|
Bu əsərlərdən Azərbaycan məktəblərində istifadə etmək
olarmı?
Bünyamin BÜNYADZADƏ
Bədii mütaliə istənilən halda insanın mənəvi cəhətdən
kamilləşməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bədii
mütaliənin müsbət təsiri yeniyetməlik dövründə daha da
effektiv olur. Bu dövr insan yaddaşının ən həssas dövrü
olduğu üçün şagirdlər həmin imkandan maksimum şəkildə
yararlanmalıdır. Şagirdlərdə bədii zövqün formalaşması
sinifdənxaric oxu və mütaliədən daha çox asılıdır. Uşaq
ədəbiyyatı və ümumiyyətlə, bədii ədəbiyyat, yaş
dövründən asılı olaraq, ardıcıl şəkildə mütaliə
olunduqda daha effektiv olur.
Ölkəmizdə dövlətin diqqət və qayğısı sayəsində bu
istiqamətdə bir sıra mühüm işlər görülüb. Azərbaycan və
dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin əsərləri
kütləvi və çoxsaylı nəşr olunaraq respublikanın bütün
kitabxana şəbəkəsinə hədiyyə edilib. Bu nəşrlər
sayəsində gənc nəsil bədii və elmi ədəbiyyata ehtiyacını
ödəməklə istifadə edə bilir. Lakin bununla belə
şagirdlərimizə, sinifdənxaric oxu üçün bir neçə dünya
miqyaslı yazıçıların əsərlərini tövsiyə edirik. Qeyd
edək ki, həmin müəlliflərin əsərləri Avropa - Amerika və
ümumiyyətlə, dünyanın bir çox ölkələrinin orta
məktəblərində sinifdənxaric oxu kimi tövsiyə olunur və
hətta müəyyən hallarda birbaşa dərsliklərə daxil edilir.
XX əsrin ən böyük ədəbiyyatçılarından biri, görkəmli
ingilis yazıçısı Ernest Seton Tompsonun "Seçilmiş
əsərləri", əsasən də "Balaca vəhşilər", "Mənim həyatım"
romanları və bir çox hekayələri, xüsusən 5-11-ci sinif
şagirdləri üçün faydalı ola bilər. Yazıçının demək olar
ki, hər hekayəsi qəhrəmanlıq hissləri və əməllərinin əks
olunduğu flora və faunanın həyəcanlandırıcı həyat
hekayəsidir. Yazıçı təbiətə sevgi ilə oxucu qəlbini
birdəfəlik fəth edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda
dünyanın qlobal problemlərindən biri də məhz ekologiya
və təbiətlə bağlıdır. Bu mənada, şagirdlərin belə
əsərlərə maraqlı olmasına çalışmaq əhəmiyyətli sayıla
bilər. Dünyaca məşhur yazıçı, britaniyalı Lüis Kerrolun
əsərləri isə əsasən ibtidai siniflər üçün çox
əhəmiyyətli hesab olunur. Onun "Alisa möcüzələr
ölkəsində" adlı əsəri xüsusən Avropa xalqlarına mənsub
uşaqların çox sevdiyi əsərdir. Yazıçının uşaqlar üçün
yazdığı əsərləri, dünyanın bir çox ölkələrində uşaq
ədəbiyyatı üçün ən faydalı əsərlərdən sayılır. Lüis
Kerrolun müəllifi olduğu ən məşhur əsərlərdən birinin
yazılma səbəbi də çox maraqlıdır. Yazıçı rəsm çəkməyi
çox sevirmiş. O həm də XIX əsrin ən yaxşı fotoqrafı
olub. Bir gün parkda oynayan 3 qız uşağının fotosunu
çəkmiş və onun əsl Alisa ilə tanışlığı da belə
başlamışdır. Bu qızlardan biri olan Alisa, onun sehrli
povestinin baş qəhrəmanı olmuşdur. Bu nağıl 1865-ci ildə
yazılmışdır. Əsərin əsas süjeti Alisanın gördüyü qəribə
yuxular əsasında qurulmuşdur. 1867-ci ildə Kerrol
Londonda Alisa Teodora Reyts adlı başqa bir Alisa ilə
tanış olmuşdur. Yazıçının ikinci, "Alisa güzgü
arxasında" nağıl-povestinin baş qəhrəmanı isə bu qız
olmuşdur. Bu əsəri müəllif 1871-ci ildə qələmə almışdır.
Kerrol, "Deyingənin ovu" və "Silviya və Bruno" adlı
əsərlər də yazmışdır. XX əsr ingilis ədəbiyyatının ən
nüfuzlu nümayəndələrindən biri olan Virginya Vilfun
dediyi sözlər yazıçının ədəbi portretini tam şəkildə əks
etdirmişdir. "Kerrol əsl professor olub. Eyni zamanda
yazıçının xarakterində saflıq və şəffaflıq olub. Lakin
bunun arxasında qeyri-adi möhkəmlik dayanmış, onun da
altında uşaqlıq gizlənmişdir. O, heç kimə nəsib olmayan
bir şey etmişdir. Uşaqlıq aləminə qayıda bilmiş və onu
elə təsvir etmişdir ki, biz də uşaqlaşmışıq".
Müasir dünya ədəbiyyatının digər məşhur yazıçısı isə
Amerika ədəbiyyatının çox istedadlı ədibi Con Hoyer
Apdaykdır. Yazıçının "Seçilmiş əsərləri", xüsusən də "Dovşan,
qaç", "Kentavr" romanları və müxtəlif məzmunlu
hekayələri, əsasən yuxarı sinif şagirdlərimizə tövsiyə
olunur. "Dovşan, qaç" romanının ideyasında cəmiyyət üçün
ailə, övlad, valideyn və yaxın qohumluq
münasibətlərini müqəddəs saymağın zəruriliyi
vurğulanır. "Kentavr" romanında isə müəllif, bədii
fikrin ən zəngin qaynaqlarından sayılan yunan
mifologiyasındakı bəzi obrazlar vasitəsilə yazıçı
təxəyyülünün daha dolğun ifadəsinə, təsvirlərin orijinal
reallığına, mühakimələrin canlı, dinamik səslənməsinə
nail olmuşdur. Daha sonra digər yazıçı, alman
ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Lion Feyxtvangerdir.
Onun bədii yaradıcılığı şagirdlər üçün tövsiyə olunan
bədii nümunələr sırasındadır. Yazıçının "Qəribə adamın
müdrikliyi, yaxud "Jan-Jak Russonun ölümü və ölməzliyi",
"Lautenzak qardaşları" romanları və müxtəlif hekayələri
mütaliə üçün məqsədəuyğundur. Bu yazıçı həm də XX əsr
ədəbiyyatına ən oxunaqlı tarixi roman müəllifi kimi
daxil olmuşdur. Tarixi mövzulara müraciət etməsinə
baxmayaraq, müasir dövrün ən aktual problemləri həmişə
yazıçının diqqət mərkəzində olmuşdur. Lion Feyxtvanger
bədii yaradıcılığında XX əsrin ümidlərini, arzularını,
çatışmazlıqlarını adekvat şəkildə təcəssüm etdirən böyük
sənətkarlardan biri kimi xarakterizə edilir. Bədii
irsinin öyrənilməsi, xüsusən yeniyetmələr üçün məsləhət
görülən yazıçılardan biri də ingilis yazıçısı, Nobel
mükafatı laureatı Redyard Kiplinqdir. O, 1882-1889-cu
illərdə Hindistanda yaşayıb. Buna görə də onun
əsərlərində Hindistan mövzusu geniş yer tutur. Müəllifin
"Cəngəlliklər", "Nağıllar" kitabları bütün dünyada
uşaqlar tərəfindən böyük maraqla oxunur. Bu yazıçı "Puk
Təpəsinin Cırtdanı", "Mükafatlar və Pərilər" adlı
məşhur kitabların müəllifidir. Həmin kitablardakı
əsərlər qədim İngiltərə nağılları əsasında yazılıb.
Şekspirin pyeslərindən götürülmüş "Cırtdan Pak"-ın dili
ilə söylənilən qədim ingilis nağılları da Avropa uşaq
ədəbiyyatında özünəməxsusluğu ilə seçilir. "Cəsur
kapitanlar" əsəri isə sırf yeniyetmələr üçün nəzərdə
tutulub.
Müəllifi olduğu bədii əsərlərlə dünyada diqqət çəkən
digər yazıçılardan biri də alman ədibi Erix Mariya
Remarkdır. O, XX əsr dünya ədəbiyyatının ən peşəkar
yazıçılarından hesab olunur. Bütün yaradıcılığını
müharibə mövzusuna həsr edən yazıçının əsərləri mənsub
olduğu xalqın mənəvi əzablarının ən dərin və ən səmimi
bədii təcəssümüdür. Dünya ədəbiyyatında insan qırğınına
Remark qədər dərin nifrət oyada bilən, müharibə
nəticəsində dünyaya səpələnən mühacirlərin fəlakətini
təsirli bədii boyalarla təsvir edən ikinci bir yazıçı
tapmaq çətindir. Yazıçının dilimizə tərcümə edilən
əsərlərindən "Zəfər tağı" və "Lissabon gecəsi"
romanlarını misal göstərmək olar. Digər ədib isə Cənubi
Amerika ədəbiyyatının istedadlı nümayəndəsi, Braziliya
yazıçısı Jorj Amadudur. Bu yazıçının da bədii əsərləri
dünyada maraqla oxunur. O, öz bestsellerləri ilə
müxtəlif ölkələrin milyonlarla oxucusuna Braziliyanı
sevdirə bilmişdir. Yazıçının qələmindən çıxan əsərlərin
hər sətrində qaynar həyat çağlayır, cənub
temperamentindən qidalanan oynaq, bənzərsiz yumor
süzülür. Oxuculara təqdim olunan "Qum dəryasının
kapitanları", "Möcüzələr dükanı" romanları, "Zolaqlı
Pişik və Göy Qaranquş" povesti və "Piranyansda möcüzə"
hekayəsi yazıçının dünyaca məşhur əsərlərindəndir. Qeyd
edək ki, adları sadalanan bütün əsərlər dilimizə tərcümə
olunub.
Sonda bir daha əziz şagirdlərimizə haqqında məlumat
verdiyimiz yazıçıların əsərlərini sinifdənxaric oxu və
mütaliə üçün tövsiyə edirik. Çünki həmin bədii əsərlər
hazırda dünyanın bir çox orta təhsil müəssisələrində
mütaliə üçün tövsiyə olunur. |
