|
M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı
filialının beynəlxalq nüfuzu və maddi-texniki bazası bu
mötəbər yarışın yüksək səviyyədə keçirilməsinə təminat
verir
Niyazi Rəhimov, "Azərbaycan müəllimi"
niyazisherifsoy@mail.ru
 Azərbaycan
son illər ərzində bir çox beynəlxalq müsabiqə və
yarışlara ev sahibliyi edib. Bu cür mötəbər yarışlardan
biri, məktəblilərin 47-ci Beynəlxalq Kimya Olimpiadası
ölkəmizdə 2015-ci ildə M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət
Universitetinin Bakı filialında keçiriləcək. 47-ci
Beynəlxalq Kimya Olimpiadasının əsas məqsədi dünya
gənclərinin kimya elmlərinə marağını artırmaqdır.
Olimpiadanın təşkilat komitəsinin sədri MDU-nun Bakı
filialının rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor
Nərgiz Paşayevadır.
MDU-nun Bakı filialında Olimpiadanın keçirilməsi barədə
qərar 2012-ci ilin iyulunda Vaşinqtonda Beynəlxalq Kimya
Olimpiadasının İdarəetmə Komitəsi tərəfindən qəbul
edilib. Azərbaycan MDB məkanında Rusiyadan sonra
Beynəlxalq Kimya Olimpiadasını keçirmək hüququnu əldə
edən ikinci ölkədir. Qeyd edək ki, bu qərar MDU-nun Bakı
filialının nüfuzunu və beynəlxalq səviyyədə tanınmasını
nümayiş etdirir.
Beynəlxalq Kimya Olimpiadasının Azərbaycanda keçirilməsi
əhəmiyyətli bir hadisədir. Tədbirdə 80-ə yaxın ölkənin
milli komandaları və 250-ə qədər alimlər,
kimyaçı-mütəxəssislər və müəllimlərin iştirakı nəzərdə
tutulub. Olimpiadanın müxtəlif ölkələrdən olan
iştirakçıları Azərbaycan haqqında informasiya əldə edə
biləcəklər. Bundan başqa, olimpiada Azərbaycan
təhsilinin, elminin inkişafında mühüm rol oynayacaq.
 Beynəlxalq
Kimya Olimpiadasının tarixinə nəzər saldıqda görürük ki,
olimpiada ilk dəfə 1968-ci ildə keçmiş Çexoslovakiya
Sosialist Respublikasında keçirilib. Həmin ildən
etibarən dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən
olimpiada sonuncu olaraq 2014-cü ildə Vyetnamın paytaxtı
Hanoy şəhərində təşkil olunub. Sonra 46-cı Beynəlxalq
Kimya Olimpiadasının bayrağı oradan Azərbaycana -
MDU-nun Bakı filialına gətirilib.
Qeyd edək ki, təhsil naziri Mikayıl Cabbarov
"Məktəblilərin 47-ci Beynəlxalq Kimya Olimpiadasında
çıxış edəcək milli komandaya namizədlərin seçilməsi
Qaydaları"nın təsdiq olunması barədə əmr imzalayıb.
Qaydalara görə seçim turları rayon (şəhər), zona və
respublika mərhələlərindən ibarət olacaq. Qalib
şagirdlərdən ibarət komanda yaradılacaq və həmin komanda
olimpiadada respublikamızı təmsil edəcək. Seçim
turlarında qalib olan şagirdlərdən ibarət komanda
MDU-nun Bakı filialının professor-müəllim heyəti
tərəfindən olimpiadaya hazırlıq mərhələsi keçəcək.
M.V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı
filialı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 yanvar
2008-ci il tarixli 2621 saylı "M.V. Lomonosov adına
Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının
fəaliyyətinin təşkil edilməsi" haqqında Sərəncamı ilə
yaradılmışdır. Filialda ilk tələbə qəbulu 2008-ci ilin
yayında həyata keçirilib. Həmin dövrdə tələbə qəbulu üç
fakültə üzrə aparılırdı və bu üç fakültədən biri də
kimya fakültəsi idi.
Azərbaycan həmişə kimya, xüsusilə neft-kimya elminin
yüksək səviyyədə inkişafı ilə məşhur olmuşdur və bu gün
Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialı kimya elmi
üzrə bir sıra mütəxəssislər hazırlayır. Universitetin
məzunları dövlət müəssisələrində və özəl şirkətlərdə
uğurla çalışırlar. MDU-nun Bakı filialının rektoru,
professor Nərgiz xanım Paşayevanın diqqəti sayəsində 6
il ərzində kimya fakültəsi sürətlə inkişaf etmişdir.
Nəzərə çatdıraq ki, artıq universitetdə olimpiadanın
təşkilatı ilə bağlı hazırlıqlar görülür: katalayzerin
ilk nömrəsi, olimpiadanın saytı (icho2015.msu.az),
bütün iştirakçılar üçün proqramlar, eləcə də
olimpiadanın nəzəri və təcrübi hissələrini keçirmək
üçün lazımi auditoriyalar və laboratoriyalar
hazırlanıb.
Böyük bir kampusla əhatə olunan ali təhsil ocağında
olimpiadanın keçirilməsi üçün hər bir şərait mövcuddur -
müasir avadanlıq, yəni müxtəlif laboratoriyalar:
qeyri-üzvi kimya (2 laboratoriya), analitik kimya (2
laboratoriya), üzvi kimya, fiziki kimya, kolloid
kimyası, yüksək molekullu birləşmələr (2 laboratoriya),
kimya texnologiyası (2 laboratoriya) və radiokimya
tədris laboratoriyaları. Bundan başqa kimya fakültəsi
informatika, kimyanın saylı metodları,
proqramlaşdırmanın əsasları, elm və təhsildə kompüter
texnologiyaları (magistr proqramı üzrə) dərslərinin
keçirildiyi kompüter otağına və kimya sahəsi üçün vacib
olan, I və II kurslarda tədris olunan fizika elminin
daha dərindən öyrənilməsi məqsədilə fizpraktikum
laboratoriyasına da malikdir.
Filialın avadanlıq baxımından yüksək peşəkarlıqla
təchizatı tələbələrə nəinki uğurlu təhsil verməyə,
həmçinin kimyanın müxtəlif sahələri üzrə fundamental və
tətbiqi araşdırmalar aparmağa imkan yaradır.
Aşağıda laboratoriya işləri aparmaq üçün istifadə olunan
əsas avadanlıqların qısa xarakteristikası verilmişdir.
Algilent 7890A
Qaz xromatoqrafı HP-5 tərpənməz maye fazalı kapilyar
kalonkalarla (temperatur qradienti mümkündür,
qaz-daşıyıcı - azot generatorundan azot).
Avadanlıq qeyri-qütbi və az qütblü uçucu birləşmələrin
(məsələn, torpaq və suda mövcud olan neft məhsullarının
təyin edilməsi) ayrılması və müəyyənləşdirilməsi üçün
istifadə olunur. Maye xromatoqraf avadanlıqları,
"Akvilon" firmasının yüksək təzyiqli nasosundan,
"XimAvtomatika" firmasının spektrofotometrik və
amperometrik dedektorlarından, xromatoqraf mənbələrindən
istifadə etmək üçün "Multixrom" sistemindən ibarətdir,
kalonkalar isə "Diasorb C16" firmasının sorbentləriylə
doldurulmuşdur. Avadanlıq izokratik rejimdə YEMX-un
dövri-faza variantı üçün işləməyə qadirdir. Məsələn,
fenol, ksenol, poliaromatik karbohidrogenlər, amin,
aromatik turşuların, farmoseptik preparatların vitamin,
profen, b-blokatorlar və s. torpaq və suda olan
pestisidlər kimi müxtəlif əsas komponentləri və
qarışıqları müəyyən etmək və ayırmaq üçün istifadə
olunur. Bundan əlavə, bu avadanlığın köməyilə yüksək
effektli maye xromatoqrafları üçün sorbentlərin
öyrənilməsində də istifadə edilir.
JenwayPFP7
alovlu fotometr qələvi və qələvi-metal atom və
ionlarının intensiv şüalanmalarını ölçməyə imkan
yaradır. Avadanlığın vəzifəsi təbii və mineral suların,
bioloji mayelərin və s. analizini aparmaqdır.
Həssaslığın ölçüsü mkq/ml-dir.
Registə etməyən LekiSS1207 spektrometri və registrə edən
UNİCOUV-2804
spektrometri su, torpaq, minerallar, metal ərintilərini
və s. ölçmək üçün hazırlanıb. Bərk faza nümunələri,
kimyəvi elementlərin çıxarılması, ayrılması və
konsentrasiyası açıldıqdan sonra ayrı-ayrı komponentləri
müəyyən etmək, turşu-qələvi balansının, tarazlıq
kompleks reaksiyalar, hasilatı və sorbsiya tarazlıqla
öyrənilməsi mümkündür. Həssaslıq ölçüsü - mkq/ml-dir.
Spectrofluorometer Fluorat-02-Panorama
həyəcanlanma spektrlərinin (udma) və maddələrin UB-da
lüminessensiya və görünən spektr regionlarda, eləcə də
qeyri-üzvi və üzvi çirkləndiricilərin su, hava, torpaq,
sənaye materialları, ərzaq mallarında konsentrasiyasını
müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Spektroskan Maks-GF2E dalğa
dispersiyalırentgenoflürosent spekrometri
bərk (monolit və tozabənzər) və maye nümunələrini,
həmçinin kimyəvi elementlərin konsentrasiyasını, eyni
vaxtda çoxelementli təbii və sənaye obyektlərinin
(ərintilər, filizlər, torpaq, mineral, neft, yağ və
suların) kəmiyyət və keyfiyyət analizini aparmaq üçün
istifadə olunur.
Voltamperometrik AVA-3 analizatoru
intensiv voltamperometr üsulu ilə su şəraitində bir
sıra kütləvi kation və anionların (məsələn, kadmium,
qurğuşun, mis, sink, selenium, arsen və s.)
konsentrasiyasını ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Bu üsul yüksək təmiz maddələrin çirklənmə dərəcəsini
ölçməyə imkan yaradır. Hazırda bu üsulun köməyi ilə
obyektlərdə olan ağır metalların və toksik maddələrin
miqdarını öyrənmək, vitamin, farmaseptik prepatatları,
pestisidlər kimi üzvi birləşmələri təyin etmək
mümkündür. Qeyd etdiyimiz üsul elektrokimyəvi, başqa
prinsip üzrə işləyən analitik üsulların arasında ən
həssasıdır və bu üsul yalnız neytron-aktivizasiya
analizinin həssaslığı ilə müqayisə oluna bilər.
Müasir avadanlıqlarla kolloid kimyası laboratoriyası da
təchiz olunmuşdur ki, bu da vacib sənaye məsələlərini
həll etməyə imkan yaradır.
PocketDyne BP2100
və EasyDyne (KRUSS, Almaniya) - maye/qaz, maye1/ maye2
səthi gərginliyi ölçmək üçün nəzərdə tutulub.
EasyDrop (KRUUS, Almaniya)
- müxtəlif maye və bərk maddələrin künc dərəcələrini
ölçmək üçün.
DİN/İSO VİSCOSİMETER 550 fırlanma viskozimetri
(Thermo HAAKE, Almaniya) - nəzarət olunan deformasiya
sistemində işləyən silindr-silindr hesablama sistemində
reoloji xassələri ölçmək üçün istifadə olunur. Aparat
deformasiyanın sürəti ilə gərginliyin irəliləməsi
arasında asılılığı ayırd etməyə imkan yaradır. Təcrübə
obyekti kimi özüllü nyuton mayeləri, qeyri-nyuton
mayeləri və zəif quruluşa malik (helium, koaqulyasiyalı
strukturlar) sistemlər istifadə oluna bilər.
Qranulların möhkəmliyini ölçən İPQ-1 aparatı nümunələri
havada və adsorbik-aktiv mühitdə əzmək üçün lazım olan
gücü təyin etməyə imkan yaradır.
Filialın avadanlıq təchizatının qüruru termokameralı
İnstron - 5960 universal parçalama aparatıdır.
Aparat polimer və kompozisiyalı materialların mexaniki
xassələrini öyrənmək üçün yüksək molekullu birləşmələr
və kimya texnologiyasi laboratoriyalarında IV kurs
tələbələrinə tədris olunur. Hazırda müxtəlif kimya
laboratoriyalarında, eləcə də sənayedə böyük həcmdə
kimyəvi materiallar hazırlanır. Lakin onlardan avtomobil
və təyyarələr üçün möhkəm və uzunömürlü, birdəfəlik
istifadə üçün nəzərdə tutulmuş qab və ya qablaşdırmalara
uyğun olmasını necə ayırd etmək olar? Bu suala cavab
vermək üçün materialın möhkəmlik, deformasiya,
plastiklik, termodözümlülük kimi kompleks mexaniki
xassələrini dəyərləndirmək lazımdır.
Sınaqlar öncədən təyin edilmiş müəyyən sürətlə
nümunələrin parçalanması və dinamometrik ölçü cihazı ilə
müxtəlif temperaturlarda deformasiyası və gərginliyinin
ölçməsindən ibarətdir. Alınan məlumat rəqəmsal və ya
qrafik formada birbaşa kompüterə ötürülür. Operator üçün
avadanlığın iş prinsipi çox sadədir və nəticələrin
hesablanması tamamilə kompüterləşdirilmişdir.
Göründüyü kimi, ali təhsil ocağının maddi-texniki
bazası, kadr potensialı bu mötəbər yarışın Azərbaycanda
yüksək səviyyədə keçiriləcəyinə əminlik yaradır.
|
