|
 Kurikulum
üzrə təlim əzbərçiliyə deyil, həyati bacarıqlara,
birbaşa nəticəyə aparan yoldur. Bu zaman müəllim və
şagirdlərin fəaliyyət mexanizmi dəyişir. Müəllim də,
şagird də axtarır, tədqiq edir. Müəllim şagirdləri
müstəqil, yaradıcı fəaliyyətə istiqamətləndirməklə onun
öz fəaliyyətinin nəticələrini qiymətləndirməyi bacaran
şəxsiyyət kimi formalaşmasına bələdçilik etmiş olur.
Təlim prosesinin düzgün aparılması müəllimlərin öz işinə
yaradıcı münasibətindən asılıdır. Hər bir şagird, hər
seydən əvvəl, vətəndaşdır və müəllim də şagirdə bu
istiqamətdə yanaşmalıdır. Müəllimin səmimi, qayğıkeş
münasibəti şagirdi elmə, biliyə həvəsləndirir. Ona görə
də indi müəllimlər şagirdləri yormadan, az vaxt sərf
etməklə çox və keyfiyyətli iş görməlidirlər. Bugünkü
işin keyfiyyəti əvvəlki sistemə nisbətən qat-qat üstün
olmalı, yenilik hamının səyi ilə reallaşdırılmalıdır.
İndi məqsəd daha müstəqil, fəal, yaradıcı qabiliyyətə
malik olan, həyati bacarıqlara yiyələnən əsl vətəndaşlar
formalaşdırmaqdır.
Uzun illik təcrübəmə əsaslanaraq qeyd edə bilərəm ki,
şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almayan
müəllim müvəffəqiyyət qazana bilmir. Şəxsiyyətə
hörmətlə tələbkarlığın birliyini təmin etmək tərbiyə
işində mühüm amillərdəndir. Dərs zamanı şagirdə valideyn
qayğısı göstərən, nəvazişli olan, güzəştə getməyi
bacaran müəllim, eyni zamanda, ciddiliyini,
tələbkarlığını unutmursa, o, daim uğur qazanır.
Təlim və tərbiyənin qarşılıqlı əlaqəsi və bir-birinə
zəmin yaratması pedaqoji prosesin tamlığını daha da
gücləndirir. Bunları nəzərə alaraq dərslərimdə tədris
etdiyim fənnin tərbiyəvi imkanlarından nəinki maksimum
dərəcədə istifadə edir, həm də bu işi dərsdənkənar
tədbirlərlə möhkəmləndirməyə çalışıram.
Təlim zamanı diqqəti, iradəni, təfəkkürü, təxəyyülü və
s. psixoloji xüsusiyyətləri inkişaf etdirmədən
mənimsəmənin səviyyəsini yüksəltmək olduqca çətindir.
Müəllimlərin bir qismi şagirdlərin mümkün qədər çoxlu
faktları yadda saxlamasına üstünlük verir, digər bir
qismi isə əsas diqqəti məntiqi mühakiməyə yönəltməklə
güman edirlər ki, faktları şagird özü də toplaya bilər.
Yalnız faktları yadda saxlamağa və ya faktlarsız
mühakimə yürütməyə şagirdləri sövq etməyin hər ikisi
eyni dərəcədə zərərlidir. Zənnimcə, bu iki qabiliyyət
birlikdə inkişaf etdirilməlidir. Düşünməyi bacarmaq üçün
şagird faktları yadda saxlamalıdır, yadda saxlamaq üçün
onları qruplaşdırmalı, müqayisə etməli, nəticə
çıxarmalı, yəni mühakimə yürütməlidir. Hafizəni
təfəkkürdən, təfəkkürü hafizədən ayırmağa və onları
ayrılıqda inkişaf etdirməyə meyil göstərən müəllim
şagird psixikasının vəhdətdə formalaşmasına ziyan vurmuş
olur.
Təlimdə şagirdin öyrənmə fəaliyyətini səciyyələndirən
xüsusiyyətlərdən bir neçəsini qeyd etmək istərdim:
1. Öyrənmə prosesində dərketmə əməliyyatlarının olması.
2. Öyrənmədə motivlərin rolu.
3. Öyrənmədə dərketmə maraqları.
4.
Öyrənmədə ünsiyyət.
5.
Öyrənmədə şagirdlərin müstəqilliyi və fəallığı.
Şagirdlərdə öyrənmə fəaliyyəti onlarda dərketmə
əməliyyatlarının sistemi kimi özünü göstərir. Dərketmə
əməliyyatı dedikdə, yəni təlim tapşırıqlarının şagirdlər
tərəfindən uğurlu icrasına imkan verən təfəkkür tərzi
nəzərdə tutulur. Şagird hər hansı bir tapşırığı əməli
şəkildə yerinə yetirərkən, istər-istəməz, psixoloji
fəaliyyətdə olur. Bu zaman o, sözlərdən, rəqəmlərdən,
sxemlərdən və başqa işarələrdən istifadə edir. Şagird
öyrənmə fəaliyyəti zamanı psixoloji səy göstərir,
düşünməli olur. Başqa sözlə, təlim zamanı şagirdlər
mənim rəhbərliyim altında bilik əldə etməklə yanaşı, həm
də müstəqil öyrənməyə də alışırlar. İbtidai sinif
müəllimi kimi həmişə şagirdlərimdə dərketmə marağının
inkişafına xüsusi fikir verirəm. Şagirdlərimdə dərketmə
maraqları inkişafın müxtəlif mərhələlərində başqa-başqa
formalarda özünü göstərir. Bu cür müxtəliflik isə
öyrənmədə uşaqların fəallıq və müstəqillik dərəcəsini
şərtləndirən səbəblərdən biri olur. Dərketmə
maraqlarının şagirdlərdə inkişaf səviyyəsini bu
maraqların məzmununa görə təyin etmək mümkündür.
Məzmununa görə şagirdlərin idrak maraqları zəif, orta,
yüksək olmaqla üç səviyyədə özünü göstərə bilir.
Zəif səviyyədə olan şagird hadisələrin təsvirinə meyil
edir.
Orta səviyyədə olan şagird səbəb-nəticə əlaqələrini
aşkara çıxarmağa can atır.
Yüksək səviyyədə olan şagird nəzəri məsələlərə, tam
müstəqil fəaliyyətə, yeniliyə maraq göstərir.
Səviyyələri müəyyənləşdirəndən sonra müəllim şagirdləri
istiqamətləndirə bilir. Dərketmə marağı davamlı olarsa,
şagirdlər təlimdə daha sərbəst, daha inamla, daha
cəsarətlə işləyərlər.
Məlumdur ki, məktəb şagirdi hissə-hissə tərbiyə etmir,
onu yalnız istehsalat üçün və ya yalnız elm üçün
hazırlamır. Pedaqoji proses şagirdi geniş mənada həyata
hazırlayır, onu həm elmi biliklərlə silahlandırır, həm
də onda ətraf mühitə düzgün münasibət formalaşdırır.
Buna görə də psixoloji inkişaf pedaqoji prosesin
tamlığına xidmət etməli olur.
Psixoloji inkişafda müəllim-şagird ünsiyyəti də əsasdır.
Təlimdə müəllimin səmimiyyətindən, mülayimliyindən,
qayğıkeşliyindən çox şey asılıdır. Müəllimdə bu
keyfiyyətləri görən şagirdin təlimə, məktəbə, biliyə,
öyrənməyə meyli artır. Lakin əksinə olarsa, şagird
nəinki həmin müəllimlə ünsiyyətdən çəkinir, onun fənninə
marağı azalır, hətta başqa fənlərə də soyuq münasibət
göstərir.
Nailə ABDALOVA,
Bakıdakı 9 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif
müəllimi, "Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin qalibi |
