|
Adib SALMANOV,
akademik Z.Əliyeva adına Bərdə şəhər texniki fənlər
təmayüllü məktəb-liseyin
riyaziyyat və informatika müəllimi
Qiymətləndirmə təlim prosesinin ən vacib, çətin və
həssas yanaşılması lazım olan məsələlərindəndir.
İnteraktiv təlimdə qiymətləndirmə ənənəvi təlimdəkindən
fərqli olaraq yalnız yaddaşdakı biliyi deyil, eyni
zamanda öyrənənin əldə etdiyi bacarıq, vərdiş və
dəyərləri də prioritet sayır. Təlim zamanı ilkin olaraq
diaqnostik qiymətləndirmə aparılır. Bu qiymətləndirmə
şagirdin yaddaşındakı informasiya yükünü, əvvəlcədən
əldə etdiyi bacarıq, vərdiş və dəyərləri
müəyyənləşdirir. Diaqnostik qiymətləndirmə tədris
vahidinin (fəslin) və hər hansı konkret mövzunun
əvvəlində aparıla bilər.
Dərs ilinin əvvəlində aparılan diaqnostik qiymətləndirmə
ilboyu keçiləcək mövzular haqqında şagirdin əvvəlcədən
bildiyi informasiyalarla yanaşı keçmişdə əldə etmiş
olduğu bilik və bacarığı necə tətbiq edəcəyini də ölçür.
Bu zaman bir neçə amili nəzərə almaq lazımdır. İlk
növbədə yeni dərs ilinin başlanğıcında uzun müddət dərs
prosesindən ayrılmış şagirdlər keçmiş biliklərinin əksər
hissəsini itirirlər. Bu bilikləri bərpa etmək üçün bir
müddət vaxt lazım olur. Bacarıqlı şagirdlər isə
diaqnostik qiymətləndirmə zamanı onlara həlli
tapşırılmış problemləri (hər hansı qısa sual belə bir
problem sayılır) məntiqləri gücünə həll etməyə
çalışırlar.
Tədris vahidinin başlanğıcında aparılan diaqnostik
qiymətləndirmə zamanı şagirdin öyrəniləcək eyni fəsilə
aid olan mövzular haqqında hansı və nə qədər
informasiyaya, hansı bacarıqlara malik olduğu ölçülür.
Tədris zamanı ilboyu aparılan qiymətləndirmə formativ
qiymətləndirmədir. Riyaziyyat fənninin özəlliklərindən
biri odur ki, formativ qiymətləndirmə məsələ və misal
formasında şagirdin qarşısına qoyulmuş problemin
həllində öz əksini tapa bilir. Yəni şagirdə tapşırılmış
çalışmaların həlli (həll edilməmiş, səhv həlli, səhv
cavabın alınması, fərqli həll yolu və s.) onun gündəlik
qiymətini formalaşdıra bilir. Bu məsələdə də diqqətimizi
şagirdin məntiqinə daha çox yönəltməliyik. Daha yaxşı
olar ki, şagirdlərə həll etdikləri problemə (məsələ və
ya misal) oxşar, yeni problemlər quraşdırıb həll etmək
tapşırılsın. Belə olduğu halda artıq şagird nəsə kəşf
etmiş olur. Formativ qiymətləndirmə keçirilmiş mövzuya
uyğun olaraq şifahi də aparıla bilər. Həndəsə fənnində
bu daha əlverişlidir.
Şagirdin mənimsəməsini, təfəkkürünü, məntiqini,
bacarığını və s. meyarları sonda ölçmək üçünsə summativ
qiymətləndirmədən istifadə edilir. Summativ
qiymətləndirmə iki mərhələdə - kiçik summativ
qiymətləndirmə (KSQ) və böyük summativ qiymətləndirməyə
(BSQ) ayrılır. KSQ hər tədris vahidinin sonunda
aparılır. Müəllimin istəyindən asılı olaraq çoxsaylı
mövzuların sonunda da aparılır. Ənənəvi təhsildə bunu
yoxlama yazı işlərinin köməyilə demək olar ki, aparırıq.
Ancaq yoxlama yazı işləri heç də şagirdin bilik və
bacarıqlarını ortaya çıxara bilmir.
KSQ zamanı şagirdlər problemləri yazılı forma ilə
yanaşı, şifahi də həll etsələr yaxşı olar. Elə şagirdlər
var ki, hər hansı məsələnin həllini şifahi yolla məntiqi
həll edirlər, yazıya isə ala bilmirlər və ya problemin
həllinə ip ucları, açarlar verə bilirlər. Şagirdə imkan
yaratmaq lazımdır ki, həll etməkdə çətinlik çəkdiyi
problemə oxşar situasiyalı vəziyyət yaradaraq təhlil və
sintezlə həll yolu tapsın.
Həndəsə məsələlərində şagirdlər problemin həllini çox
qısa yolla, yəni öz məntiqlərində isbat edərək həll
etməyi daha üstün tuturlar. Bu normalardan kənar görünsə
də şagirdin məntiqini qiymətləndirməmək, şübhəsiz,
düzgün olmazdı.
Riyaziyyat fənninin bir maraqlı və yaxşı cəhəti ondadır
ki, hər hansı tədris vahidinə uyğun KSQ apararkən
əvvəlcədən öyrənilmiş tədris vahidlərini də çox
asanlıqla qiymətləndirilən tədris vahidinin içərisində
qiymətləndirmək mümkün olur.
Böyük summativ qiymətləndirmə yarımillərin sonunda
aparılır və yarımillik qiymətləndirmə çıxarılır. BSQ
KSQ-yə söykənərək aparılır. Ancaq bu o demək deyil ki,
BSQ zamanı şagirdlərin qarşısında heç bir problem
qoyulmamalıdır. BSQ zamanı da keçilmiş mövzu və
fəsillərə aid olan yazılı və şifahi şəkildə problemlər
qoyula bilər. Sinfə ümumilikdə maraqlı bir layihə
işlənib hazırlanması tapşırıla bilər. Təbii ki, layihə
keçmiş bütün mövzuları əhatə etməlidir.
Qiymətləndirmə zamanı şagirdlərin özlərinin apardığı
qiymətləndirmədən də istifadə etmək lazımdır. Belə
olduğu halda şagirdə vəzifə tapşırılmış olur və bir çox
dəyərlər üzə çıxır və inkişaf edir. Dəqiqlik,
məsuliyyət, səmimilik, yoldaşları hərtərəfli tanımaq və
s. kimi dəyərlər formalaşır.
Yekin olaraq onu qeyd edək ki, düzgün aparılmış
qiymətləndirmə gələcəkdə cəmiyyət üçün vətəndaş olacaq
bugünkü şagirdin bir nömrəli xasiyyətnaməsidir. |
