|
 İnsan
fəaliyyətinin hər bir sahəsinə daxil olan informasiya
texnologiyaları müasir dərs prosesində də özünə geniş
yer ayırıb. Danılmaz faktdır ki, müasir dövrdə dərsi
kompütersiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Cavabı
almaq üçün hazır alqoritmlərdən istifadə etmək şagirdin
yaradıcılıq, sərbəst düşünmək, nitq və müşahidə etmək,
axtarışlar aparmaq kimi keyfiyyətlərini azaldır, bəzən
isə "0"-a endirir. Məlumdur ki, müasir dərsin öyrədici,
inkişafetdirici, tətbiqedici funksiyaları şəxsiyyətin
inkişafına xidmət edir və burada müəllimin rolunun
əvəzsiz olduğu görünür. Fəal təlimdə məntiqi təfəkkür,
özünüinkişaf, özünütəhsil kimi amillərin də olmasını
nəzərə alsaq, onda əsl müəllimin üzərinə necə böyük bir
yük düşdüyü aydın olar.
İnkişafedici təlim müəllimdən şagirdin biliyi alması
üçün istəlinən situasiyalardan istifadə etməsini tələb
edir. Əyanilik prinsipi bütün vaxtlarda təlim prosesində
əsas rol oynamışdır. Orta və yaşlı nəsil müəllimlərinin
yaxşı yadındadır ki, 1960-1980-cı illərdə dərslər
kodoskopla, model, maket, müxtəlif cədvəl, qrafik və
sxemlər olan plakatlarla keçilirdi. Kimya və fizika
dərslərində aparılan təcrübələr dərsin effektini çox
artırırdı.
Artıq son onilliklərin təcrübəsi göstərir ki, yuxarıda
adları çəkilən resursları özündə birləşdirən və onlardan
da qat-qat effektli olan vasitə İKT-dir. Bu gün
müasir informasiya texnologiyaları dərs prosesinə təkcə
avadanlıqlar kimi yox, həm də yeni yanaşma metodu kimi
daxil olub.
 Fundamental
elm olan riyaziyyatı öyrədərkən vacibdir ki, şagirdlər
əzbərçilikdən uzaq olaraq tədqiq olunan obyektin
mənasını tam dərindən başa düşsünlər. Riyaziyyat
müəlliminin vəzifəsi səviyyəsindən asılı olmayaraq hər
bir şagirdı öz predmeti ilə maraqlandırmaq, müxtəlif
tipli məsələləri sərbəst həll etdirməkdir. Belə olan
halda müəllimin qarşısına bir sual çıxır: dərsi necə
qurmaq lazımdır ku, bu prosesdə bütün şagirdlərin,
hətta zəif oxuyanların da inkişafı görünsün, onların
diqqəti, idraki bacarığı, nitqi inkişaf etsin.
Artıq neçə illərdir ki, dərs dediyimiz məktəblərdə
kompüter kabineti, internet var. Demək olar ki, bütün
mövzular üzrə dərs prosesində kompüterdən istifadə
edilir. Riyaziyyatda elə mövzular var ki, onları
simvollarla izah etmək mümkün deyil (Məs.: funksiyaların
qrafikinin, gözlə görünməyən kəsiklərin qurulması,
sistem tənliklərin qrafik həlli və s.). İKT-dən
istifadə edən müəllimlər çox yaxşı bilirlər ki, belə
məsələlər kompüterdə necə gözəl həllini tapır.
Əvvəllər dərs prosesində öyrədici dərs proqramlarından
geniş istifadə edirdik. "Nauka", "Prosveşeniya", "Russobit-M",
"Uçitel" nəşriyyatlarının buraxdığı riyaziyyat və
informatikadan olan öyrədici disklər əsas dərs
resurslarımız idi. Təhsil Nazirliyinin buraxılış
sinifləri üçün tərtib etdiyi test tapşırıqları, TQDK-nın
elektron testləri də çox köməyimizə gəlir.
Bununla belə, internet nəhəng resurs kimi daha geniş
imkanlara malikdir. Buna görə də indi dərs zamanı
internetdən götürülmüş hazır, ya da özümün
hazırladığım təqdimatlardan daha geniş istifadə
edirəm. Bu zaman şagirdlərlə işləyərkən verilən
informasiylar daha maraqlı və əyani, həm də yaddaqalan
olur.
 Fikrimcə,
dərslərdə təqdimatlardan istifadə təlimə yeni yanaşma
metodu kimi qiymətləndirilə bilər. Məhz bunu nəzərə alıb
aşağıda riyaziyyat və informatika dərslərində kompüterdə
yaratdığımız təqdimatlardan istifadə təcrübəmi
oxucularla bölüşmək istərdim.
I nümunə.
Fəal təlim metodları ilə işləyən V və VI siniflərdə
keçilən hər bir dərsi kompüterdə hazırlanmış
təqdimatlarsız təsəvvür etmək olmaz. Riyaziyyatdan
şifahi hesablamaya, yoxlama ya da sərbəst yazı işlərinə
aid tapşırıqları həll, informatikadan informasiya,
kompüter, tətbiqi proqramlar, alqoritmlər kimi mövzuları
izah edərkən təqdimatların rolu əvəzsizdir. Həm də
nəzərə alaq ki, ibtidai sinifdən təzəcə ayrılmış
şagirdlərlə işləyərkən vaxta qənaətdə kompüter nə qədər
köməklik edir. Şagirdləri yaxşı cavab verdiklərinə
görə, növbəti dərsə həvəsləndirmək, əhvali-ruhiyyələrini
yüksəltmək üçün təqdimatın sonunda, bəzən də slaydın
içində "Bir az pozitiv!","Bir dəqiqəlik idman!", "Bu
bizik!" adlı slaydlar yaradıram ki, bu da onların çox
xoşuna gəlir. Animasiyalı slaydlar bir - birini əvəz
etdikcə şagirdlər onlara diqqətlə baxır və kömək olmadan
özləri nəinki çalışmaları başa düşür, həm də alqoritm,
proqram və tənliyi qururlar. İnkişafetdirici dərs
bundan gözəl ola bilərmi? Müəllimə təzə dərsi izah
etmək çox asan və rahat başa gəlir (halbuki həmin
təqdimatı hazırlamaq üçün saatlarla yox, bəzən günlərlə
vaxt gedir). Sonradan isə bu təqdimatların üzərində bir
neçə dəyişiklik edib digər mövzularla yanaşı, bəzən
bütöv bölmənin də təkrarında istifadə etmək olur.
II nümunə.
Riyaziyyat və informatika elmləri bir-biri ilə sıx bağlı
olduğundan onlar arasında inteqrasiya yaratmaq çox
rahatdır. VII və VIII siniflərdə "Sistem tənliklərin
qrafik həlli" mövzusunu izah edərkən yazı taxtasında
təbaşirlə (təbaşir rəngli olsa belə) izahat nə qədər
vaxt aparır. POWER POINT proqramında hazırlanmış
animasiyalı təqdimatın slaydlarında isə bu izahat çox
effektli alınır. Hər dəfə "siçanın" düyməsini sıxanda
animasiyalar bir-birini əvəz etdikcə, şagirdlər ekranda
gördükləri suallara cavab verdikcə, elə bil ki, kompüter
ən zəif oxuyan şagirdi belə özünə cəlb edir. Düz cavabı
tapmaq üçün onlar da fəallaşırlar. İnformatika
dərslərində belə təqdimatların yaradılması üsulları
şagirdlərə öyrədilir.
III nümunə.
İlk baxışda riyaziyyatdan VII və VIII siniflər üçün
hazırlanmış təqdimatdan qarışıq görünən bir slayd.
Halbuki avtomatik rejimdə bu slayd belə işləyir:
dairənin daxilindən ümumi məxrəci tapan şagird "siçanı"
cavabın üstünə sıxır. Cavab düz olduğu halda Cırtdan
"düz", əks halda "səhv" deyə qışqırır. İkinci halda
tamamlayıcı vuruq tapılmalıdır. Dairənin daxilindən düz
seçilməyən cavab "uçub gedir", düz cavab isə yerini
tutur. Və sonda bütün cavablar düz olursa, "alqışlar"
səsi eşidilir.
IV nümunə.
Həndəsə dərsliyində IX sinifdə belə bir mövzu var: "Düz
xəttə nəzərən simmetriya" (Yuxarıdan aşağı 3-cü şəkil).
Sözlə, təbaşir ilə izah edilə biləsi çətin olan bu
mövzu POWER POINT proqramında çox gözəl alınır.
Təsəvvür edin ki, şəkildə görünən birinci fiqur yavaş
hərəkətlə ikinci fiqura çevrilir. Növbəti fiqurda
hərəkətin əyaniliyini də yalnız kompüter gözəl verə
bilər.
Müəllim tərəfindən əvvəlcədən POWER POINT proqramında
hazırlanmış təqdimat az vaxtda çox iş görməyə,
şagirdlərin mövzuya marağının artmasına, sualların
cavablarının tez tapılmasına, şagirdin öz biliyini
yoxlamasına və s. çox kömək edir. Adətən, belə
təqdimatlarda qaydalar açılır, teorem isbat olunur,
məsələlər yerinə yetirilir.
Yaratdığım təqdimatlardan çoxlu sayda nümunələr göstərə
bilərəm. Lakin bu o demək deyil ki, bütün dərs
prosesində şagirdlərlə yalnız kompüterdə işləyirik.
Dərsliyin, yazı taxtası, təbaşir, markerin və s. də
öz yeri var və müəllim yeri gəldikcə bunlardan da
istifadə etməlidir.
Şəfəq FAZİLOVA,
Şabran şəhər T.Abbasov adına 1 nömrəli tam orta
məktəbin riyaziyyat və informatika müəllimi |
