|
Ayxan ƏHMƏDZADƏ,
Şuşa şəhər 12 nömrəli tam orta məktəbin X sinif şagirdi
 İsmayıl
kişi artıq səksən beş yaşına qədəm qoymuşdu. O hamı
tərəfindən hörmətlə qarşılanır və bütün söhbətləri
diqqətlə dinlənilirdi. Bunun səbəbi yalnız onun yaşıyla
bağlı deyil, həm də əzəməti sayəsində idi. Belə ki,
leytenant İsmayıl kişi İkinci Dünya müharibəsində öz
alayı ilə birlikdə düşmənin bir çox rotasını məhv
etmiş,mühüm döyüşlərdə iştirak etmiş və sağ qalmağı
bacarmışdı. Onun bu rəşadəti SSRİ ərazisində hər tərəfə
yayılmış, nüfuzlu orden və medallarla təltif olunmuşdu.
Müharibə bitəndən sonra isə evlənmiş və o vaxtdan Bakıda
yaşamağa başlamışdır. İsmayıl kişi xarici görünüşcə
enlikürək, hündürboy,seyrək saçları olan birisi idi.
Yubileyində bütün ailə üzvləri-arvadı, qızları,
nəvələri, yaxın qohumları və döyüş yoldaşı iştirak
edirdi. İsmayıl kişi çox sevincli görünürdü. Hesab
edirdi ki, dünyanın ən xoşbəxt adamıdır. Ümumiyyətlə,
həmişə zəhmli olan İsmayıl kişi ailədə hmının rəğbətini
qazanmışdı. Onun dediyi həmin andan etibarən qanun
sayılırdı. İsmayıl kişi həyatı sevirdi, gənclik
illərində uğur qazanması, indi isə böyük bir ailəyə
başçılıq etməsi onun həyat eşqini daha da artırırdı.
Dövlət səksən beş yaşı münasibətilə İsmayıl kişiyə on
min manat pul vermişdi. O bunu heç gözləmirdi.
Beləliklə, əmin oldu ki, unudulmayıb.
Yubiley günü o öz bağ evində gözəl məclis qurdu.
Leytenantın geniş bağ evi vardı. Giriş qapısından daxil
olarkən, sol tərəfdə alma, armud, alça, gavalı, xurma
ağacları görmək mümkün idi. Divar boyunca əkilmiş güllər
bağa xüsusi gözəllik verirdi. Bağın qurtaracağında isə
qocanın böyük evi yerləşirdi.
Hava sərin olduğundan məclis evin önündəki kiçik
çəmənlikdə qurulmuşdu. Ailə üzvləri və keçmiş döyüşçü
yoldaşı stol ətrafında oturub deyib-gülürdülər. Baş
tərəfdə oturan İsmayıl kişi zəhmliliyini qoruyaraq
arabir gülümsünürdü.
Hava getdikcə tutqunlaşırdı. Səmada kiçik ulduzlar
sayrışırdı. Bir az əvvəl yağış çiskinləmişdi. İndi isə
xəfif külək əsirdi. Həşəratların səsi aləmə yayılmışdı.
Bu vaxtlarda həşəratların səsini eşitmək normal hal idi.
Böyük elektrik işığı altında iki qoca söhbətləşirdi.
-Yadındadırmı, birlikdə döyüşdüyümüz vaxtlar? - keçmiş
döyüşçü yoldaşı soruşdu.
-Əlbəttə, o günlər yadımdanmı çıxar? - deyə qoca cavab
verdi.
-Kurskda öz dəstəmizlə düşmənin dəstəsini darmadağın
etməyimizi heç vaxt unutmaram.
-Qələbəmizə baxmayaraq,çoxlu itkilər vermişdik, - deyə
qoca əlavə etdi.
-Onda qolumdan yaralanmışdım, -döyüşçü yoldaşı dedi.
- Əgər soyuqdursa,içəridə otura bilərik, - qoca söhbəti
dəyişdi.
-Yox. Lazım deyil. Axı biz qoca da olsaq, döyüşçülərik.
Gülüşdülər. Sonra isə çaylarını içməyə başladılar.
-Artıq mən gedim.
-Oturardın da, -qoca təkid etdi.
-Yox, gecdir. Hava da qaralıb. Yenidən ad gününü təbrik
edirəm.
-Çox sağ ol. Sağ ol ki, yubileyimdə iştirak etdin.
Təşəkkür edirəm.
-Dəyməz.
Qonaq ayağa durdu və getməyə hazırlaşdı. Çöl qapısına
çatmaq üçün bir qədər məsafə var idi. İsmayıl kişi də öz
keçmiş döyüşçü yoldaşı ilə birgə irəliləməyə başladı.
-Səlimin hal-əhvalı necədir? Neçə vaxtdır, görüşmürük, -
İsmayıl kişi soruşdu.
-Bir aydır ki, rəhmətə gedib.
-Niyə? -qoca təəccübləndi.
-Ürək xəstəsiydi.
-Heç xəbərim yox idi. - İsmayıl kişi sarsıldı.
-Dəstəmizdən yalnız biz sağ qalmışıq, - qoca sanki
xəbərdarlıq edirdi.
-Baxaq, ölüm bizi hansı bəhanəylə bu dünyadan götürüb
aparacaq, - İsmayıl kişi dedi.
-Kaş həmin vaxtlar bir neçə saatlıq da olsa, geri
gələydi, - qoca fikirli-fikirli dedi.
-Fikrimcə, həmin günlər ya həmişəlik olsun, ya da heç
olmasın. İnan ki, arzu ediyin bir-iki saat sənin
əleyhinə olar. Ən azından insan heç bir şeydən doya
bilməyən varlıqdır.
-Düzdür.
Bu zaman onlar çöl qapısına yaxınlaşmışdılar. İsmayıl
kişi qapını açdı.
-Xudahafiz, -qoca sağollaşdı.
-Xudahafiz.
Qonaq çöl qapısından çıxdı və taksiyə oturdu. İsmayıl
kişi isə qapını örtdü və evə doğru getməyə başladı. Hər
tərəfi səssizlik və qranlıq əhatə etmişdi. Uzaqda
görünən cüzi işıq evdə hələ də oyaq olanları bildirirdi.
Qocanın ayağı ağrıdığından yavaş-yavaş addımlayırdı. Bu
gün ağır gün olduğu üçün xeyli yorulmuşdu. Tezliklə
yatmaq istəyirdi. Artıq pillələri qalxırdı. Qapını
araladı və içəri daxil oldu. Astaca qapını örtdü. Yalnız
qonaq otağının işığı yanırdı və oradan səslər gəlirdi.
Qoca yuxarı qalxdı. Yataq otağına daxil olarkən
arvadının artıq yatmağa hazırlaşdığını gördü. İşığı
yandırmadan sakitcə stulda oturdu. Qoca nəsə
fikirləşirdi, fikirlər onu rahat buraxmırdı. Gözləri isə
yumulurdu.
-Nə fikirləşirsən? - arvadının səsi onu ayıltdı.
Qoca dedi:
-Qızlarımızın ailələrinin də maddi vəziyyəti yaxşı
deyil. Fikirləşirəm ki, aldığım pulu onların arasında
bölüşdürüm.
-Qərar sənindi. Amma bil ki, biz də xeyli qocalmışıq.
Bizim də pula ehtiyacımız olacaq, - arvadı sakitcə
söylədi.
-Min manat özümüzə saxlayacağam, bəsimizdi. Amma onların
daha çox ehtiyacları var.
Arvadı heç bir şey söyləmədi. İsmayıl kişi yavaşca
pulları götürdü və qapını örtüb pilləkənlərlə aşağı
enməyə başladı. Qoca pulları hamı orada ikən bölüşdürmək
istəyirdi ki, inciklik düşməsin. Qonaq otağının işıqları
hələ də yanırdı, qapı isə bağlı idi. İçəridən səs-küy
gəlirdi. Birdən hamı gülüşdü. Qoca qapını azca araladı
və kürəkəni Səmədin gur səsini eşitdi:
-Vallah, mən neçə ildi işləyirəm, on min manatı bir
yerdə görməmişəm. Kişini isə gəncliyində zorla səngərdə
saxlayıblar deyə indi də oturduğu yerdə pul qazanır.
Qoca qulaqlarına inanmadı. Qapını bir qədər də aralayıb
içəriyə baxdı. Bəli, onlar idi: qızları və kürəkənləri.
Axı niyə qızları özləri olanda ərlərinin belə danışığına
icazə verirlər? İndi böyük qızı ərinə tutarlı cavab
verməklə onun ağzından vuracaq və danlayacaqdı. Qoca bu
anı gözləyərkən birdən hamı gülüşdü. Qızlar daha ürəklə
gülürdülər. Qoca donmuşdu. Qapının kənarından
tutmasaydı, yıxılacaqdı. Axı niyə qızları heç bir cavab
vermirlər, əksinə, qəhqəhə çəkib gülürlər? Qoca
öz-özündən şübhələndi, bəlkə gözü zəif görür? Axır
vaxtlar gözlərindən narazı idi. Bəlkə qızları gülmürlər,
cavab verməyə hazırlaşırlar? Bəlkə də artıq cavab
veriblər? Cavab veriblərsə, onda qulaqları da yaxşı
eşitmir. Axır zamanlar qulaqlarından da şikayətçi idi.
Neçə dəfə qulağının zəif eşitdiyini hiss etmişdi.
Qulaqlarının və gözlərinin qocanı eyni anda aldatması
böyük bir təsadüf deyidlimi? Amma iki qızının atalarına
qarşı belə münasibət bəsləməsi daha böyük bir təsadüf
idi.
-İndi yəqin pulları balışının altına qoyub yatıb, -
digər kürəkən sükutu pozdu.
-Ya da ki, əmin olmaq üçün pulları yenidən hesablayır, -
Səməd dilləndi.
Yenidən hamı qəhqəhə çəkib güldü. Küncdə dayanan
nəvələri isə hamının güldüyünü görüb balaca, ağ
dişlərini ağartdılar.
Qocanın gözləri bərəlmişdi. Bədənini hiss etmirdi.
İçində dərin kədər kök salmışdı. Nə edəcəyini
müəyyənləşdirə bilmirdi. Başı hərlənməyə başladı.
Tarazlığını güclə saxlayırdı. Bəlkə qapını taybatay açıb
hər şeyi eşitdiyimi söyləyim? - qoca düşündü, - Deyim
ki, sizin artıq iç üzünüzü gördüm. Amma bunu etmədi,
biixtiyar ayaqqabılarını geyinib tələsik çölə atıldı.
Çölə çıxdıqda bağ ona kiçik göründü. Çöl qapısı isə onun
gözündə xırda hissəciyə çevrilmişdi. Göydəki Ay da sanki
öz görkəmini itirmişdi. Hətta insanlar belə
kiçilmişdi... Bəlkə bunların hamısı əvvəlcədən belə
kiçik idilər? Amma mən bunu indi sezmişəm, - qoca
fikirləşdi.
O, bağından çıxıb sahilə tərəf irəliləməyə başladı.
Gəzərkən qocanın ayaqları bir-birinə mane olurdu.
Arabir maşınlar şose yolu ilə sürətlə keçirdilər. Bu
zülmət qaranlıqda qoca üzgün şəkildə sahil boyu
addımlayırdı. Evdən çxıdığından bəri yalnız indi sağ
əlində nəsə hiss etdi. Bu, qızları arasında bölüşdürmək
istədiyi pul idi. Qoca bilmirdi ki, yaxınlarının iç
üzünü görməkdə kömək etdiyi üçün pula hörmət eləsin, ya
da səksən beş yaşında həyatına ağır zərbə vurduğu üçün
ona nifrətlə baxsın?
"Gəncliyində zorla səngərdə saxlayıblar deyə, indi də
oturduğu yerdə pul qazanır," - kürəkəninin dedikləri
qocanın qulaqlarında cingildəyirdi. Bu ifadə qocaya çox
toxunmuşdu. Gəncliyində göstərdiyi qəhrəmanlıqlarının
ələ salınmasını təhqir kimi başa düşürdü. Niyə içəriyə
girib cavabını vermədim? Ona cavab vermək
əvəzinə,sakitcə çölə çıxdım? Ən azından bu, mənə
yaraşacaq bir hərəkət deyildi. İnsanlar əsəbi olduqları
vaxt həmişə yanlış qərarlar verirlər, - qoca düşündü.
Mən nə üçün dörd il vuruşdum? Nə üçün qəhrəmanlıqlar
göstərərək, bütün əzab-əziyyətlərə dözüb düşmənlərlə
döyüşdüm? Azından mənim bu etdiklərim məsxərəyə qoyulası
bir mövzu deyildi, - qoca yenidən fikir dəryasına qərq
oldu.
Həyatı boyu o harada səhvə yol vermişdi? Evləndiyi
zamanmı və ya uşaq böyütdüyü zamanmı? Yaxud da dəhşətli
müharibədə şücaət göstərəndə səhv etmişdi? Qəhrəmanlıq
göstərməsəydi, dövlət də ona pul verməyəcəkdi. Beləliklə
də, belə bir hadisə olmayacaqdı.
Qoca daxilində acı-acı güldü. Anladı ki, uşaq kimi
fikirləşir. Düşündü ki, ən böyük səhv həyatda, həyatın
quruluşundadır. Əgər insanın ətrafındakıları onu başa
düşsəydi həyat necə də ədalətli olardı. Yaşamaq ölməkdən
daha qorxuludur, - qoca yavaşca söylədi. Artıq o,
həyatın necə acımasız olduğunu dərk etmişdi...
Sakitlik hökm sürürdü. Dənizdə yaranan kiçik dalğalar
özlərində küçə fənərlərinin işıqlarını əks etdirirdi.
İçini yeyən bu əzab-əziyyətlərdən qurtulmaq üçün özünü
dənizə atmaq istəyirdi. Fikirləşirdi ki, səksən beş il
yaşadığı bu həyatın mənası nə oldu? Sən demə, hər şey
saxta imiş! Arvadının taleyinə acıdı. İntihar etsəydi,
yazıq arvadın axırı necə olacaqdı? Yox, onun mənim kimi
acı çəkməyinə icazə verməyəcəyəm. Qorxaq kimi özünü
öldürməsini və arvadını tənha buraxmasını qoca öz
hərbçilik qüruruna sığışdıra bilmirdi.
Pul hələ də onun əlində qalmışdı. Başını aşağı salıb
baxdıqda, onun sanki toza çevrildiyini hiss etdi. Tozdan
yaxa qurtarmaq üçün əlini var-qüvvəsi ilə çırpdı. Suyun
şappıltısı zamanı başa düşdü ki, əlindəki bir qədər ağır
şey idi.
Xeyli gec olmuşdu. Artıq qoca heç bir şey haqqında
fikirləşmirdi. Bir qədər rahatlaşmışdı...
Evə daxil olub pilləkənlərlə yuxarı qalxdı.Yataq otağına
daxil oldu. Arvadını oyatmamaq üçün yavaşca hərəkət
eləyirdi.
-Haradaydın? - arvadının qəfil səsi onu diksindirdi.
-Sahildə gəzirdim, - qoca özünü itirmədən cavab verdi.
-Pulu neylədin?
-Dənizə tulladım, - qoca cavab verdi.
-Ən düzünü etmisən.
-Niyə?
-Bunu onların gözlərindən hiss etmək olur.
Qoca yatağına uzandı və sakitcə səhəri gözləməyə
başladı.
Səhifəni hazırladı: Könül NƏHMƏTOVA
konul.nehmetova@mail.ru |
