|
1. Təhsilalanların elmi
tədqiqat işi sisteminin metodoloji əsasları
Müasir dövrdə
istehsal texnologiyalarının informasiyalaşdırması ilə
əlaqədar xüsusi informasiyaların (elmi, texniki,
texnoloji və s.) həcmi sürətlə artır. Belə bir şəraitdə
hazır biliklərin mənimsənilməsinə və təqdim olunmasına
əsaslanan təlim texnologiyaları rasional və perspektivli
hesab olunmur. Ənənəvi iqtisadiyyatdan "bilik"
iqtisadiyyatına keçidin baş verdiyi şəraitdə
mütəxəssislərin yaradıcılıq qabiliyyətinin yüksəldilməsi
və intellektual səviyyəsinin formalaşdırılmasına
yönəldilmiş təhsil texnologiyalarından istifadə edilməsi
vacibdir. Bu sahədə həyata keçirilən iş yaradıcılıq
fəaliyyəti konsepsiyasına söykənən pedaqoji
texnologiyalar əsasında qurulmalıdır. Bunun daha
səmərəli forması ali təhsil pilləsinin bakalavriat və
magistratura səviyyələrində (tibb sahəsində isə baza ali
tibbi təhsil müəssisələrində və rezidenturada)
təhsilalanların (bundan sonra - tələbələr) elmi tədqiqat
işinin (bundan sonra - TETİ) sistemli şəkildə və
fasiləsiz təşkil edilməsi, tədris prosesinə maksimum
yaxınlaşdırılmasıdır.
2. Tələbələrin elmi
tədqiqat işinin məqsəd və vəzifələri
2.1. TETİ
elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərini praktiki
fəaliyyətində tətbiq etməyi, texnikanın və
iqtisadiyyatın inkişafına daha tez uyğunlaşmağı bacaran
ali təhsilli mütəxəssislərin hazırlanması işinin
keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün ən vacib vasitələrdən
biridir. TETİ ilk növbədə tələbələrdə optimal qərarların
qəbul edilməsi üçün imkan yaradan analitik və tənqidi
təfəkkürün formalaşdırılmasına xidmət edir.
TETİ-nin əsas
məqsədi tələbələrdə yaradıcılıq qabiliyyətlərinin
formalaşdırılması və gücləndirilməsi, gənclərin elmi,
texnoloji, yaradıcı və tətbiqi fəaliyyətə cəlb olunması
formalarının inkişaf etdirilməsi və təkmilləşdirilməsi,
ali təhsilli mütəxəssislərin peşəkarlıq səviyyəsinin
yüksəldilməsi üçün tədris-elm-tərbiyə prosesinin
vəhdətini təmin edən sistemin yaradılmasıdır.
2.2. TETİ-nin əsas
vəzifələri aşağıdakılardır:
- tələbələrə elmi
biliklərin, xüsusilə yeni elmi biliklərin rasional və
effektiv əldə olunması və istifadə edilməsi metodlarının
öyrədilməsi;
- vahid
təlim-tərbiyə sistemi çərçivəsində ali təhsil sisteminin
elm və istehsalat fəaliyyətinə inteqrasiyasının yeni
formalarının axtarılması və təkmilləşdirilməsi;
- tələbələrə elmi,
yaradıcılıq və tədqiqatçılıq vərdişlərinin aşılanması;
- tələbələrin elmi
tədqiqatlarda və texniki yaradıcılıqda real iştirakının
təmin edilməsi, habelə innovasiya fəaliyyətinə cəlb
edilməsi;
- elm, texnika və
istehsalat sahələrində mövcud olan yeni texnologiyaların
mənimsənilməsinin təşkil edilməsi;
- tələbələrin müasir
elmi metodologiyalarla, habelə elmi etika normaları ilə
tanış edilməsi, onlara elmi ədəbiyyatla işləmək
qaydalarının öyrədilməsi;
- tələbələrə elmi
layihə, məruzə və məruzə tezislərini hazırlamaq, elmi
tədbirlərdə (seminar, konfrans və s.) çıxış etmək və
diskussiya aparmaq bacarığının aşılanması;
- elmə meyilli
tələbələrin yaradıcılıq potensialının inkişaf
etdirilməsi.
3. Tələbələrin elmi
tədqiqat işinin təşkili
3.1. TETİ tədris
prosesinin davamına və dərinləşdirilməsinə xidmət edir
və ali təhsil müəssisəsinin kafedra, laboratoriya, elmi
tədqiqat mərkəzləri və institutlarında təşkil olunur.
Tələbə elmi tədqiqat işlərinə rəhbərliyi ali təhsil
müəssisəsinin professor və müəllimləri, elmi
bölmələrinin əməkdaşları və doktorantlar həyata keçirir.
3.2. TETİ tədris
prosesinə daxil olan və tədrisdənkənar vaxtlarda yerinə
yetirilən işlərə bölünür.
3.2.1. Tədris
prosesinə daxil olan TETİ-yə aşağıdakılar aiddir:
- məzmununda elmi
araşdırma elementləri olan tapşırıqlar, laboratoriya,
kurs, buraxılış və dissertasiya işləri;
- tədris və
istehsalat təcrübəsi zamanı yerinə yetirilən konkret
qeyri-standart tapşırıqlar;
- "Elmi
tədqiqatların əsasları" adlı kursun tədris planına daxil
edilərək tələbə və magistrantlara elmi tədqiqat işinin
yerinə yetirilməsi metodikasının nəzəri əsaslarının,
elmi eksperimentin təşkili və planlaşdırılmasının, elmi
məlumatların toplanması və işlənilməsinin öyrədilməsi.
3.2.2.
Tədrisdənkənar vaxtlarda yerinə yetirilən TETİ aşağıdakı
formalarda təşkil olunur:
- tələbələrin
məqalə, elmi layihə, məruzə və tezislər üzərində işi;
- tələbələrin elmi
seminar, konfrans, olimpiada və müsabiqələrdə iştirakı;
- ali təhsil
müəssisələrində dövlət büdcəsi hesabına, təsərrüfat
müqaviləsi əsasında, yaxud beynəlxalq, respublika və ali
məktəbdaxili qrantlar üzrə yerinə yetirilən elmi
tədqiqatlarda tələbələrin fərdi və ya kollektiv halında
iştirakı;
- tələbələrin elmi
tədqiqat mərkəz və laboratoriyalarında,
layihə-konstruktor, texnoloji, elmi-məlumat, tərcümə və
digər bürolarında, yaradıcılıq emalatxanaları və
studiyalarında yerinə yetirilən işlərdə iştirakı;
- mədəniyyət,
texnika və elm sahələrində biliklərin yayılması üzrə
mühazirələrdə iştirakı.
3.3. Tələbə elmi
seminarları ali təhsil müəssisələrinin ümumelmi və
ixtisas kafedralarında, elmi tədqiqat bölmələrində
təşkil olunur. Bu seminarlar tələbələrə elmi ədəbiyyat
üzrə referat hazırlamaq, elmi eksperiment aparmaq və
alınmış nəticələri təhlil etmək, yerinə yetirilmiş
tədqiqatların nəticələrinə dair hesabat hazırlamaq,
məruzə ilə çıxış etmək və elmi diskussiya aparmaq
bacarıqlarının aşılanmasına xidmət edir.
3.4. Tələbələr, bir
qayda olaraq, ali təhsil müəssisəsinin elmi bölmələrində
və kafedralarında yerinə yetirilən tədqiqat işlərinin
icraçıları kimi cəlb olunurlar. Bakalavriat səviyyəsində
tələbələrə tapşırıqlar verilərkən onların təhsildə əldə
etdiyi uğurları nəzərə alınmalı, eyni zamanda onlara
problem xarakterli tapşırıqlar verilməməlidir. Bu
tapşırıqlarda yaradıcılıq elementlərindən istifadə
olunması, sadə araşdırmaların və tədqiqatların
aparılması nəzərdə tutulmalıdır. Tələbəyə elmi tədqiqat
işinin proqramının və ya təqvim planının tərtib
edilməsi, tədqiqatlara başlamazdan əvvəl istifadə
ediləcək ədəbiyyat mənbələrindən məlumatların toplanıb
təhlil edilməsi, təqvim planında nəzərdə tutulan digər
işlərin yerinə yetirilməsi, tədqiqat işinin
nəticələrinin təhlil və şərh edilməsi, onları özündə cəm
edən hesabatın, tələbə konfranslarında iştirak etmək
üçün məruzələr və müasir texnologiyalar əsasında
təqdimatın hazırlanması sahəsində biliklərin əldə
edilməsi və təcrübə vərdişləri, habelə kollektiv halında
işləmək bacarığı aşılanmalıdır.
3.5. Humanitar,
texnika və təbiət elmləri sahəsində müstəqil elmi
tədqiqat işinin elementlərini yerinə yetirməyi bacaran
təhsilalanlar elmi tədqiqat işlərində iştirak edən
tələbə hesab olunurlar. Tələbənin elmi tədqiqat işi
müvafiq hesabatın təqdim olunması, seminarda və ya
konfransda çıxışı, müsabiqədə iştirakı ilə başa çatır.
3.6. Təhsildənkənar
vaxtlarda yerinə yetirilən və tədris proqramlarının
tələblərinə cavab verən TETİ müvafiq laboratoriya, kurs,
buraxılış və ya dissertasiya işi kimi də qəbul edilə
bilər.
3.7. TETİ ali təhsil
müəssisəsinin, fakültənin, kafedranın elmi iş planına
daxil edilir və ali təhsil müəssisəsinin (fakültənin,
kafedranın) illik hesabatında "Təhsilalanların elmi
tədqiqat işi" bölməsində əks olunur.
3.8. Ali təhsil
müəssisəsində TETİ-nin təşkilinə görə məsuliyyəti rektor
(fakültədə - dekan, kafedrada - kafedra müdiri) və
Tələbə Elmi Cəmiyyəti Şurasının sədri daşıyır. TETİ-nin
təşkili və inkişafı üzrə tədbirləri rektor, elmi işlər
üzrə prorektor, dekan və kafedra müdiri Tələbə Elmi
Cəmiyyəti ilə birlikdə həyata keçirir.
3.9. Hər fakültədə
və kafedrada TETİ-yə cavabdeh olan şəxs (ştatda olan
müəllimlər sırasından) müəyyən edilir və fakültənin Elmi
şurasında, yaxud kafedra iclasında təsdiq olunur.
3.10. TETİ-yə cəlb
olunan hər bir tələbəyə tədris ilinin əvvəlində kafedra
iclasında elmi rəhbər təyin edilir, onun tədqiqat
mövzusu müəyyənləşdirilir və "Tələbə elmi tədqiqat
işinin təqvim planı" tərtib olunur (nümunəsi əlavə
edilir). Həmin plan tələbə və onun elmi rəhbəri
(müəllim) tərəfindən imzalanır. "Tələbə elmi tədqiqat
işinin təqvim planı"nı kafedra müdiri 3 nüsxədə təsdiq
edir. Təsdiq edilmiş planın bir nüsxəsi tələbədə, digər
nüsxəsi kafedrada saxlanılır, 3-cü nüsxəsi Tələbə Elmi
Cəmiyyəti Şurasına təqdim olunur.
3.11. Tələbələrin
elmi tədqiqat işinin təqvim planlarına daxil edilmiş
tədqiqat mövzuları kafedralarda yerinə yetirilən elmi
tədqiqat işlərinə uyğun və ya tələbələr üçün nəzərdə
tutulan mövzulardan biri olmalıdır. Tələbələr həmin
tədqiqat işlərini fərdi, yaxud kollektiv şəkildə
müəllimin rəhbərliyi ilə yerinə yetirirlər.
3.12. Fakültə
dekanlıqları və kafedralar tələbələrə verilmiş
tapşırıqların və onların tədqiqatlarının yerinə
yetirilməsi üçün lazımi şərait və daimi fəaliyyət
göstərən tələbə dərnəkləri yaratmalı və gəncləri onların
işinə cəlb etməlidir.
3.13. TETİ-yə
elmi-metodik rəhbərlik Azərbaycan Respublikasının Təhsil
Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə
Nazirliyi (baza tibb təhsili və rezidentura üzrə)
tərəfindən həyata keçirilir.
3.14. TETİ-ni
inkişaf etdirmək və stimullaşdırmaq məqsədi ilə
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və bu işdə
maraqlı olan digər nazirlik və təşkilatlar tələbə elmi
konfransı, ən yaxşı tələbə elmi tədqiqat işi müsabiqəsi,
elmi layihə olimpiadası və başqa tədbirlər keçirir.
Tədbirlərin keçirilmə qaydaları müvafiq normativ
sənədlərlə müəyyən edilir.
4. Tələbə elmi tədqiqat
işinin maliyyələşdirilməsi
4.1. Kafedra və elmi
tədqiqat laboratoriyalarında (elmi tədqiqat
institutlarında və mərkəzlərində) yerinə yetirilən TETİ
ilə bağlı tələb olunan xərclər ali təhsil müəssisəsinin
əldə etdiyi gəlirlər, o cümlədən qrantlar və
qanunvericiliyə zidd olmayan digər mənbələr hesabına
maliyyələşdirilir.
4.2. TETİ-nin yerinə
yetirilməsi üçün vəsaitlərin ayrılmasına və
xərclənməsinə nəzarət rektorluq tərəfindən həyata
keçirilir.
4.3. TETİ-yə cəlb
edilən tələbələr ali təhsil müəssisəsinin elmi və tədris
hissələrinin avadanlıqlarından, qurğularından, hesablama
texnikasından, internetindən və s. istifadə edirlər.
4.4. Kafedra və elmi
bölmə rəhbərləri tərəfindən tələbələr ödənişli əsaslarla
(qrant hesabına, təsərrüfat müqaviləsi əsasında)
aparılan elmi tədqiqat işlərinə cəlb oluna və əməkhaqqı
ala bilərlər.
4.5. TETİ-yə
rəhbərlik üçün sərf edilən vaxt professor-müəllim
heyətinin fərdi iş planlarında elmi-metodik və elmi işə
ayrılan vaxt normalarına daxildir. TETİ-yə rəhbərlik ali
təhsil müəssisəsində çalışan hər bir müəllimin fərdi iş
planının tərkib hissəsi sayılır.
4.6. Ali təhsil
müəssisələri tələbələr üçün qrant müsabiqələri təşkil
edə bilər. Müsabiqənin keçirilməsi və
maliyyələşdiriliməsi müvafiq əsasnamə ilə tənzimlənir.
4.7. Ali təhsil
müəssisələri öz daxili imkanları hesabına tələbələr üçün
müxtəlif elmi konfrans, müsabiqə, olimpiada, sərgi və s.
tədbirləri planlaşdırır və həyata keçirir.
5. Tələbələrin və
müəllimlərin rəğbətləndirilməsi
5.1. Elmdə və
TETİ-nin təşkilində əldə etdikləri nailiyyətlərə görə
tələbələr ali təhsil müəssisəsinin rəhbərliyi tərəfindən
Fəxri Fərman, diplom, qiymətli hədiyyələr, pul
mükafatları, pulsuz istirahət putyovkaları və s. ilə
rəğbətləndirilə bilər.
5.2. Elmi
nailiyyətlər qazanmış tələbələr xarici ölkələrdə
keçirilən elmi olimpiada, konfrans, müsabiqə və
sərgilərdə iştirak etmək üçün ali təhsil müəssisəsinin
vəsaiti hesabına göndərilə bilər.
5.3. Fəal elmi işlə
məşğul olan və təhsildə yüksək göstəricilər əldə edən
tələbələrə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada
adlı təqaüdlər verilə bilər.
5.4. Yüksək elmi
nailiyyətlər əldə edən tələbələrin elmi rəhbərləri və
Tələbə Elmi Cəmiyyətinin fəal üzvləri təhsil
müəssisəsinin rəhbərliyi tərəfindən rəğbətləndirilə
bilər. |
