|
İlhamə MƏMMƏDOVA,
Astara şəhər Ceyhun Babayev adına 3 nömrəli tam orta
məktəbin tarix müəllimi
Yazı savadının şüura təsirindən bəhs edən alimlər təsdiq
edirlər ki, danışıq dilini yazıda ifadə etmək bacarığı
təfəkkür qabiliyyətinə böyük təsir göstərir. Lurianın
məşhur nəzəriyyəsinə görə, yazı mədəniyyəti olmayan
xalqlar dünyadan xəbərsiz, dar düşüncəli, yalnız
işlətdikləri dil çərçivəsində fikirləşməyə qabil olan
insanlar olur. Oxuyub-yazmağı bacaran xalqlar isə,
əksinə öz fikirlərini yazıb saxlaya bilir, onları
müzakirə edir, təkmilləşdirir. Beləliklə, düşüncə və
təfəkkürün yeni inkişaf səviyyələrinə qalxırlar.
Əsasən bilikyönümlü istiqamətdə təşkil olunan, yaddaşa,
diqqətə, təfəkkürün inkişaf səviyyəsinə uyğun olan
nəticələrlə kifayətlənən ənənəvi təlimdə tarix dərsi
daha çox şifahi üsullarla- müəllimin şifahi şərhini
dinləmə, mövzunu oxuyub yadda saxlama və yadda qalanı
danışma, xronologiyanı əzbərləmə və s. öyrədilirdi. Çox
nadir hallarda verilən yazılı tapşırıqlar
axtarış-tədqiqat prosesini əks etdirmir, yalnız
dərslikdən istifadə etməklə həyata keçirilirdi.
Şəxsiyyətyönümlü müasir təlim isə yaddaşı, diqqəti,
təfəkkürü inkişaf etdirərək tarix dərslərində
şagirdlərin yazılı nitq bacarıqlarına tez-tez istinad
edir. Həm evdə fərdi şəkildə ev tapşırığının icrası, həm
də kiçik və ya böyük qruplarla iş zamanı şagirdlərin
marağını və müşahidə qabiliyyətini üzə çıxarır,
sinifdəki birlik ruhunu cilalayır və möhkəmləndirir.
Yazılı nitq vərdişlərindən istifadə etməklə şagirdlər
istənilən tarixi hadisə haqqında müxtəlif sənədlər -
məktublar, qanun layihələri, sərəncamlar, fərmanlar,
müxtəlif məzmunlu və xarakterli müqavilələr tərtib edə,
hekayə və esselər yaza bilərlər. Sənədlər əsasında sxem,
cədvəl hazırlanması kimi tapşırıqların verilməsi dərin
düşüncə formalaşdırır, qrup daxilində intensiv təcrübə
mübadiləsi, qarşılıqlı anlaşma yaradır.
V-VI siniflərdə müxtəlif mövzularla əlaqədar esse
yazılması, kiçik hekayə qurulması, "Cədvəli dəftərinə
çək və tamamla" tipli yazılı tapşırıqlar, sxemlərin
qurulması (məsələn, Həsən bəy Zərdabinin fəaliyyətini
dəftərində sxem şəklində yaz), mətnin əsas yerlərinin
seçilib dəftərə yazılması (Hacı Zeynalabdin Tağıyevin
gördüyü xeyriyyəçilik tədbirlərini dəftərinə yaz)
qəhrəmanların oxşar və fərqli cəhətlərinin seçilib Venn
diaqramı şəklində göstərilməsi (Səttərxanla Babəkin
oxşar və fərqli cəhətlərini dəftərində yaz), müxtəlif
mənbələrdən istifadə etməklə təqdimat hazırlama və
internet-axtarış sisteminə müraciət etməklə açar
sözlərin izahının verilməsi kimi yazılı tapşırıqlar
təlim prosesinə tədqiqat xarakteri verir, müstəqil
nəticələr çıxarmaq bacarığı formalaşdırır, şagirdin
çətinliklərin öhdəsindən gələ bilmək inamı və əminliyini
artırır.
Şagirdlərin müstəqil olaraq öz fikirlərini
formalaşdırmaq, öz təcrübələrindən və düşüncələrindən
məntiqi nəticə çıxarmaq, fikirlərini aydın ifadə etmək,
bir-birlərinin fikirlərindən yararlanmaq, İKT-dən
məqsədyönlü istifadə etməyi təmin etmək üçün yazılı
tapşırıqlar üzərində işləmək zəruridir. Müxtəlif tipli
yazılı tapşırıqlar şagirdlərdə müəlliflik sevinci
oyadır, gündəlik müşahidələrini ümumiləşdirməsinə,
dinləyici qarşısında məsuliyyətini dərk etməsinə səbəb
olur.
Təcrübəli tarix müəllimləri yazılı nitq bacarıqlarını
formalaşdırarkən saysız-hesabsız informasiya içindən
şagirdə yalnız lazım olanı seçə bilməsinə, əhəmiyyətli
anlayışı oxşar anlayışlardan fərqləndirə bilməsini təmin
etməyə çalışır, məzmunun formadan üstün olduğunu
göstərir, yazının (esse, referat) standart formasını
öyrətmək üçün müxtəlif imkanlar axtarır və şagirdi
inandırırlar ki, formaya aludə olub fikir və ideyaların
rabitəsizliyinə göz yummaq olmaz. |
