|
 Müasir
kitabxanaşünaslıq elminin intensiv inkişaf edən
istiqamətlərindən biri də məktəb kitabxanalarının
inkişaf tarixinin, bu sahənin ayrı-ayrı şəbəkə və
sistemlərinin tədqiqata cəlb olunmasıdır.
Bu baxımdan pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, əməkdar
müəllim Yusif Qazıyevin "Azərbaycanda məktəb
kitabxanalarının inkişaf yolu" monoqrafiyası diqqəti
cəlb edir.
Monoqrafiyada məktəb kitabxanalarının inkişaf tarixi
(V-XX əsrlər) araşdırılmış, spesifik xüsusiyyətləri
öyrənilmiş, həmçinin inkişaf yolunda onların qarşısına
çıxan maneələr, çətinliklər və problemlər faktlarla şərh
edilmişdir.
Əsərdə mənbələrdən istifadə edilmiş, onlara istinadlar
verilməklə məktəb kitabxanalarının inkişaf tarixi
əsaslandırılmışdır.
Monoqrafiya beş fəsildən, tövsiyə xarakterli nəticə və
ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
Əsərin birinci fəsli "Azərbaycanda məktəb
kitabxanalarının təşkili və inkişafı tarixindən" adlanır
və V-XVlll əsrləri əhatə edir.
Müəllif bu dövrü iki bölmədə təhlil etməyə çalışmışdır.
446-670-ci illəri birinci, 671-1804-cü illəri isə ikinci
bölmədə tədqiq etmişdir. Bu fəsil işlənilərkən ilk
məktəb kitabxanalarının yaranması, inkişafı və
formalaşması mötəbər faktlara əsaslanmaqla təhlil
edilmiş və ilk dəfə olaraq sistemləşdirilərək elmi
dövriyyəyə qatılmışdır.
Əsərin ikinci fəsli "Rusiya və Sovet işğalı dövrlərində
Azərbaycanda məktəb kitabxanaları (1804-1918-ci illər)"
adlanır. Əsasən XlX əsrin əvvəlləri və XX əsrin ilk
iyirmi ilini əhatə edir. Bu fəsildə mədrəsə və yeni
müsəlman məktəblərinin kitabxanaları, həmçinin qəza
məktəbləri, ibtidai məktəblər, şəhər məktəbləri
kitabxanaları, onlarla yanaşı natamam orta və orta
məktəb kitabxanaları, bazargünü, dəmiryolu, sənət və
dənizçilik məktəblərinin kitabxanaları haqqında geniş
məlumat verilir. Pedaqoji kollektivə xidmət edən məktəb
kitabxanalarının xarakterik xüsusiyyətləri, məktəb
şagirdlərinin elmi biliklərə yiyələnməsi prosesləri,
məktəb kitabxanalarının statusu, məktəbin pedaqoji
kollektivi ilə kitabxananın təhsil problemlərinin həll
olunmasında qarşılıqlı münasibətləri və s.məsələlər
tədqiq olunmuşdur.
Monoqrafiyanın üçüncü fəsli "Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti dövründə məktəb kitabxanalarının və
sinifdənxaric mütaliənin təşkili işi (1918-1920-ci
illər)" adlanır. Bu fəsil iki bölmədən - "Xalq
maarifinin inkişafı və islahatlar", "Məktəb
kitabxanaları fondlarının təşkili" bölmələrindən ibarət
işlənilmişdir.
Bu fəsildə AXC-ın dövründə aparılan islahatlar, orta və
ibtidai məktəblərin inkişafı, bu sahədə görülən
tədbirlər faktlar əsasında geniş şərh edilir.
Monoqrafiyanın dördüncü fəsli "Sovet hakimiyyətinin ilk
dövrlərində Azərbaycanda məktəb kitabxanaları
(1920-1945-ci illər)" adlanır. Dörd bölmədən ibarət bu
fəsildə əvvəlkilərdən fərqli olaraq kitabxanalar daha
zəngin mənbələrə söykənilərək tədqiq olunur.
Müəllifin qeyd etdiyi kimi, 1929-1941-ci illərdə məktəb
kitabxanalarının yaranması və inkişafı geniş vüsət
almışdır. Məktəb kitabxanalarının yaranmasında
Azərbaycan ziyalılarının xüsusi xidmətləri olmuşdur.
Müharibəyə qədərki dövrdə məktəb kitabxanalarının kitab
təminatı və onların fondunun komplektləşdirilməsi geniş
vüsət almışdır. Təkcə bir faktı qeyd etmək lazımdır ki,
1929-1930-cu illərdə 99 adda orta məktəb üçün dərslik
nəşr edilmiş və 746.400 nüsxədən ibarət kitab məktəb
kitabxanalarına göndərilmişdir.
Monoqrafiyanın V fəslinin də müharibədən sonrakı illərdə
(1946-1991-ci illər) olan dövr məktəb kitabxanalarının
bir sistem halında formalaşması və inkişafı illəri kimi
söz açılır. Bu illərdə məktəb kitabxana şəbəkələrinin
metodik mərkəzi olan Respublika Elmi Pedaqoji
Kitabxanası yaranmış və məktəb kitabxanalarının
inkişafina stimul verilmişdir.
Yusif ƏLİYEV,
"Azərbaycan müəllimi" |
