|
Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun qızı Sevda
İbrahimovanın atası ilə bağlı indiyədək mətbuatda dərc
olunmamış xatirələri
Rüfanə GÜNƏŞ,
"Azərbaycan müəllimi"
rufanequrbanova@gmail.com
 "Əziz
qızım Sevda! Səni təbrik edirik. Sən təbiətdə ən
müqəddəs zümrə olan analar cərgəsinə daxil olsan da
bizim sevimli balamız Sevdasan". Bu cümlələri Sevda
İbrahimovanın atası, mərhum yazıçımız Mirzə İbrahimovun
90 illiyində dərc etdirdiyi "Atama çatmayan məktub"unda
oxuyuram. Dekabrın 17-də Mirzə İbrahimovun vəfatından
21 il ötdü. Onun anım günündə qızı, bəstəkar, Azərbaycan
Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, professor
Sevda İbrahimova ilə atası barədə söhbət etmək
istəyirəm. Sevda xanımın dekabrın 18-də 75 illik
yubileyi münasibəti ilə Azərbaycan Dövlət
Filarmoniyasında müəllif konserti keçiriləcəyi ilə bağlı
işinin çox olmasına baxmayaraq, sağ olsun, sualları
cavablandırmağa vaxt ayırır.
- Mirzə İbrahimovu tanımayan birinə siz onu necə
tanıdardınız? Mirzə İbrahimov necə insan idi?
- Mən öz fikrimi deyə bilərəm. Amma insanlar onu necə
tanıyıb deyə bilmərəm. Ürəyiaçıq, təmizqəlbli, saf
qəlbli, heç vaxt heç kimə pislik etməyən. Hamıya kömək
və yaxşılıq edən biri olub atam. Heç unuda bilmirəm, onu
torpağa tapşıranda, arxamda bir qadının ağlayaraq:
"atamız getdi"- sözünü eşitdim. Mən ondan soruşdum ki,
siz onu tanıyırsınız? O dedi ki, mən uşaq evində
böyümüşəm. 50-ci illərdə Mirzə müəllim Ali Sovetin sədri
olanda hər ay bizə yardım göndərərdi. Biz onu ata deyə
çağırardıq.
Yaxşı xatırlayıram, anam deyərdi ki,atam Ali Sovetdən
aldığı maaşı da uşaq evlərinə göndərərdi. Özü də
uşaqlıqdan ana-atasız böyüyən uşaq olub. Üç yaşında
anasını, 7 yaşında isə atasını itirib. Atam danışırdı
ki, (ona da atası danışıb) doğulduğu kəndə (Sərab şəhəri
yaxınlığında yerləşən Evə kəndi) aclıq düşür. Anaları
vəfat edir. Atası analarının vəfatından sonra onları
götürüb gəlir Azərbaycana. Böyük qardaşı yolda ölür.
Atası ilə ikisi qalır. Atasını da Zabratda neft buruğu
vurur. Bu uşaq isə bir varlı bəyin evində nökər qalır.
Atam o qədər əziyyətlər görmüşdü ki... Mən hələ
1918-19-cu illərdən danışıram. Nökərçiliklə dolandırıb
özünü. 1920-ci ildə Sovet hakimiyyəti qurulanda bəy
qaçır. Atam oxumaq istəyirdi. Onu Balaxanı fabrik-zavod
məktəbinə qəbul edirlər. Müəllimləri onun ilk yaxınları,
doğmaları olub. Bu yaxınlarda arxivimi yığışdıranda onun
bir məqaləsinə rast gəldim - "Ana, ata müəllim". O belə
bir sitatla başlayır. "Görəsən dünyada elə bir insan
tapılarmı ki, əbədi üçlük onun qəlbində daim
yaşamasın-ana, ata, müəllim".
Ancaq o ağlı, qələmi, öz qüvvəsi ilə hər şeyi əldə edib.
1934-cü ildən yazıçı kimi tanınmağa başlayır və onu
Yazıçılar İttifaqına qəbul edirlər. Eyni zamanda, elmi
fəaliyyətlə də məşğul olur. 1937-ci ildə Leninqrada
gedir və dissertasiyasını müdafiə edir. "Həyat" pyesini
yazır. Pyesin premyerası 1937-ci il aprelin 28-də,
Üzeyir Hacıbəyovun "Koroğlu" operasının premyerası isə
aprelin 30-da olur. Bu iki premyara gözəl qarşılanır. O
vaxtı Bakıda Xaqani küçəsi 19 ünvanında yaradıcı
insanlara mənzil verilirdi. Bülbül, Həqiqət Rzayeva,
Niyazi, Müslüm Maqomayev, bütün tanınmış yazıçılar,
şairlər, bəstəkarlar orda yaşayırdı. Atama oradan 3
otaqlı ev verdilər. 1938-ci ildə Qurban Primovun qızı
Sara xanımla atam ailə həyatı qururlar. Çox gözəl,
səmimi mehriban ailə idi.
- Necə tanış olmuşdular?
- Səməd əmi (Səməd Vurğunu nəzərdə tutur), Rəsul Rza,
Sabit Rəhman kimi yazıçılar atamın əzizləri olub. Atamla
anamın ailə həyatı qurmasına da onlar vəsilə olublar.
Üzeyir bəylə də ata-oğul kimi idilər. Anam
konservatoriyanı bitirən ilk Azərbaycan qadınlarından
idi. Çox ciddi qadın idi. Heç vaxt heç kimi yaxınına
buraxmazdı. Yayda azərbaycanlıların bir çoxu
Kislovodskda dincəlməyə gedirdi. Səməd əmi də istəyirdi
ki, atam da ailə qursun. Orda olan zaman deyib ki, sən
niyə evlənmirsən? Atam da deyir ki, mən ancaq bu qızı
istəyirəm, o da yaxın buraxmır. Sonra Səməd əmi bir gün
anamla rastlaşanda deyib ki, ay Sara bacı, sən niyə
Mirzəni bu qədər incidirsən? Anam heç nə deməyib,
gülümsəyib. Sonra da münasibətləri yaranıb və ailə
həyatı qurublar. Anamın barmağına nişan üzüyünü Nigar
Rəfibəyli taxıb. Qismət elə gətirdi ki, elə mənim də
barmağıma nişan üzüyünü Nigar xanım taxdı.
- Adınızı atanız qoymuşdu?
- Anam deyirdi ki, atam qoyub. Mən soruşmurdum ki, niyə
qoyub?
- Yəqin ki, atanızın yaradıcılığınıza təsiri olub?
- Mən klassik, ciddi musiqi ilə məşğul idim. Bir dəfə
mənə dedi ki, qızım, bu şeiri oxu. Nəriman Həsənzadənin
"Sən məni yad et" şeiri idi. Hiss etdim ki, bu şerə
mahnı bəstələməyimi istəyir. Sonra o mənə nə qədər
şeirlər verirdi. Mənim gözəl işlərim onunla bağlıdır.
Mənim ürəyim onunladır.
Sevda xanım o günlərdən o qədər məhəbbətlə danışır ki,
bunu onun səsində hiss edirəm. Deyir ki, atam anamı
Sarıçka çağırırdı:
- Atam çox vəzifələrdə olub. Ancaq mən onu həmişə eyni
cür görmüşəm. Hər bazar günü saat 2-də biz mütləq muğam
konsertinə qulaq asardıq. Babam gələrdi. Mən onun ilk
nəvəsi idim. Deyirdi ki, otur mənimlə çal. Ümumiyyətlə,
atam musiqini çox istəyirdi. Ona görə də Üzeyir bəy
atamı çox istəyirdi. Xəstə olanda, son günlərində ancaq
deyirdi ki, Mirzə, sən gəl yanıma.
Mənim atam tək böyüyüb. Amma onda o qədər böyük insani
keyfiyyətlər var idi. Onu dil məsələsinə görə işdən azad
etdilər. Çünki 1956-cı ildə Azərbaycan dili məsələsini o
gündəmə gətirdi. Yadımdadır ki, bizi bulvara, indiki
Sahil bağına aparanda, dil məsələsi olan vaxtlarda
atamla qarşılaşan insanlar deyirdilər ki, biz
sizinləyik. İşdən azad olunduğuna görə qətiyyən bədbin
deyildi. Otururdu stol arxasında, yazırdı. Yazanda da
özünü çox xoşbəxt hiss edirdi. Bir dəfə onu Fransaya
göndərdilər. Qayıdanda onu hansısa vəzifəyə qoymalı
idilər. Onda mən balaca idim. O, Fransaya gedəndən sonra
anama zəng elədilər ki, keçmədi o vəzifəyə. Anam deyirdi
ki, indi mən ona qayıdanda necə deyəcəyəm? Atam anama
Sarıçka deyirdi. Anam ona deyəndə ki, keçməmisən. Dedi
ki, nə olsun, Sarıçka, canın sağ olsun. Bununla da
söhbət qurtardı. Məni də yazıçılığa birinci cəlb edən
elə o oldu. Deyirdi qızım otur işlə. Mən ifaçı idim.
Amma yaradıcılığa həvəsi atam yaratmışdı. Çox böyük
insan idi. Gözəl insan idi.
Söhbətin bu yerində yenidən Cənubi Azərbaycana, Mirzə
İbrahimovun ana vətəninə qayıdırıq.
- Atanız sizi Cənubi Azərbaycana aparmışdı?
- Məni atam ora necə apara bilərdi? 1946-cı ildə (yəqin
ki, burda Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı ilə
Demokratik Firqənin yarandığı dövrdən bəhs edir) mənim
cəmi 7 yaşım var idi. Atam iş adamı idi. Özü İrana
gedirdi. Onun İranda hərbi formada şəkilləri var. Bizim
də getməyimizi arzu edirdi. Ora onun vətəni idi.
AMEA-nın Cənubi Azərbaycan şöbəsinə böyük həvəslə
gedirdi. Deyirdi ki, görəsən, mən sizi Təbrizə apara
biləcəyəm? Amma qismət olmadı. Onun vəfatından sonra
getdim o torpaqlara. Yoldaşımın işi ilə əlaqədar
müxtəlif yerlərə göndərirdilər. Bir dəfə dedi ki, Mirzə
əmi səni aparmaq istəyirdi. Gəl aparım səni. Doğrudan da
apardı. Getdik Səraba. Yaşadığı yerdən torpaq gətirib
qoydum məzarına. Neynəyim? (kövrəlir).
Bu kədərli ab-havadan çıxmaq üçün atasının ən sevimli
əşyasının nə olduğunu soruşuram:
- Onun masasına toxunmaq olmazdı. Onun öz qələmi,
kağızları, yazısı var idi. Onun elə kitabxanası var idi
ki, bütün dünya ədəbiyyatı orada toplanmışdı. Yay
tətilində bütün rus, Avropa ədəbiyyatını oxuyurduq.
Bizim evdə artıq söhbət yox idi. Babam tez-tez gəlib ifa
edirdi. Atam ona öz atası kimi baxırdı. Atam tanıdığı
birinin işdən çıxarılmasını eşidəndə olduqca narahat
olurdu, onu sanki faciəyə çevirirdi. Amma özü isə heç
nəyi faciəyə çevirməzdi. Bilirsiniz, atam aclıqla
böyümüşdü. Ona görə də onun bütün bədəni zəif idi.
Gözümün qabağındadır ki, o necə özünə qulluq edirdi.
Nəyi yemək olar, nəyi yemək olmaz, diqqət edərdi. Hər
səhər bir qaşıq balla çay içərdi. Özü-özünə baxmağı
bilirdi. Mədəsində, qaraciyərində problemlər var idi. 82
il yaşadı. Amma anamın vəfatı ona daha çox təsir etdi,
qocaltdı. Anama o qədər dəyər verərdi ki... Səhər
duranda görürdü ki, anam yatıb, heç vaxt yuxudan
oyatmazdı.
Atam bizə həmişə qəzəllər oxuyurdu - deyir Sevda xanım:
- Bizi bazar günü oturdardı, Füzulini, Nizamini
oxuyardı. Deyərdi ki, qızım, qulaq as. Bizdə musiqi
sədası əskik olmazdı.
- Mirzə bəyin özünün ən sevimli yazıçısı, bəstəkarı kim
idi?
- Mən ayıra bilmərəm. Üzeyir bəy onun üçün ata idi. Hamı
ilə gözəl münasibəti var idi. Səməd əmi, Rəsul Rza onun
yaxınları olub. Bir də gördün yığılırdılar bağa söhbət
edirdilər. Amma heç vaxt onlardan siyasi söhbətlər
eşitməzdik.
- Özü siyasətçi olduğu halda siyasətdən danışmırdı?
- Ümumiyyətlə, o siyasətçi olmayıb. O, xalqını sevən
sadə bir insan olub. Onun əsərlərinə fikir verin. Görün
o siyasətçi idi? Sadəcə onu vəzifəyə qəbul ediblər.
Çünki çox ağıllı insan idi. Ətrafındakı insanlar onu çox
istəyirdilər. Siz o dövrü başa düşə bilməzsiniz. O dövr
tamam başqa idi. Yazıçıların, bəstəkarların, demək olar
ki, hamısı xalqını, vətənini sevirdi. Yadıma gəlir,
1956-cı il idi. Atam oturtdu bizi maşına, Şuşaya apardı.
Orada qonaq evi var idi. Gördük ki, Fikrət Əmirov da
ailəsi ilə ordadır. Bir az keçdi, Süleyman Ələsgərov
gəldi. Süleyman müəllimin yoldaşı mənim ədəbiyyat
müəllimim olub. Babam da hər yay bir ay Şuşada
qalardı... Bizim belə gözəl günlərmiz olub. Otururduq,
babam tar çalırdı. Mən bunu xatırlayıram. Bəli, o
müxtəlif vəzifələrdə olub. Ulu öndər Heydər Əliyev
vəzifəyə gələndə atamı tanıdı, bilirdi ki, necə
insandır. Yenidən ona vəzifə verdi.
- Atanızın istədiyi, amma reallaşdıra bilmədiyi bir
arzusu var idi?
- Vəfat edəndə heç nə demədi. Amma həmişə bir arzusu var
idi. Deyirdi ki, görəsən sizi Təbrizə apara biləcəyəmmi?
- 1988-1990-cı illərdə baş verən hadisələri necə
xatırlayırsınız?
- Vertolyot hadisəsi atama çox mənfi təsir etmişdi
(Qarakənd üzərində vurulan vertolyot). O günlər hamımız
dəhşətli hisslər yaşayırdıq. Çox böyük iztirab çəkirdik.
Ağır vaxt idi. Sonra şükür ki, Heydər Əliyev cənabları
gəldi. Sakit yaşayırıq. İndi dünyanın müxtəlif
ölkələrində nələr baş verir. Həmişə ətrafımdakılara
deyirəm ki, şükür ki, biz sakit, sabit bir ölkədə
yaşayırıq.
Mirzə müəllimin vəfatı ilə bağlı danışmaq istəsəm də,
tərəddüd edirəm. Üzr istəyərək, atasının vəfat gününü
necə xatırladığını soruşuram:
- Yox, niyə üzr istəyirsiniz, mən sizə deyərəm. Narahat
olmayın. Atam son günlərində xəstəxanada qalırdı.
Yıxılmışdı, ayağı əzilmişdi. Bir gecə bacım, bir gecə
mən olurdum yanında. Sonuncu həftəni evə gətirdik. Çox
sakit getdi. Dünyasını dəyişəndə mən yanında idim.
Üzündə sakit gözəl təbəssüm var idi.
- Nə vəsiyyət elədi?
- Yox, vəsiyyət eləmədi. Çünki əvvəldən bütün
fikirlərini demişdi bizə. Bizə həmişə gözəl insan
olmağı, yaxşılıq etməyi tövsiyə edərdi.
Söhbət əsnasında Mirzə müəllimin Abdulla Şaiqi
repressiyadan qoruduğunu da öyrənirəm. Ümumiyyətlə,
Mirzə müəllim barədə bir çox nüanslara toxunuruq. Sevda
xanım ona yazdığı məktubunu mənə hədiyyə edir. Deyirəm
ki, Sevda xanım, mən atanızı "Böyük Dayaq"la tanımışam.
Sevda xanım da sözümü təsdiqləyir:
- Bəli, bəli. Bilirsiniz, Heydər Əliyevin anım günündə
bizim televiziyalarda "Böyük Dayaq"filmini mütləq
göstərirlər. Mənə deyirlər ki, mərhum Heydər Əliyevin
sevimli filmi olub. Ümumiyyətlə, atam bütün əsərlərini
çox böyük məhəbbətlə yazırdı.
Söhbət əsnasında diqqətimi çəkən məqam Sevda xanımın
atasının müəllimlərə olan sevgisindən danışması idi. Ona
görə də yazını Mirzə İbrahimovun müəllim peşəsinə olan
sevgisini bildirən və qızına yazdığı məktubla bitirmək
istəyirəm:
" Əziz qızım Sevda! İnsan üçün ən böyük səadət sevdiyi
işlə məşğul olmaqdır. Sən isə Oqtayı sevirsən (onu
sevməmək olmaz), yazmağı da sevirsən, çalmağı da,
müəllimliyi də. Müəllimlik! Yazıçılıqdan sonra mənim ən
yüksək tutduğum bir sənətdir. Çalış qızım, uşaqlarla o
qədər həssas ol ki, onların ürəyindəki qığılçımları
alovlandıra biləsən, ondan sonra özləri irəliləyəcək.
Gələcəkdə onların parladığını, xoşbəxt olduğunu gördükdə
isə sən yüz qat artıq sevinəcəksən. 10.02.1966". |
