|
"Uşaqlarınızı tərbiyə etməyə çalışmayın. Çünki onsuz da
sizə oxşayacaqlar. Siz özünüzü tərbiyə edin, yetər".
Bu günlərdə qarşıma çıxan bu sözlər və onun əks olunduğu
şəkil məni bir daha gələcəyimizi etibar edəcəyimiz
bugünkü uşaqlarımızın və gənclərimizin təlim-tərbiyəsinə
nəzər salmağa vadar etdi. Çoxcəhətli və mürəkkəb proses
olan təlim-tərbiyə prosesinin böyük hissəsi məktəbin,
müəllimin payına düşür. Bu məqsədlə müəllimlərimiz,
tərbiyəçilərimiz bir daha özlərinə diqqət yetirməli,
prosesin əsas iştirakçıları kimi təkrar edildiklərini
anlamalı və gözəl nümunə olmaq üçün nələri etdiklərini
və ya etmədiklərini düşünməlidirlər.
Məktəblərimizdə şagirdlərin təlimi ilə yanaşı tərbiyə
prosesi də aparıldığı üçün müəllimlərimizin üzərinə çox
ağır yük düşür. "Elmsiz tərbiyə yarım, tərbiyəsiz elm
təhlükəlidir" fikrinə əsaslanaraq təlim və tərbiyə
proseslərinin bir-birindən ayrılıqda mövcud olmadığını
görürük.
Təəssüf ki, bu gün məktəblərimizdə şagirdlərin təlim
prosesində bəzən tərbiyə işi unudulur və bəzi
müəllimlərimiz özləri də bilmədən şagirdlərinə mənfi
nümunə olur, onların şüuraltında silinməz izlər
buraxırlar. Onun üçün bu gün məktəblərimizdə istifadə
edilən vasitə və yollara təkrar nəzər salınmalı, onlara
yeni baxışla baxılmalıdır.
Təlim prosesində çox geniş istifadə edilən "açıq
dərs"lər bu baxımdan ən önəmli nümunələrdəndir.
Fikrimizcə, məktəblərimizdə vaxtaşırı "açıq dərs"lərin
təşkil edilməsinin bir çox faydalı cəhətləri vardır ki,
onların bəzilərini belə sadalaya bilərik:
1. "Açıq dərs"lər müəllimlərdə və şagirdlərdə məsuliyyət
duyğusunu artırır;
2. "Açıq dərs"lər şagirdlərin sosiallığını artırır və
onların cəmiyyətə daha rahat inteqrasiyasına kömək edir;
3. "Açıq dərs"lər daha təcrübəli müəllimlərin
təcrübəsini gənclərlə praktik olaraq bölüşməsi üçün
əvəzsiz vasitədir;
4. "Açıq dərs"lər və onların obyektiv müzakirəsi dərs
deyən müəllimin öz səhvlərini görməsi və aradan
qaldırması üçün həddindən artıq vacib köməkdir;
5. "Açıq dərs"lər valideynlərin tədris prosesinə cəlb
edilməsinə xidmət edir. Beləliklə, onlar həm kurikulumla
tanış olur, həm də şagirdlərə yanaşma yollarını
öyrənirlər;
6. "Açıq dərs"lər şagirdlərin əməkdaşlıq, birlikdə
fəaliyyət göstərmə duyğularını inkişaf etdirir;
7. "Açıq dərs" müəllimi daha çox axtarmağa, öz üzərində
işləməyə məcbur edir;
8. "Açıq dərs" məktəb rəhbərliyində dərs deyən müəllim,
dərs keçilən sinifdəki ümumi vəziyyət, ayrı-ayrı
şagirdlər haqqında məlumatların formalaşmasına xidmət
edir.
Təbii ki, biz bu siyahını artıra bilərik. Amma bu yazıda
niyyətimiz "açıq dərs"in onsuz da hamı tərəfindən
bilinən və müzakirəyə ehtiyacı olmayan müsbət
tərəflərini araşdırmaq olmadığı üçün əsas məsələyə
keçmək istəyirik.
"Açıq dərs" özündə bir neçə mərhələni birləşdirir: dərsə
hazırlıq, dərs prosesi, dərsin müzakirəsi.
Çoxumuza sirr deyil ki, bu gün bir çox müəllimlərimiz
"açıq dərs"ə hazırlaşarkən özləri də fərqində olmadan
şagirdlərin tərbiyəsində yol verilməsi mümkün olmayan
mənfi izlər buraxırlar. Sovet dönəminin "saxta plan,
saxta yarış" anlayışı təəssüf ki, bəzi hallarda hələ də
özünü göstərməkdədir. Bəzi müəllimlərimiz "açıq dərs"
anlayışını bir növ şou, göstəriş, qeyri-adi dərs kimi
qəbul edir və öz şagirdlərinə qəbul etdirir. Bununla da
sanki onlar digərlərindən daha bilikli, daha savadlı
olduqlarını göstərməyə çalışırlar. Çox hallarda dərsə
hazırlıq mərhələsi uzun bir müddəti əhatə edir və
şagirdlərə dərsdə oynayacaqları "rol" dəfələrlə təkrar
etdirilərək mexaniki şəkildə əzbərlətdirilir. Hətta
bəzən daha qabağa gedilərək dərsdə şagirdlərin əvvəlki
dərslərdə heç zaman görmədikləri və istifadə etmədikləri
xüsusi geyimlər, xüsusi avadanlıq, musiqi alətləri və s.
təşkil edilir.
Təbii ki, biz bunların hamısına qarşı deyilik. "Açıq
dərs"in gündəlik dərsdən bəzi fərqləri olmalıdır, amma
bu dərslər bir-birindən köklü şəkildə fərqlənməməlidir.
Müəllim "açıq dərs"ə hazırlaşarkən öz şagirdlərinə gələn
qonaqları salamlamağı, zəruri məqamlarda özlərini təqdim
etməyi öyrətməlidir. Amma dərsdə hansı suala hansı
cavabı verəcəyini əzbərlətmək şagirdi subyekt kimi məhv
etməyə bərabərdir. Əvvəla, şagird heç bir əziyyət
çəkmədən öz ağlının, təfəkkürünün məhsulu olmayan
cavabları verir, özünə aid olmayan qiyməti alır və
məsuliyyət duyğusunu unudaraq bunun bütün vacib
məqamlarda belə olacağını düşünür. İkincisi, həyatı
yeni-yeni dərk edən uşaq və ya gənc, özünə çox zaman
ideal hesab etdiyi müəlliminin düşdüyü vəziyyətə görə
yalan danışdığını, saxtakarlıq etdiyini, göstəriş üçün
hər gün etmədiyi hərəkətləri etdiyini gördükdə kiçik
yaşlarından yalana, riyakarlığa öyrənir, "deməli, lazım
olanda yalan da danışmaq olar" fikri şüuraltında özünə
yer tapır. Beləliklə də müəllimin şagirdində aşılamalı
olduğu ən böyük xüsusiyyətlərdən olan dürüstlük duyğusu
lap əvvəldən özünü itirir.
Bunları nəzərə alaraq, "açıq dərs"ə verilən tələblərə
bir daha diqqətlə baxmalı, məktəb idarəçiləri öz
müəllimləri arasında təbliğat aparmalı və yeni tipli
"açıq dərs"lərin təşkilinə nail olmalıdırlar. "Açıq
dərs"lə adi, gündəlik keçilən dərs arasında heç bir
fundamental fərq olmamalı, yaxşı müəllimin hər dərsi
"açıq dərs" olmalıdır. Müəllim şagirdlərinə filan
tarixdə "açıq dərs"ləri olacağını elan edərkən
həyəcanlanmamalı, bu duyğusunu şagirdlərinə büruzə
verməməli, dərsin hazırlıq mərhələsində, yuxarıda qeyd
etdiyimiz kimi, ancaq texniki məsələlərlə məşğul
olmalıdır. Şagirdlər dərsdə özünü hər günkü kimi hiss
etməli, öz bilik və bacarıqlarını təbii şəkildə nümayiş
etdirməlidirlər. Eyni zamanda müəllim də son dərəcə
təbii olmalı, özünün gözəl cəhətlərini eşidib sevindiyi
kimi, yol verdiyi səhvləri də öyrənib aradan qaldırmağa
çalışmalıdır.
Məktəb rəhbərliyi də öz növbəsində "açıq dərs"dən
gözlədiyi tələblərə nəzər salmalı, süni şəkildə
hazırlanmış şou xarakterli dərsləri sərt tənqid etməli,
həmin müəllimlə ətraflı iş aparmalıdır. Unutmamalıyıq
ki, bir şagird bu gün öyrənə bilmədiyi riyaziyyat
mövzusunu sabah öyrənə bilər, amma bu gün itirdiyi
dürüstlük duyğusunu bir daha heç zaman qazana bilməz.
Namiq NAĞIYEV,
Təhsildə İnnovasiyalar Mərkəzi |
