|
Mütəxəssislər həyəcan təbili çalır
Rüfanə GÜNƏŞ,
"Azərbaycan müəllimi"
rufanequrbanova@gmail.com
 Sosial
şəbəkələr... Onlar həyatımızın bir hissəsinə çevrilib.
Hətta bəzilərimiz günümüzün çox hissəsini sosial
şəbəkələrə həsr edirik. Bu şəbəkələr bəzi işlərimizi
asanlaşdırsa da, təhlükəsizlik baxımından bir çox
çətinliklərə də yol açır. Xüsusilədə yetkinlik yaşına
çatmayan şəxslərdə.
Son illər yayılan xəbərlər heç də ürəkaçan deyildir. Bir
çox məktəblilər sosial şəbəkələrdə tanış olduqları,
qiyabi tanıdıqları şəxslərin "toruna" düşürlər. Bu da
cəmiyyətin mənəvi-psixoloji inkişafına mənfi təsir
göstərən amillərdən biridir.
Bəs uşaqlar neçə yaşından sosial şəbəkələrdən istifadə
etməlidir? Ümumiyyətlə, uşaqlar sosial şəbəkələrdən
istifadə etməlidirmi? Əgər etməlidirsə, bu necə
olmalıdır? Həyatımızın mərkəzinə daxil olan sualların
cavabını tapmaq üçün mütəxəssislərə müraciət etdik.
Psixoloq Elnur Rüstəmov deyir ki, uşaqlar yetkinlik
yaşına çatmadan sosial şəbəkələrdən istifadə
etməməlidir:
- Feysbukda (facebook) qeydiyyatdan keçmək üçün 14
yaşından yuxarı olmaq lazımdır. Amma onun təhlükəsizlik
məsələsi qorunmur. Düşünürəm ki, qorumaq da çətindir. Bu
gün dünyada 7-8 yaşında uşaqlar var ki, özlərini böyük
göstərməklə qeydiyyatdan keçirlər və istifadə edirlər.
Problem nədən ibarətdir? Hər bir yaşın özünə uyğun ala
biləcəyi informasiyalar var. Sosial şəbəkələrdə isə
limit qorunmur. Bu da uşaqların vaxtından əvvəl artıq
informasiya ilə yüklənmələrinə səbəb olur, onlarda
aqressiya, fobiya kimi fəsadlar yaradır. Görürük ki,
həmin aqressiyada çox vaxt evə yönəlir. Sosial
şəbəkələrdən vaxtından əvvəl istifadə uşaqların
psixikasına mənfi təsir göstərir. Sosial şəbəkələrdə
müxtəlif mənfi düşüncələrə sahib olan insanların
qruplaşmaları olur. Onlar çox zaman hər hansı bir
qruplaşmanın üzvü olur. Elə oyunlar var ki, onlar sosial
şəbəkələrdə oynanılır. Uşaqlar da erkən yaşda bu
oyunlara qurşanır. Daha sonra bu da evdən pul
oğurlanmasına gətirib çıxarır. Ən böyük problemlərdən
biri də təhsildən uzaqlaşmaqdır. Problemləri həll etmək
istəyən valideynlər diqqətli olmalıdırlar. Bu barədə
cəmiyyəti maarifləndirmək lazımdır.
Bəs psixoloq necə düşünür: uşaqlar neçə yaşdan sosial
şəbəkələrdən istifadə edə bilər?
- Ümumiyyətlə, sosial şəbəkələrdən istifadə yetkin
yaşda, 16-17 yaşdan sonra olmalıdır. Bəzən uşaqlar bu
şəbəkələrdən istifadə etmək üçün valideynlərə deyirlər
ki, biz sinif yoldaşlarımızla dərslərə hazırlaşırıq.
Amma bu heç də belə deyil.
Cəmiyyət və valideynlər bu bəlalardan uzaq olmaq üçün
hansı addımlar atmalıdır?
- Birincisi, valideyn uşaqla vaxt keçirməlidir. Bu gün
əksər valideynlər uşaqları ilə vaxt keçirmir. Bu
faktdır. Valideyn
uşağına bilgisayar alır, onu internetə qoşur. Uşaq da
erkən yaşında bütün gün oyun oynayır. Valideynə
dəyib-dolaşmır. Valideyn əziyyət çəkmək istəmir.
Rahatlığa qaçır. Amma valideynlə uşaq arasında nə qədər
çox canlı ünsiyyət olarsa uşaq bir o qədər sosial
şəbəkələrdən uzaq olar. Məsələn, valideynlər uşağı
psixoloqa gətirəndə fikirləşirlər ki, işimiz bununla
bitdi. Psixoloq onlara uşaqla vaxt keçirin deyəndə
görürük ki, həvəs göstərmirlər. Valideyn razıdır ki,
artıq pul xərcləsin, amma uşaqla vaxt keçirməsin.
Məsələnin psixoloji yönü ilə yanaşı, həm də texnoloji
tərəfi də var. Sosial şəbəkələrdən istifadə edən uşaqlar
informasiya təhlükəsizliyi baxımından hansı
problemlərlə üzləşə bilərlər? Bu barədə Azərbaycan
İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz məlumat
verir:
- Sosial şəbəkələrin əksəriyyətində yaş məhdudiyyəti
qoyulur. Amma reallıq belədir ki, bunlara əməl olunmur.
Uşaqlar da çox erkən yaşdan sosial şəbəkələrdən istifadə
etməyə başlayır. Bu reallıqdır ki, texnoloji vasitələri
uşağın əlindən almaq mümkün deyil. Mən düşünürəm ki, bu
məsələlərdə cəmiyyətin, valideynlərin, təhsil
müəssisələrinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Onlar
çalışmalıdır ki, uşaqlar sosial şəbəkələrdən daha
effektiv, faydalı istifadə etsinlər. Elə etmək lazımdır
uşaqda asılılıq yaranmasın. Bunun üçün də valideynlərin
uşaqlar üzərində müəyyən nəzarəti ola bilər. İnformasiya
təhlükəsizliyi qorunmalıdır ki, uşaqların
psixologiyasına zərər vuracaq informasiyaları
almasınlar. Uşaqlar sosial şəbəkələrdən istifadə edərkən
başqaları onların internet üzərindən təsir göstərə
bilməsin. Uşağa və ailəyə məxsus informasiyalar başqa
tərəfə ötürülməsin.
Osman müəllim qanunvericiliklə qadağan olunmuş
informasiyaların sosial şəbəkələrdən daha rahat əldə
olunduğunu bildirir:
- Qanunvericilikdə uşaqların əldə etməsi qadağan olunan
informasiyalar var ki, bunlara da terrorizm, ekstremizm,
zorakılıq, pornoqrafiya, erotika və s. aiddir. Bu
informasiyaları çox rahatlıqla əldə etmək olur. Elə
etmək lazımdır ki, uşaqlar belə informasiyaları əldə
etməsinlər. Bunun üçün həm ödənişli, həm də ödənişsiz
texnoloji imkanlar var. Yetər ki, valideynlər bundan
istifadə etsinlər. Digər tərəfdən, uşaqlar aldadıla
bilər, onlara və ailələrinə məxsus informasiyalar digər
tərəfə ötürülə bilər.
Uşaqlara evdə valideynlərin, məktəbdə də müəllimlərin
nəzarəti vacibdir. Uşaqların ilbəil sosial şəbəkələrə
marağının artdığını deyən 132-134 nömrəli təhsil
kompleksinin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi Aynur
Dadaşova nəzarətin vacib olduğunu bildirir:
- İşlədiyim müddətdə müşahidə etmişəm ki, şagirdlərin
sosial şəbəkələrə daxil olma yaşı get-gedə azalır. Onlar
artıq lap kiçik yaşlardan, ibtidai siniflərdən bir çox
sosial şəbəkələrdən istifadə etməyə başlayırlar.
Fikirləşirəm ki, mütləq valideyn nəzarəti olmalıdır.
Müəllim nəzarəti belədir ki, biz məktəb daxilində
nəzarət edə bilirik. Məktəbdə sosial şəbəkələrdən
nəzarətsiz istifadə olunmur. Biz məsləhət verə bilərik
ki, filan səhifədən hər hansı informasiyanı götürün.
Amma valideyn mütləq nəzarət etməlidir ki, uşağı hansı
sosial şəbəkədən istifadə edir, nə ilə məşğuldur.
İstifadə edilən sosial şəbəkənin kodu valideyndə də
olmalıdır.
Müxtəlif sosial şəbəkələrdən istifadə edən uşaqların
dərslərdə geri qalmağını görmüsünüz?
- Şagirddən də çox şey asılıdır. Elə şagirdlər var ki,
sosial şəbəkələrdən istifadə edir, lakin onun dərsinə
təsir etmir. Amma ümumi götürdükdə bu onun dərsdən
yayınmasına səbəb olur. Vaxtını alır. Lazım olmayan
məlumatlarla tanış olmaqdansa olmasa yaxşıdır. İbtidai
siniflərin valideynlərin nəzarətində, hər hansı
informasiyanı əldə etmək üçün youtube-dan, google-dan
istifadəsinin əleyhinə deyiləm. Amma digər sosial
şəbəkələrdən istifadənin tam əleyhinəyəm. Onlarda yaş
məhdudiyyətinin qoyulmasının tərəfdarıyam. Yuxarı sinif
şagirdləri istifadə edə bilərlər. Çünki onlar daha
məsuliyyətlidir. Ən azından nəyin yaxşı, nəyin pis
olduqlarını dərk edəcək yaşdadırlar. Mənim keçənilki
məzunlarımın hamısının "Facebook" hesabı var idi. Lakin
onlar qəbul imtahanlarına hazırlaşırdılar deyə, çox
istifadə etmirdilər. Həm də bütün bunlarla bağlı
məktəbdə də maarifləndirmə işləri aparılmalıdır.
İnformatika dərslərində də nəzarət edilir ki, uşaqlar
hara daxil olur. Müəllimlər digər dərslərdə də
uşaqların məlumatları hardan əldə etdiyi ilə
maraqlanmalıdır. Həm də müəllim özü də həmin sosial
şəbəkələr barədə məlumatlı olmalıdır. Ümumiyyətlə,
müəllim və valideynlər nəzarət yolunda birlikdə,
dostcasına addımlamalıdırlar. Bu məsələləri birlikdə
müzakirə edib, məsləhətləşməlidirlər.
Qeyd edək ki, 2014-cü ilin sonunda Azərbaycanda sosial
şəbəkə istifadəçilərinin statistikası açıqlanmışdı.
"Global Stats" statistik mərkəzinin hesablamalarına
görə, son bir ildə Azərbaycanda Facebook sosial
şəbəkəsinin itifadəçilərinin sayı kəskin artsa da,
Youtube və Twitter sosial şəbəkələri ilə bağlı vəziyyət
fərqli olub. Ölkəmizdə Facebook sosial şəbəkəsinin payı
23,3 faiz artaraq sosial media bazarının 89,73 faizini
təşkil edib. İstifadəçi marağına görə ikinci yeri 2,9
faiz bazar payı ilə Youtube sosial şəbəkəsi tutub.
Üçüncü yerdə 2,24 faiz bazar payı ilə Twitter sosial
şəbəkəsi yerləşib və onun bazar payında ötən illə
müqayisədə azalma müşahidə olunur. Odnoklassniki
şəbəkəsinin Azərbaycanda bazar payı 1 faizdən aşağı
düşüb, halbuki ötən ilin müvafiq dövründə bu rəqəm 5,11
faiz təşkil edirdi. |
