|
Kəngərli Muxtar İsgəndər oğlunun əziz xatirəsinə həsr
olunur
"Mən dünyada müəllimlikdən yüksək ad tanımıram"
Heydər ƏLİYEV,
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
 Kimdir
Kəngərli Muxtar?!.. Muxtar müəllim 30 il Naxçıvan
internat-məktəb kompleksinin direktoru olmuş görkəmli
ziyalı, müəllim, tərbiyəçi-pedaqoq, təşkilatçı və ən
əsası şəxsiyyət idi. Bu adın qarşısında olan "Kəngərli"
soyu, tayfası haqqında düşünərkən yadımıza yaxın-uzaq
keçmişimizdə qürur duyduğumuz adlı-sanlı ziyalılar, elm
və mədəniyyət xadimləri, sərkərdələr, cəngavər
döyüşçülər, kimsəsizlərə əl tutan xeyriyyəçilər düşür.
Kəngərlilər Azərbaycan xalqının formalaşmasında və
soykökündə iştirak edən tayfalardan biridir. Onlar
əsasən Naxçıvan bölgəsində yaşasalar da Urmiya ətrafı,
Qərbi Azərbaycan, Borçalı və Göyçə gölü hövzəsində də
məskun idilər. Cəsarətlə demək olar ki, Naxçıvan ərazisi
kəngərlilərin ilkin yurd yeri, vətənidir.
Muxtar Kəngərli bu soyun nümayəndələrindən biridir.
Nəsil şəcərəsinə nəzər yetirəndə məlum olur ki, onun ulu
babası XVI əsrdə yaşamış vəkil (sultan) qolunun başçısı
Kərim Sultan-Bilici Kəngərli olub. O nəsil sonradan
Naxçıvan xanlığının yaradıcılarından olub. Muxtar
Kəngərli də bu nəsildən gələn soykökü üzərində Əlimərdan
ağa və Novruz ağanın nəticələrindəndir.
Muxtar müəllim 1931-ci ildə, çox əzablı və ağrılı bir
dövrdə Naxçıvanda dünyaya göz açıb. Bir tərəfdən aclıq,
digər tərəfdən təqiblər, başqa bir tərəfdən sovet
hökuməti tərəfindən unudulmuş diyar... Həmin dövrdə
hökumət yoxsulluq içində boğulan Naxçıvan əyalətində
bunun səbəblərini "xan-bəy ünsürləri"nin olmasında
axtarır və naxçıvanskilərə-kəngərlilərə qarşı
repressiyaları davam etdirirdi.
Bu soyun nümayəndələri dəfələrlə təqiblərə məruz
qaldıqları üçün başqa soyadlar daşımağa məcbur olmuşlar.
1828-ci ildə Şimali Azərbaycan Rusiya tərəfindən işğal
olunduqdan sonra yüksək silkə malik olanların bir çoxu
"Naxçıvanski", 1930-cu illərin repressiyalarından yaxa
qurtarmaq üçün "Qədimov", "Vəkilov" və s. bu kimi
soyadlar daşımışlar. Muxtar müəllimin ailəsi isə,
təqiblərə baxmayaraq, öz soyadını dəyişməmişdir.
1960-cı ildə M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji
Dillər İnstitutunu bitirən Muxtar Kəngərli təyinatla
keçmiş Naxçıvan rayonunun Təzəkənd məktəbinə rus dili
müəllimi göndərilir. 1961-ci ildə Naxçıvan MSSR Maarif
Nazirliyinin müvafiq qərarı ilə Naxçıvan şəhərində Əkbər
Ağayev adına internat-məktəb fəaliyyətə başlayır. Elə
həmin il internat-məktəbin ilk direktoru olmuş İsa
Məmmədovun çağırışı ilə Muxtar Kəngərli bu təhsil
müəssisəsinə gəlir və pedaqoji kollektivin üzvü olur.
İnternat-məktəbdə 1961-1971-ci illərdə İsa Məmmədov (5
il), Bayram Məmmədov (3 il) və Həmzə Əhmədov (2 il)
direktor vəzifəsində çalışmışlar.
Muxtar müəllim bu məktəbdə əvvəllər rus dili müəllimi və
tərbiyəçi, sonra baş tərbiyəçi, 1972-2001-ci illərdə isə
direktor vəzifəsində çalışmışdır. Onun işlədiyi dövrdə
məktəb həmişə Naxçıvan şəhərinin qabaqcıl təhsil
ocaqlarından olmuş, 1985-ci ildə Azərbaycan
Respublikasında fəaliyyət göstərən 64 internat-məktəbi
arasında keçirilən baxış-müsabiqədə 1-ci yerə layiq
görülmüşdür.
Muxtar Kəngərlinin rəhbərlik etdiyi dövrdə məktəbin
təhsil və təsərrüfat bazası genişləndirilərək günün
tələbləri səviyyəsinə çatdırılmışdır. O zaman
internat-məktəbin şəhər ətrafında yerləşən 3 hektar əkin
sahəsində şagirdlər müxtəlif tərəvəz məhsulları
yetişdirirdilər. Həmin tərəvəz məhsulları tamamilə
şagirdlərin ehtiyacını təmin edirdi. Məhsul artıq olanda
şəhərdə yerləşən uşaq bağçalarına verilirdi. Deməli,
internat-məktəbdə şagirdlər həm təhsil alır, həm də
əməyə, zəhmətə alışırdılar.
Hər gün internat-məktəbin yeməkxanasında və
yataqxanasında müəllimlər və şagirdlər növbətçilik
edirdilər. Yataq otaqlarının təmizliyinə xüsusi nəzarət
olunur və qiymətləndirilirdi. Verilən qiymətlər xüsusi
cədvəldə qeyd edilərək divardan asılırdı. Bu isə
şagirdlərin intizamında, kollektiv tərbiyəsində önəmli
rol oynayırdi. Burada radio qovşağı fəaliyyət
göstərirdi. Radio vasitəsilə hər gün dərsdən "əla" və "qeyri-kafi"
qiymət alan şagirdlərin adları oxunur və məktəbin
kollektivinə çatdırılırdı. Bu da şagirdlərin dərslərə
marağını artırır, onlarda təhsilə, elmə, Vətənə, xalqa
məhəbbət aşılayırdı.
İnternat-məktəbdə təhsilin və nizam-intizamın
gücləndirilməsi üçün satirik "Sancaq" və "İrəli" divar
qəzetləri, "Kim irəlidə gedir" adlı lövhə fəaliyyət
göstərirdi. Həftədə bir dəfə bu qəzetlərdə intizamı
pozan, dərsə gecikən, şagird yoldaşlarına qarşı kobudluq
edənlərin karikaturası verilir, tənqid edilir və eyni
zamanda irəlidə gedənlər, təhsili və əxlaqi davranışlari
ilə fərqlənənlər nümunə göstərilirdi. Belə ictimai
işlərdə şagirdlər yaxından iştirak edirdilər. Onların
hərtərəfli inkişafına kömək edən müxtəlif dərnəklər
fəaliyyət göstərirdi:- Bunlardan özfəaliyyət, musiqi,
dram dərnəkləri, orkestr, müxtəlifyönlü əmək dərnəkləri
(dülgərlik, çilingərlik, foto, dərzilik), ədəbiyyat,
fizika, riyaziyyat, kimya, rəsm dərnəkləri və
digərlərini göstərmək olar. Məktəbdə müxtəlif fənn
kabinetləri, laboratoriyalar dərslərin əyani keçilməsinə
xidmət edirdi. Bir qayda olaraq fizika və riyaziyyat
dərsləri əyani keçirilirdi.
Məktəbin təhsil və təlim qrafiki təxminən bu cür idi
(1-5-ci günlər):
-İdmana və şagirdlərin fiziki hazırlığına xüsusı diqqət
yetirilirdi. Hər gün səhər saat 7-də şagirdlər məktəbin
mərkəzi meydanına toplaşar və günə idmanla
başlayardılar.
-Günorta yeməyindən 0,5-1 saat sonra ayrı-ayrı
siniflərdə növbəti günə verilmış dərslərin hazırlığı
başlayar və bu, saat 4-5-ə kimi davam edərdi.
-Ondan sonra kimisi asudə vaxtını müxtəlif özfəaliyyət
və əmək dərnəklərində, kimisi kitabxanada, kimisi idman
dərnəklərində davam etdirərdi.
-Axşam yeməyindən sonra saat 10-da yatmaq vaxtının dəqiq
icrasına tərbiyəçi müəllimlər nəzarət edərdilər. Onlar
bəzi şagirdlərin həmin vaxt dərs oxumalarına və ya
mütaliə etmələrinə mane olmazdılar.
İnternat-məktəbin fəaliyyət göstərdiyi 40 il ərzində
(1961-2001-ci illər) bu təhsil ocağını 919 şagird
bitirmişdir ki, onlardan 13 nəfəri qızıl, 2 nəfəri qızıl
medalı əvəz edən fərqlənmə attestatı, 14 nəfəri gümüş
medal almış, 69 nəfər tərifnaməyə layiq görülmüşdür
(bəzən bu, qızıl və gümüş medalların yerinə verilirdi).
Bu, internat-məktəbi bitirən 98 nəfərin 10,6%-ni təşkil
edir.
Məktəbin müəllim kollektivinin bir çox üzvünün
xidmətləri ölkə başçısı, Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyi və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Təhsil
Nazirliyi tərəfindən qiymətləndirilərək "Əməkdar
müəllim" fəxri adına, "Qabaqcıl maarif xadimi" döş
nişanına layiq görülmüş, Təhsil Nazirliyinin fəxri
fərmanları ilə təltif edilmişlər.
Bu gün Muxtar müəllim sıralarımızda yoxdur. Lakin onun
bütün əməlləri, xoş gülüşü, təbəssümü heç zaman
yadımızdan çıxmaz. Allah sənə rəhmət eləsin, ustad!..
Epiloq əvəzi: - "Mən babam Muxtar Kəngərli ilə və
daşıdığım bu soyad ilə fəxr edirəm. Çalışacağam ki,
babalarımın keçdiyi şərəfli yolu davam etdirəm və Vətən
üçün layiqli övlad olam". Bu sözləri Muxtar müəllimin
ocağını bu gün alovlandıran 11 yaşlı Muxtar Kəngərli
deyir. Bəli, nəsillər bir-birini əvəz edir. Böyük
Yaradana şükürlər olsun ki, Muxtar Kəngərli ocağında bu
gün balaca Muxtar yanan o ocağın odunu həmişə qorumağa
hazırdır.
Abbas SEYİDOV,
tarix elmləri doktoru, professor |
