|
 Aprelin
28-də "ADA" Universitetində Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin qurucularından biri, Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti Parlamentinin sədri, xarici işlər naziri
Əlimərdan bəy Topçubaşovun 150 illik yubileyinə həsr
edilmiş beynəlxalq konfrans keçirilmişdir.
AzərTAc xəbər verir ki, "ADA" Universitetinin rektoru,
xarici işlər nazirinin müavini Hafiz Paşayev konfransı
açaraq bildirmişdir ki, beynəlxalq tədbir Azərbaycan
Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi və Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının birgə təşkilatçılığı ilə
keçirilir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin görkəmli dövlət
xadimi Əlimərdan bəy Topçubaşovun 150 illik yubileyinin
keçirilməsi haqqında sərəncam imzaladığını bildirən
Hafiz Paşayev bunun dövlətimizin başçısının görkəmli
ictimai-siyasi xadimin fəaliyyətinə verdiyi böyük dəyər
olduğunu diqqətə çatdırmışdır.
Vurğulanmışdır ki, Əlimərdan bəy Topçubaşov qaynar bir
dövrdə yaşamışdır. Milli ədəbiyyatımızın banisi Mirzə
Fətəli Axundzadə və türkdilli mətbuatın əsasını qoyan
Həsən bəy Zərdabinin başladığı milli mədəni yeniləşmə
hərəkatı həmin dövrdə özünün siyasi mərhələsinə qədəm
qoymuşdur. Qeyd edilmişdir ki, Əlimərdan bəy Topçubaşov
Azərbaycanın milli kimliyinin qərb sivilizasiyasına
qovuşmağı özündə ideya istiqaməti kimi hədəf götürən
böyük ictimai-siyasi xadimlərdən biri idi. Əlimərdan bəy
milli varlıq fəlsəfəsini özündə toplayan bir tarix idi.
Onun fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanın tarixi, dünyaya
inteqrasiyası əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Əlimərdan
bəy Topçubaşov öz coşqun fəaliyyəti ilə bütün ümidləri
doğrultmuşdur. Yalnız Azərbaycan xalqının deyil, Rusiya
imperiyasının müsəlman əhalisinin liderinə çevrilmişdir.
XX əsrin əvvəllərində onun belə bir missiya daşıması
Azərbaycan xalqının böyük tarixi nailiyyəti idi. Hafiz
Paşayev demişdir ki, Ə.Topçubaşovun yaşadığı dövrün
tarixini öyrənmək, yenidən tədqiq, onun həyat və
fəaliyyətini gələcək nəsillərə, dünya ictimaiyyətinə
təqdim etmək bizim vacib vəzifəmizdir.
 Milli
Məclisin sədri Oqtay Əsədov çıxışında demişdir ki,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin təşəkkülündə və
fəaliyyətində Ə.Topçubaşovun, M.Ə.Rəsulzadənin,
F.Xoyskinin, N.Yusifbəylinin, S.Mehmandarovun,
Ə.Şıxlınski və başqalarının böyük xidmətləri olmuşdur.
Görkəmli dövlət xadimləri xalqımızın yaddaşında əbədi iz
qoymuşlar.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti çox mürəkkəb tarixi
şəraitdə meydana gəlmişdir. Birinci Dünya müharibəsində
çar Rusiyası öz hegemon rolunu itirmişdi. 1918-ci ilin
dekabrında Bakıda Xalq Cümhuriyyətinin ilk parlamentinin
iclası olmuş və Ə.Topçubaşov parlamentin sədri
seçilmişdir. Hərtərəfli istedada malik olan
Ə.Topçubaşovun hələ gənc yaşlarından elmə böyük marağı
olmuşdur. Bakı Şəhər Dumasının sədri seçilən
Ə.Topçubaşov bütün Rusiya müsəlmanlarının siyasi
liderlərindən birinə çevrilmişdir.
Milli Məclisin sədri demişdir ki, onun sədrliyi dövründə
Azərbaycan dili dövlət dili kimi qəbul edilmişdir.
Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin ali şura üzvləri və
digər müttəfiq dövlətlər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini
de-fakto tanımışlar. Azərbaycanın bu diplomatik uğuru
Ə.Topçubaşovun düşünülmüş fəaliyyətinin məntiqi nəticəsi
idi. Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun
prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə Parisdə
Ə.Topçubaşovun məzarı üzərində onun qəbirüstü abidəsi
ucaldılmışdır.
Daha sonra çıxış edən Azərbaycanın xarici işlər naziri
Elmar Məmmədyarov ölkəmizin dünya miqyasında
tanıdılmasında Əlimərdan bəy Topçubaşovun gördüyü
əvəzolunmaz xidmətlərdən danışmışdır.
Azərbaycanın xarici siyasət idarəsinin rəhbəri
Ə.Topçubaşovun diplomatik bacarığı sayəsində bir çox
dünya ölkələrinin rəhbərləri ilə aparılan danışıqların
öz bəhrəsini verdiyini, bunun nəticəsi olaraq Paris
Konfransının Ali Şurasının Gürcüstan və Azərbaycan
istiqlaliyyətini tanıdığını söyləmişdir. Dünyanın
aparıcı ölkələrinin siyasətçiləri Əlimərdan bəy
Topçubaşov ilə görüşmüş, səmimi qonşuluq, sərhəd
məsələsi, ticarət və mədəni əlaqələr haqqında danışıqlar
apararaq barışıq imzalamışlar.
Ə.Topçubaşovun yekdilliklə Azərbaycanın ilk
parlamentinin sədri seçildiyini diqqətə çatdıran Elmar
Məmmədyarov Şərq mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini və
Avropanın demokratik dəyərlərini özündə birləşdirən
görkəmli siyasi xadimin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
təşəkkül tapmasında, onun dünya dövlətləri tərəfindən
tanınması və diplomatik münasibətlərinin qurulmasında
böyük xidmətlərinin olduğunu xüsusi qeyd etmişdir.
Elmar Məmmədyarov demişdir ki, Azərbaycan 1991-ci ildə
müstəqilliyini yenidən bərpa etmişdir. Azərbaycanın
müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələr Türkiyə, Rumıniya,
Pakistan olmuşdur.
Diqqətə çatdırılmışdır ki, Azərbaycanın 1992-ci ildə
Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv qəbul olunması
ölkənin ictimai-siyasi həyatında mühüm rol oynamışdır.
Ötən illər ərzində Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzu
artmış, əlaqələri genişlənmişdir. Azərbaycanın BMT
Təhlükəsizlik Şurasına üzv seçilməsi və bu quruma
sədrlik etməsi ölkəmizin çox mühüm qlobal təsirə malik
olduğunu təsdiqləyir. İndi Azərbaycan dünya çapında
böyük nüfuza malikdir. Əgər yaşasa idilər, bu
nailiyyətlər Əlimərdan bəy Topçubaşov və digər görkəmli
ictimai-siyasi xadimlər üçün ən sevindirici hadisələrdən
biri olardı. Müasir müstəqil Azərbaycanın inkişaf və
dünyaya inteqrasiya istiqamətlərini ümummilli lider
Heydər Əliyev müəyyənləşdirmişdir. Ulu öndərimizin
dediyi kimi, indi Azərbaycanın müstəqilliyi dönməzdir,
əbədidir.
Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Akif Əlizadə
bildirmişdir ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa
etdikdən sonra xalqımızın yetirdiyi böyük şəxsiyyətlərə
diqqət göstərilməsi, onların xatirəsinin əziz tutulması
ənənə halı almışdır. Diqqətəlayiq olan bu cür
şəxsiyyətlərdən biri də Azərbaycanın görkəmli ictimai
xadimi Ə.Topçubaşovdur. A.Əlizadə qeyd etmişdir ki,
Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamına uyğun
olaraq Ə.Topçubaşovun 150 illik yubileyinin keçirilməsi
ona dövlət səviyyəsində verilən qiymətin əməli
ifadəsidir.
Ə.Topçubaşovun həyat və fəaliyyəti Azərbaycanın çox
kəşməkəşli bir vaxtına təsadüf edir. O, 1905-1918-ci
illər arasında bütün qüvvə və bacarığını vətənin
azadlığı uğrunda mübarizəyə həsr etmişdir.
Vurğulanmışdır ki, 1897-ci ildən 1917-ci ilin sonlarına
qədər "Kaspi" qəzetinin redaktorlarından biri olan
Ə.Topçubaşovun bu mətbu orqanda işıq üzü görmüş
məqalələrində Azərbaycanın bir sıra görkəmli
şəxsiyyətləri haqqında qiymətli fikirlər yer almışdır.
Onun başçılıq etdiyi Azərbaycan diplomatlarından ibarət
nümayəndə heyəti Parisdən Vaşinqtona qədər yüksək dövlət
səviyyəsində qəbul edilmişdir. Bu, Azərbaycan
diplomatiyasının şanlı tarixinin səhifələrindən biridir.
Sovet hakimiyyəti illərində Ə.Topçubaşovun fəaliyyətinin
araşdırılmasına imkan verilməmiş, lakin bu məsələ yalnız
keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində yenidən gündəmə
gətirilmişdir.
A.Əlizadə vurğulamışdır ki, Ə.Topçubaşovun
elmi-publisistik irsinin nəşri və tədqiqi Azərbaycan
elminin qarşısında duran vacib məsələlərdən biridir.
Böyük şəxsiyyətlərin xatirəsinə göstərilən qədirbilənlik
hər şeydən əvvəl gənc nəslə vətəni tanıtmaq, öyrətmək
dərsidir. Bütün bunlara görə Prezidentimizə
minnətdarlığımızı bildiririk.
Daha sonra konfrans panel sessiyalarla davam etmişdir.
"ADA" Universitetinin prorektoru Fariz İsmayılzadənin
moderatorluğu ilə keçirilən panel sessiyada Azərbaycanın
Polşadakı səfiri, tarix elmləri doktoru Həsən Həsənov
çıxış etmişdir.
Əlimərdan bəy Topçubaşovun Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
parlamentinin sədri və çar Rusiyası I çağırış Dövlət
Dumasının müsəlman fraksiyasının rəhbəri vəzifəsində
səmərəli fəaliyyəti barədə söhbət açan Həsən Həsənov
görkəmli siyasi xadimin Azərbaycan dövlətçiliyinin
təşəkkülünə qiymətli töhfələr verdiyini qeyd etmişdir.
Səfir vurğulamışdır ki, azadlıq hərəkatının böyük
yüksəlişi dövrü Azərbaycan xalqına istedadlı, peşəkar
ictimai-siyasi xadimlər bəxş etmişdir. Onların həyat
amalı millətin mənafeyini, azadlığını və müstəqilliyini
müdafiə etmək idi.
Diplomat Ramiz Abutalıbov "Ə.Topçubaşov: görkəmli
xadimin şəxsi arxivindən sənədlər" mövzusunda çıxış
etmişdir. R.Abutalıbov Ə.Topçubaşovun şəxsi sənədləri
əsasında hazırlanan və müəllifi tarix elmləri doktoru
Salavat İsxakov olan kitab haqqında danışmışdır. Qeyd
olunmuşdur ki, bu kitab Ə.Topçubaşovun Rusiya Dövlət
Dumasında fəaliyyətinə dair yüzdən artıq sənəd əsasında
tərtib edilmişdir.
Ə.Topçubaşovun Dumada fəaliyyəti dövründə həm
Azərbaycanda, həm də Cənubi Qafqaz bölgəsində yaşayan
müsəlman əhalisinin hüquqlarının qorunması sahəsində
göstərdiyi xidmətləri xüsusi vurğulamaq lazımdır.
1906-cı ildə müsəlman əhalisinin əleyhinə hazırlanan
qanun layihəsi məhz onun fəaliyyəti nəticəsində qəbul
olunmamışdır.
"Əlimərdan bəy Topçubaşov və 20-ci əsrin əvvəllərində
Azərbaycanda ictimai-siyasi proseslər" mövzusunda çıxış
edən Azərbaycan Respublikası Prezidenti Katibliyinin
rəisi, tarix elmləri doktoru Dilarə Seyidzadə sovet
dönəmində öz həyatlarını ölkəmizin tarixinin tədqiqinə
həsr etmiş alimlərin mənbələrdə bu böyük şəxsiyyət
haqqında məlumatlara tez-tez rast gəldiklərini, lakin bu
barədə elmi mövzular götürüb işləməyə imkan
verilmədiyini demişdir.
D.Seyidzadə XX əsrin 60-cı illərində Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının Tarix İnstitutunun direktoru, görkəmli
alim, akademik Əlövsət Quliyevin bu mövzuya diqqət
yetirdiyini və bununla bağlı gənc tədqiqatçı kimi ona
tapşırıq verdiyini qeyd edərək demişdir: "Moskva Tarix
İnstitutuna göndərilən tələbələr arasında mən də var
idim. Tədqiqatın mövzusu Azərbaycanın Rusiyanın I
çağırış Dövlət Dumasında iştirakı haqqında idi. Mən
Moskvada tarixçilərlə görüşdüm. Onlar bizim
deputatlarımızın fəaliyyətinin elə də görkəmli
olmadığını söyləyirdilər. Ona görə də təklif etdilər ki,
mən onların müxalifət partiyalarından olan fəalların
tədqiqatlarına qoşulum. Lakin akademik Ə.Quliyev və
digər tarixçi alimlər çox düzgün mövqe seçdilər və
verilmiş mövzu üzərində işləməyimi tələb etdilər".
Çıxışına davam edən D.Seyidzadə bildirmişdir ki,
Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
təşəkkül tapmasında, diplomatik münasibətlərinin
qurulmasında böyük xidmətlər göstərmişdir.
ABŞ-ın Massaçusets Universitetinin professoru xanım
Audrey Altstadt çıxış edərək görkəmli ictimai xadim
Ə.Topçubaşovun fəaliyyətindən danışmış, Azərbaycanın bu
dövrdəki tarixinin çox aktual olduğunu söyləmişdir.
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda Cümhuriyyətin
yarandığını bildirən A.Altstadt parlament
respublikasında müxtəlif siyasi partiyaların təmsil
olunduğunu, Azərbaycanda demokratik sistemin
yaradıldığını qeyd edərək demişdir: "Belə bir demokratik
dövlətin Birinci Dünya müharibəsinin son ayları ərzində
yaranması gözlənilməz bir hadisə sayıla bilər. Əlimərdan
bəy Topçubaşov və digər görkəmli xadimlər Azərbaycanı
inkişaf etdirməyə çalışırdılar. Azərbaycan üçün bu çox
mühüm tarix və irsdir".
"ADA" Universitetinin dekanı Elnur Soltanovun
moderatorluğu ilə keçirilən ikinci paneldə ABŞ-ın
Prinston Universitetinin əməkdaşı Maykl Reynolds
"Əlimərdan bəy Topçubaşov və onun irsi: kənardan baxış"
mövzusunda məruzə ilə çıxış edərək Ə.Topçubaşovun xarici
işlər naziri vəzifəsi dövründə gördüyü işlərdən
danışmışdır. Bildirilmişdir ki, o dövrdə Amerika
hökuməti Ə.Topçubaşov şəxsiyyətinə böyük dəyər
vermişdir.
Qeyd edilmişdir ki, Ə.Topçubaşovun təkcə Azərbaycan
xalqının deyil, bütün Şərq xalqlarının azadlıq hərəkatı
tarixində əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. O, dövrünün
yüksək təhsil almış hüquqşünası, elm və ictimai xadimi,
milli ruhlu naşir olmuşdur. Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin yarandığı gündən dünyada tanıdılması
üçün bir hüquqşünas alim və siyasi xadim kimi
Ə.Topçubaşov var qüvvəsi ilə çalışmışdır.
Daha sonra Milli Məclisin deputatı, tarixçi alim Musa
Qasımlının "Əlimərdan bəy Topçubaşov: ictimai xadim
kimi", gürcüstanlı ekspert Georgi Momulianın "Əlimərdan
bəy Topçubaşov və onun Fransa hökuməti ilə
münasibətləri", Milli Elmlər Akademiyasının əməkdaşı
İradə Bağırovanın "Əlimərdan bəy Topçubaşov: siyasi
fəaliyyətin başlanğıcı", rusiyalı ekspert Səlahət
İsakovun "Əlimərdan bəy Topçubaşov tarixçi kimi",
Fransanın Beynəlxalq Diplomatiya Akademiyasının dosenti
Şirin Melikovun "Əlimərdan bəy Topçubaşov Fransanın
Beynəlxalq Diplomatik Akademiyasının üzvü kimi"
mövzularında çıxışları dinlənilmişdir.
Konfransda Rusiyanın Milli Kitabxanasının direktoru
Anton Lixomanov Əlimərdan bəy Topçubaşovun həyatına aid
dəyərli sənədin nüsxəsini "ADA" Universitetinin rektoru
Hafiz Paşayevə təqdim etmişdir. |
