qərib Mürşüdovun 70-dən çox
elmi məqaləsi var. Qrupdan olan elmi işlərin sayı isə
100-dən çoxdur.
Qərib Mürşüdovun fəaliyyətinin bir istiqaməti də
Azərbaycanda elmin inkişafına kömək etməklə bağlıdır.
Bunun üçün AMEA-nın Molekulyar Biologiya İnstitutunda
Hesablama Biologiyası laboratoriyası açılmışdır.
Həmyerlimiz institutun gələcəkdə dünya səviyyəsində elmi
nəticələr verməsini gözləyir. Onun sözlərinə görə,
ümumiyyətlə, dünya səviyyəli elmi nəticələr almaq üçün
elmi işçilərin seçilməsi, onların təcrübə alması vacib
şərtdir. Hazırda istedadlı gənclərin elmə cəlb
edilməsində müəyyən çətinliklər olduğunu deyən
tədqiqatçı bu çətinliklərin gələcəkdə aradan
qaldırılmasının mümkün olacağına inanır. Bu istiqamətdə
artıq ciddi addımlar da atılır ki, onlardan da biri
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin
İnkişafı Fondunun yaradılması və fondun bu istiqamətdə
gördüyü işlərdir. Bu işləri ancaq alqışlamaq olar.
Söhbətimizdə Böyük Britaniyada müəllimlərin səviyyəsi
məsələsinə də toxunan həmyerlimiz bu ölkədə müəllimlərin
səviyyəsinin, onların öz üzərlərində daim işləməsinin
məktəblərdən asılı olduğunu dedi. Bildirdi ki,
məktəblərin səviyyəsi onların harada yerləşməsindən
asılıdır. Onun fikrincə, Britaniya təhsil sistemi heç
də ideal deyil.
Böyük Britaniyada hər il məktəblərin nəticələri
qiymətləndirilir. Bunu qiymətləndirmək üçün bir neçə
üsullardan istifadə edilir:
1. Yüksək qiymət alan tələbələrin sayı. Qeyd etmək
lazımdır ki, Böyük Britaniyada orta məktəbin son
imtahanları əsas institutlara qəbul ilə sıx bağlıdır.
Ona görə də məktəbi yüksək qiymətlə qurtaran şagirdlər,
adətən, nüfuzlu universitetlərə qəbul olunurlar.
2. Digər bir üsul, şagirdlərin, tələbələrin nə qədər
inkişaf etməsidir.
Azərbaycançılıq ideyasının təbliği
xaricdə çalışan hər bir azərbaycanlı üçün şərəf
məsələsidir
Müsahibimizin nöqteyi-nəzərincə, Azərbaycanın təbliğinə
ən böyük töhfə xaricdə işləyən hər kəsin öz işini yaxşı
görməsidir. "Bizim elmi sahəmizdə mənə müəyyən qədər
hörmət var və mənim azəri olduğumu hamı bilir. Hansı bir
mübahisə və ya söhbət olanda, əlbəttə ki, mən
Azərbaycanın nöqteyi-nəzərini müdafiə edirəm. Yenə də
qeyd etmək istərdim ki, əgər biz səsimizin eşidilməsini
istəyiriksə onda öz sahələrimizdə yaxşı mütəxəssis,
mümkündürsə hətta səviyyəli ekspertlər olmalıyıq. Adətən
müvəffəqiyyət qazanan mütəxəssislərin səsini və sözünü
diqqətlə dinləyirlər.
Yusif ƏLİYEV,
"Azərbaycan müəllimi",
əməkdar jurnalist,
Almaz HƏSRƏT,
Təhsil Problemləri İnstitutunun şöbə müdiri,
əməkdar müəllim |
