|
 Hər
birimizin ailəsində uşaqlar böyüyur. Uşaqlıq dövrünü
qayğısız yaşayan balacalarımızın valideynlərini onların
müəyyən yaş dövründən sonra artıq bir məsələ düşündürür:
necə etsinlər ki, övladları məktəb təliminə hazırlıqlı
olsunlar və ilk dəfə məktəbə qədəm qoyduqları gündən
tədrislə bağlı çətinliklərlə üzləşməsinlər.
Ata-analar uşaqlarına 100-ə qədər saymağı, bütün
hərfləri, çoxlu şeir və nağıl öyrətməklə onların məktəb
təliminə hazır olduqlarını düşünurlər. Belə bir yanaşma
tamamilə yanlışdır. Bu gün I sinfə gedən uşağın məktəbə
hazırlığını şərtləndirən keyfiyyətlər, meyarlar
başqadır. Burada uşağın nitqinin inkişafı, məntiqi
düşüncəsi, sadə riyazi hesablama bacarıqları, psixoloji
dayanıqlığı, intellektual hazırlığı xüsusilə önəmli rol
oynayır. Təhsil üzrə mütəxəssislərimiz, pedaqoqlarımız
məktəbəqədər təhsil müəssisələrindən gələn uşaqların
məhz bu baxımdan digər uşaqlardan daha hazırlıqlı
olmaları ilə fərqləndiyini qeyd edirlər. Elə paytaxtın
nümunəvi məktəbəqədər təhsil müəssisələrindən biri kimi
tanınan, öz fəaliyyətini müasir dövrün tələblərinə uyğun
qurmağı bacaran 183 nömrəli körpələr evi-uşaq bağçasının
tərbiyəçisi Aysel Əliyeva ilə söhbətimiz də uşaqların
bağçalarda məktəb təliminə hazırlıq məsələləri, bununla
bağlı məktəbəhazırlıq qruplarında aparılan işlər
haqqında oldu. Onun fikirlərini bilmək, düşünürük ki,
valideynlərimiz üçün maraqlı olar.
- İlk öncə qeyd edim ki, məktəbəqədər yaş dövrü insan
şəxsiyyətinin formalaşmasına təsir göstərən əsas
mərhələlərdən biridir. Bu yaş dövrü uşaqların
sosiallaşması, böyüklər və yaşıdları ilə daha çox
ünsiyyət qurması, mədəni vərdişləri mənimsəməsi, mənəvi
və estetik hisslərin oyanması dövrüdür. Bağçalar da, öz
növbəsində, uşağın ətraf aləmlə qarşılıqlı münasibətini
təmin etməyə, xeyirxah hisslər oyatmağa, əməkdaşlığa
nail olmağa qadir olan məktəbəqədər təhsil
müəssisəsidir.
Məktəbəqədər yaş dövrü həm də ən çətin dövr sayılır. Bu
dövr şəxsiyyətin formalaşması və inkişafının təməli
hesab olunur. Təməl möhkəm olmazsa, inkişaf da düzgün və
istənilən şəkildə getməz.
Zaman dəyişir. Avropaya inteqrasiya hər bir sahədə köklü
dəyişiklikləri tələb etdiyi kimi, təlim-tərbiyəyə də öz
təsirini göstərir. Getdikcə ənənəvi təlim üsullarından
uzaqlaşıb daha müasir metodlara üstünlük verilir.
Müasir məktəbə də verilən tələblər dəyişir. Əvvəllər
1-ci sinfə gedən uşaqlardan primitiv bilik, bacarıq və
vərdişlər tələb olunurdusa, indi əksinə, məntiqi
təfəkkürə üstünlük verilir. Hazırda 100-ə qədər düzünə
və geriyə saymaq, hərfləri tanımaq, üzündən oxumaq,
yazmaq üstünlük hesab edilmir, əksinə, bunlar ikinci
dərəcəli və vacib sayılmayan bacarıq kimi qəbul olunur.
Çünki məktəbə gedən hər bir uşaq onsuz da bunlara təhsil
prosesində nail olacaq.
Kompüter əsrində yaşayırıq. İnformasiya bolluğu müasir
uşaqlardan da yan keçməyib. Əgər 5 il bundan əvvəl
məktəbi bitirməkdə olan yeniyetmə texnika ilə yeni tanış
olurdusa, indi məktəbəqədər yaş dövründə olan uşaqlar
kompüter, noutbuk, planşet və telefonla nəinki
tanışdırlar, həm də onların məharətli
istifadəçiləridirlər. Düzdür, bu yaşda olan uşaqlara
bunun nə dərəcədə xeyirli olduğu mübahisəli məsələdir,
lakin zamanın tələbindən yan keçmək olmur.
Ənənəvi təlim prosesində istifadə olunan əyani
vəsaitləri müasir uşaqlar qəbul etmir, çünki texnika ilə
tanışlıq onların maraq dairəsinə də təsir göstərir.
Məktəbəqədər təhsilin yekun mərhələsi
məktəbəhazırlıqdır. Bu dövr bağça ilə məktəb arasında
körpü sayılır. Məktəbəhazırlıq mərhələsində uşağın
qazandığı bilik, bacarıq və vərdişlər məktəb həyatına
işıq salmalıdır. Çox təəssüf ki, bəzi valideynlər bu yaş
dövründə uşaqlarının yazı və oxu vərdişlərinə
yiyələnməsini vacib sayır və buna diqqət yetirməklə
övladını məktəb təliminə "hazır" olduğunu düsünürlər.
Nəticə o qədər də ürəkaçan olmur, məktəbə ilk dəfə qədəm
qoyan uşaqlar dərslərini qavramaqda çətinlik çəkirlər.
Əgər məktəbəqədər yaşlı uşaq lazım olmayan vərdişlərlə
yüklənirsə, məktəbdə öyrənməli olduğu materialı artıq
yük kimi evdə yığıbsa, məktəbdə nə öyrənəcək?
Digər çoxluq təşkil edən yüksək intellektə malik
valideynlər də var ki, onlar usaqlarının məktəb
təliminə hazırlanmasında məhz məktəbəqədər təhsil
müəssisələrinin məktəbəhazırlıq qruplarına üstünlük
verirlər. Həmin valideynlər uşaqlarını bağçaya gün
keçirmək üçün qoymurlar. Əksinə, onlar övladlarının
məktəbə hazırlanması, istedad və bacarıqlarının
aşkarlanması istiqamətində tərbiyəçinin necə iş
aparmasında daha çox maraqlıdırlar.
Onu da xüsusi vurğulamaq istərdim ki, aparılan
tədqiqatlar məktəbəqədər təhsil müəssisələrində tərbiyə
alan uşaqların istər idraki, emosional, istərsə də
fiziki baxımdan ümumi təhsil müəssisələrində təlimə daha
hazırlıqlı olduğunu göstərir.
Məktəbəhazırlıq mərhələsində olan uşaq ətraf aləm
haqqında biliklərə, sadə riyazi təsəvvürlərə
yiyələnməli, öz fikrini bir neçə cümlə ilə izah etməyi,
şəkil üzrə hekayə qurmağı, sadə naxışları təkrar etməyi
bacarmalıdır. Bütün bunların əsasında məntiq durur.
Müasir təlim üsullarının əsasını da bu təşkil edir.
Ümumiyyətlə, məktəbəhazırlıq qrupunda keçilən
məşğələlərdə hər bir mövzu uşağın məntiqi təfəkkürünə
əsaslanmalıdır. Bunun üçün məşğələlər zamanı testlərdən,
plakat və oyun kartlarından, stolüstü və didaktik,
həmçinin yaddaşın inkişafına əsaslanan oyunlardan, səsli
nağıllardan, mövzuların tədrisində slaydlardan istifadə
edilir. Əyanilik bu yaş dövründə həmişə ön planda olub.
Rəngarəng şəkillər, oyunlar, kompüter vasitəsilə nümayiş
etdirilən hər bir mövzu ən diqqətsiz uşağı belə cəlb
etməyə qabildir.
Uşaqların məktəbə hazırlıqlı olmaları və təhsildə
müvəffəqiyyət qazanmaları üçün bir sıra keyfiyyətlərə
yiyələnmələri vacibdir. Bu keyfiyyətlərə nitqin lazımi
səviyyədə olması, məntiqi düşünmək, qavramaq, müqayisə
və təhlil etmək, sadə riyazi hesablama bacarıqlarını
inkişaf etdirmək, başladığı işi sona çatdırmaq aiddir.
Keçilən məşğələlərdə biz tərbiyəçilər də bu məsələlərə
xüsusi diqqət yetiririk.
Ümumiyyətlə, iş prosesində tərbiyəçinin öz işinə
yaradıcı yanaşmasından, fantaziyasından da çox şey
asılıdır. Belə ki, məşğələdə keçilən mövzunu əvvəlcə
tərbiyəçi mənimsəməli, yəni özününküləşdirməlidir. Eyni
zamanda kompleks şəkildə keçilən məşğələlər daha
effektli olur.
Məsələn, səhərdən etibarən gün ərzində hər hansı bir
məşğələyə qədər keçiləcək mövzuya zəmin hazırlanır.
Mövzuya uyğun stolüstü oyunlardan, oyun kartlarından,
dominolardan istifadə edilir.
Bədii oxu və nitq inkişafı məşğələlərində uşaqların
fantaziyası və rabitəli nitqinin formalaşmasına diqqət
yetirilir. Bunun üçün nağıl plakatlarından istifadə
edilir. Bu zaman uşağın həm xəyal dünyası genişlənir,
həm də müsbət və mənfi nağıl qəhrəmanları haqqında
təsəvvürü formalaşır.
Savad təlimi məşğələsində uşaqların səslərin düzgün
tələffüzünə, sözün əsl mənasında, səsləri "eşitməsi"nə
fikir verilir. Bunun üçün "zəncir" oyunundan istifadə
olunur. Ümumiyyətlə, bu oyun klaster üsulunun oyun
şəklində tətbiqidir.
Onu da qeyd edim ki, onsuz da texnika ilə maraqlanan və
yaşıdları ilə ünsiyyətdən uzaqlaşan uşaqlar
valideynlərin səhv yönləndirməsi ilə fərdi hazırlıq
prosesində daha da özünə qapanır və kollektivdən
uzaqlaşır, nəticədə yaşıdları ilə ünsiyyət qurmaqda
çətinlik çəkirlər. Üzümü valideynlərə tutub demək
istəyirəm ki, əziz valideynlər, uşaqlarınızın bağçaya
getmələrini təmin edin. Məktəbəqədər təhsil
müəssisələrinin məktəbəhazırlıq qruplarında keçilən
məşğələlərdə uşaqlara verilən bilik, onların
qazandıqları bacarıq və vərdişlər kifayət qədər yüksək
səviyyədədir. Uşaqları lazımsız, artıq materiallarla
yükləməyin mənası yoxdur. Hər yaş dövrünün öz gözəlliyi
var. İcazə verin uşaqlar bağçada həm uşaqlıqlarını
yaşasınlar, həm də düzgün şəkildə məktəb təliminə
hazırlaşsınlar.
Samirə KƏRİMOVA,
"Azərbaycan müəllimi" |
