|
Almaniyada ümumi təhsil
 Almaniyada
50 mindən çox orta məktəb, 3 mindən artıq gimnaziya
mövcuddur. Bu tədris ocaqlarında 12 milyondan çox şagird
təhsil alır.
Orta təhsil.
Almaniyada bütün uşaqlar 6 yaşdan etibarən 9 il ərzindlə
icbari qaydada məktəbə getməlidirlər. Dövlət
məktəblərində təhsil pulsuzdur. Adətən uşaqlar 4 il
ibtidai məktəbdə oxuyurlar. Sonra onlar müxtəlif növ
məktəblər - əsas məktəb, real məktəb və gimnaziyaya
daxil olur. Məktəblər şagirdlərin bacarıqlarına olan
tələblərə, həmçinin nəzəri və praktik təlim nisbətinə
görə bir-birindən fərqlənirlər. Bundan əlavə, ölkədə
birləşmiş məktəblər mövcuddur. Burada bütün növ
məktəblərin şagirdləri paralel şəkildə təhsil alır, bir
məktəbdən digərinə keçə bilirlər.
Əsas məktəbdə V sinifdən X sinfə qədər təhsil icbari, X
sinifdə isə könüllüdür. Real məktəbdə şagirdlər V
sinifdən X sinfə qədər oxuyur və sonda kamillik
attestatı alırlar.
Gimnaziyada federal torpaqdan asılı olaraq tədris
XII-XIII siniflərə qədər aparılır və kamillik
attestatının alınması ilə başa çatır. Bu attestat ali
təhsil müəssisələrinə daxil olmaq hüququ verir.
Məktəblərin əksəriyyətində dərslər günün birinci
yarısında aparılır. Məktəb təhsili kantonların (inzibati
ərazilərin) səlahiyyətinə daxildir. Məktəb siyasəti isə
təhsil və mədəniyyət nazirliklərinin Daimi Şurası
tərəfindən əlaqələndirilir.
İsveçrə Konfederasiyasında ümumi təhsil
 İsveçrə
Konfederasiyası 26 dairədən (kantondan) ibarətdir. Ölkə
dövlət tərəfindən maliyyələşən yüksək keyfiyyətli təhsil
sistemi ilə bütün dünyada tanınır. İsveçrədə ümumi
təhsil ibtidai və orta (orta təhsilin 1-ci və 2-ci
səviyyəsi) təhsil pillələrindən ibarətdir.
İbtidai təhsil.
İsveçrədə 6 yaşı tamam olmuş bütün uşaqlar icbari
təhsilə cəlb olunur. İcbari təhsil 9 illik olub, ibtidai
təhsili və orta təhsilin 1-ci səviyyəsini əhatə edir.
Ölkədə özəl icbari məktəblər olsa da, uşaqların
əksəriyyəti dövlət məktəblərində oxuyur.
İbtidai təhsil müddəti dairələrə görə 4, 5 və ya
6 il davam edir. Müxtəlif dairələr üzrə təhsilin
təşkili məsələlərində xeyli fərqlər mövcuddur.
Orta təhsilin 1-ci səviyyəsində əsasən ümumi fənlər
tədris olunur. Orta təhsilin 1-ci səviyyəsi üzrə
fəaliyyət göstərən müxtəlif növ məktəblərin bəzilərində
şagirdlərə daha praktiki biliklər öyrədilir, onlar peşə
ixtisasları istiqamətində hazırlanır. Digər məktəblərdə
isə orta təhsilin 2-ci səviyyəsində oxumaq üçün
şagirdlərə daha dərin biliklər verilir.
Qeyd etdiyimiz kimi, ölkədə dövlət əsaslı məktəblər daha
böyük nüfuza malikdir. Şagirdlərin 95 faizi dövlət
tərəfindən maliyyələşən məktəblərdə təhsil alır.
Dörd dövlət dilinə malik olan ölkə kimi İsveçrədə
çoxdilliliyin qorunmasına xüsusi diqqət yetirilir.
İcbari təhsil pilləsində şagirdlər ana dilləri ilə
yanaşı, ingilis dilini və rəsmi dövlət dillərindən
birini də öyrənirlər.
Orta təhsil.
Şagirdlər 16 yaşından təhsillərini orta təhsilin 2-ci
səviyyəsində davam etdirə bilərlər. Bəzi dairələrdə 3,
bəzilərində isə 4 il davam edən bu səviyyədə şagirdlər
ya peşə ixtisaslarına yiyələnərək əmək bazarının
iştirakçısına çevrilir, ya da ali məktəblərdə oxumaq,
təhsillərini davam etdirmək üçün biliklərə yiyələnirlər.
Orta təhsilin 2-ci səviyyəsi üzrə dörd növ məktəb
fəaliyyət göstərir. İstehsalat müəssisəsi təcrübəsi və
nəzəri kurslardan ibarət peşə məktəblərində təhsil
dairələrə görə 3 və ya 4 ildir. Bu məktəblərdə 300-dən
artıq müxtəlif peşəyə yiyələnmək mümkündür. Peşə yönümlü
orta təhsil müəssisələrinin məzunlarına ölkə üzrə
tanınan federal diplom verilir.
Peşə təhsilini bitirənlər öz ixtisasları üzrə bakalavr
dərəcəsinə yiyələnmək üçün əlavə təhsil kurslarında
oxuya bilərlər. Bundan sonra onlar qəbul imtahanı
vermədən tətbiqi elmlər üzrə ixtisaslaşmış
universitetlərə, tamamlayıcı imtahan verməklə isə
universitetlərə daxil olmaq imkanı qazanırlar.
Matura məktəblərində (dairə məktəbləri, orta məktəblər,
liseylər) şagirdlərə yeddi fənn üzrə geniş ümumi təhsil
verilir. Fənlər əsas və ikinci dərəcəli olmaqla iki
qrupa bölünür. Bu tədris ocaqlarında, əsasən,
universitetlərə daxil olmaq istəyən şagirdlər oxuyurlar.
İxtisaslaşmış orta məktəblərdə həm ümumi, həm də müəyyən
peşə, o cümlədən tibb, ictimai iş, təhsil, musiqi,
incəsənət sahələrinə aid spesifik fənlər tədris olunur.
Belə məktəblərdə oxuyan şagirdlər əlavə praktiki təlim
və ya kurslar keçdikdən sonra peşə təhsili sertifikatı
da əldə edə bilərlər.
Avstraliyada ümumi təhsil
 6
ştatdan ibarət federativ dövlət olan Avstraliya
İttifaqında ümumi təhsil 12 ildir.
İbtidai təhsil.
Avstraliyada ibtidai təhsil icbaridir. Ştatların və
ərazinin qanunvericiliyinə uyğun olaraq ibtidai təhsil
5-6 yaşdan 15-17 yaşa qədər olan dövrü əhatə edir.
Şagirdlərin təxminən 65 faizi dövlət məktəblərində, 34
faizi isə katolik və ya müstəqil məktəblərdə təhsil
alır.
Ölkədə icbari təhsilin təşəkkülü XIX əsrin ikinci
yarısına təsadüf edir. Avstraliya vətəndaşları üçün
dövlət məktəbləri pulsuzdur. Katolik və müstəqil
məktəblərdə isə təhsil pulludur. Bu təhsil
müəssisələrində dərs ləvazimatları, məktəbli formaları,
məktəb düşərgələri üçün və digər xərclər valideynlərin
üzərinə düşür. Katolik və müstəqil məktəblərdə birillik
təhsil xərci təxminən 300-350 Avstraliya dolları
arasında dəyişir.
Tipindən asılı olmayaraq bütün məktəblərdə eyni
kurikuluma əməl olunması tələb oluna bilər. Tədris
proqramlarında dünyəvi fənlər əsas yer tutsa da, bununla
belə, dini fənlərin də tədrisi mümkündür. Məktəblərin
əksəriyyətində vahid məktəbli formasından istifadə
olunur.
Orta təhsil.
Avstraliyada müxtəlif orta məktəblərdə müəyyən seçmə
fənlər tədris edilir. İbtidai və orta təhsil dövrü
birlikdə 12 il davam edir. Orta təhsil pilləsini başa
vuran məzunlara dövlət tərəfindən attestat verilir. Bu
sənəd Avstraliyanın bütün universitetləri, peşə və təlim
məktəbləri tərəfindən tanınmaqla bərabər, xarici
ölkələrin bir sıra universitetləri tərəfindən də qəbul
olunur.
Orta təhsil müəssisələrinin 90 faizində standart orta
məktəb kurikulumundan əlavə peşə təhsili də verilir.
Orta təhsil səviyyəsində tədris olunan əsas fənlərə
ingilis dili, riyaziyyat, cəmiyyət və ətraf mühit,
təbiət elmləri, texnologiya, tibb və fiziki tərbiyə
fənləri daxildir. Orta məktəblər beşgünlük dərs həftəsi
ilə işləyir və birnövbəlidir.
Bir sıra orta məktəblər kollec adlandırılır. Belə
kolleclərdə tədris olunan proqramlar vasitəsilə məzunlar
universitetlərə daxil ola və dərəcəli ixtisas ala
bilərlər.
İsrail Respublikasında ümumi təhsil
 Varislik
prinsipinə ciddi əməl olunan İsrailin təhsil sistemində
ümumi təhsilin müddəti 12 ildir.
İbtidai və orta təhsil.
Ölkədə 6 yaşından 18 yaşına qədər uşaqlar üçün təhsil
pulsuz və icbaridir. Formal təhsil ibtidai məktəblərdən
(I-VI siniflər) başlanır, keçid (VII-IX siniflər) və
orta məktəblərdə (X-XII siniflər) davam etdirilir.
İbtidai məktəbləri bitirən şagirdlərin təxminən 9 faizi
internat-məktəblərdə oxuyur.
İsrail cəmiyyətinin milli mənəvi dəyərlərə üstünlük
verməsi ölkənin təhsil sistemində də əksini tapır.
Ölkədə məktəblər 4 qrupa bölünür. Birincisi, şagirdlərin
əksəriyyətinin oxuduğu dövlət məktəbləri. İkincisi,
iudaizm dininə, adət və ənənələrinə əsaslanan dövlət
dini məktəbləri. Üçüncüsü, ərəb və Druza (Suriya və
Livanda İslam dininə əsaslanan dini sekta) tarixinin,
dininin və mədəniyyətinin tədris olunduğu ərəbdilli
məktəblər. Dördüncüsü, müxtəlif dini və beynəlxalq
təşkilatların dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən özəl
məktəblər. Son illərdə valideynlərin uşaqların təhsilinə
artan marağını nəzərə alaraq bir sıra yeni məktəblər də
yaradılıb.
Məktəbdə tədris olunan fənlərin əksəriyyəti icbari
akademik fənlərdən ibarətdir. Fənn mövzusu bütün sistem
daxilində vahid olduğu halda, hər bir məktəbə Təhsil
Nazirliyi tərəfindən təklif edilmiş çoxsaylı dərs və
tədris materiallarını müstəqil seçmək imkanı verilir.
Şagirdlərin vətənpərvərlik tərbiyəsinə xüsusi diqqət
yetirilir. Belə ki, məktəblilərə hər il milli
ideyalardan bəhs edən bir mövzu əhatəli şəkildə tədris
olunur. Bu sıraya demokratik dəyərlər, ivrit dili,
immiqrasiya, Yerusəlim, sülh, sənaye və digər müvafiq
mövzular daxildir.
Orta məktəblərin böyük əksəriyyətində təbiət və
humanitar elmləri üzrə akademik kurikulum əsasında
tədris aparılır. Bu pilləni bitirən şagirdlərə ali
məktəbə qəbul imtahanı (matrikul) sertifikatı verilir.
Bu sənədlə ali məktəblərə daxil olmaq mümkündür. Bəzi
orta məktəblərdə ixtisaslaşdırılmış fənn kurikulumları
tədris olunur. Bu proqram üzrə orta təhsil alanlara da
ali məktəbə qəbul imtahanı (matrikul) sertifikatı və ya
peşə diplomu verilir.
Orta texnologiya məktəblərində texniklər və
mühəndislərin 3 səviyyə üzrə təlimi təşkil edilir. Bu
tədris ocaqlarında oxuyan şagirdlər ya ali təhsilə
hazırlanır, ya peşə diplomları alır, ya da əməli
bacarıqlara yiyələnirlər.
Hərbi hazırlıq məktəblərində isə İsrail Müdafiə
Qüvvələri tərəfindən tələb olunan spesifik sahələr üzrə
kadrlar və texniklər hazırlanır. Qız və oğlanların
ayrıca oxuması üçün nəzərdə tutulmuş Yeşiva (yəhudi)
orta məktəblərində dini biliklər daha dərindən
öyrədilir. Ümumtəhsil məktəblərində isə müxtəlif peşə,
o cümlədən mühasibatlıq, mexanika, elektronika,
mehmanxana xidməti, qrafika sənəti və digər sahələr üzrə
fənlər də tədris olunur.
Orta məktəb yaşındakı şagirdlər həmçinin peşə
məktəblərində müxtəlif ixtisaslara yiyələnə bilərlər.
Sənaye, Peşə və Əmək Nazirliyi tərəfindən təklif edilən
peşə proqramları 3 və ya 4 illikdir. Bu proqramlarda
təhsilin ilk 2 ili nəzəri tədrisdən ibarətdir. Sonrakı
1-2 ildə isə həm nəzəri tədrisə, həm də seçilmiş peşə
üzrə istehsalat təcrübəsinə yer verilir. Peşə
məktəblərində bərbərlik, aşpazlıq, mexanika və digər
ixtisaslar üzrə kadrlar hazırlanır.
Bundan başqa, İsraildə istedadlı, fiziki, əqli və təlim
qüsuru olan uşaqlar üçün xüsusi, eləcə də fərdi
proqramlar təklif olunur. Fiziki, əqli və təlim qüsuru
olan uşaqlar 3 yaşından 21 yaşına qədər pulsuz təhsillə
təmin edilir.
Estoniya Respublikasında ümumi təhsil
 Estoniyada
ümumi təhsil əsas təhsil (təhsilin ilk pilləsi) və orta
təhsil (təhsilin ikinci pilləsi) səviyyələrindən
ibarətdir.
Əsas təhsil. Estoniyada uşaqlar 7 yaşından icbari və ya
əsas təhsilə cəlb olunur. İcbari təhsil I-IX sinifləri
əhatə edir. I-VI siniflər üçün nəzərdə tutulan ibtidai
məktəblər əsas təhsilin mühüm bir hissəsidir. VII-IX
siniflərində şagirdlər maraq sahələrinə uyğun olaraq
təmayüllər üzrə təhsil ala bilərlər.
Əsas təhsil 3 mərhələdə təşkil edilir:
* Birinci mərhələ - I-III siniflər;
* İkinci mərhələ -IV-VI siniflər;
* Üçüncü mərhələ -VII-IX siniflər.
Bələdiyyələr əraziyə uyğun olaraq əsas məktəbləri
müəyyən edirlər. Həmin məktəblərdə müvafiq əhatə
dairəsində yaşayan hər bir uşaq təhsil ala bilər.
Valideynlər məktəbin himayədarlar şurasında təmsil
olunmaqla təhsil müəssisələrinin inkişafına mühüm töhfə
verirlər.
Əsas təhsil üç milli kurikulum əsasında təşkil olunur.
Şagirdlərin həftəlik dərs yükü sinfin səviyyəsindən
asılı olaraq dəyişir: I sinifdə 20 dərs, II sinifdə 23
dərs, III-IV siniflərdə 25 dərs, V sinifdə 28 dərs,
VI-VII siniflərdə 30 dərs, VIII sinifdə 32 dərs, IX
sinifdə 34 dərs.
Əsas təhsil pilləsində eston dili və ədəbiyyatı, iki
xarici dil, riyaziyyat, təbiət elmləri, coğrafiya,
biologiya, kimya, fizika, tarix, humanitar elmlər,
ictimai elmlər, musiqi, təsviri sənət, fiziki təhsil,
əmək təlimi kimi icbari fənlər tədris edilir. Tədris rus
və digər əcnəbi dillərdə təşkil olunan məktəblərdə eston
dilinin ayrıca fənn kimi keçilməsi icbaridir. Həmçinin
ana dili eston dili olmayan şagirdlərin oxuduğu
məktəblərdə eston dili ikinci xarici dil kimi tədris
olunur.
Əsas təhsil pilləsini başa vurmaq üçün şagirdlərdən
müvafiq kurikulumu tamamlamaq və təyin olunmuş 3
imtahanı (eston dili və ədəbiyyatı, riyaziyyat və
şagirdin seçdiyi hər hansı digər bir fənn) uğurla vermək
tələb olunur. Əsas təhsil pilləsini tamamlaya bilməyən
və ən azı 17 yaşı tamam olmuş şagirdlər ya əsas təhsil
pilləsini başa vurmaq haqqında sənəd tələb edilməyən
peşə təhsili üzrə peşələrə yiyələnə və ya yaşlılar üçün
nəzərdə tutulan orta ümumi təhsil müəssisələrində əsas
təhsil ala bilərlər.
Əsas təhsil pilləsini uğurla başa vuran şagirdlər 3
illik ümumi orta və ya 3 illik peşə yönümlü orta təhsil
müəssisələrində təhsillərini davam etdirmək imkanı
qazanırlar. Həmçinin onların 3 illik ümumi orta təhsil
verən peşə məktəblərində və ya ümumi orta təhsil
verməyən, ancaq peşə bacarıqları aşılayan peşə təhsili
müəssisələrində oxuması mümkündür.
Orta təhsil.
Qeyd etdiyimiz kimi, orta təhsil müddəti 3 il olmaqla
X-XII sinifləri əhatə edir. Orta təhsil milli kurikuluma
uyğun olaraq həyata keçirilir. Hər bir məktəb milli
kurikuluma əsasən öz kurikulumunu hazırlayır. Orta
təhsil pilləsində bir tədris ili 35 həftə, bir tədris
həftəsi isə ən azı 32 dərs saatından ibarətdir.
Bu pillədə şagirdlər seçmə fənlərlə yanaşı, müvafiq
sahə, o cümlədən təbiət elmləri, humanitar elmlər və
digər sahələr üzrə dərin biliklərə və ya peşə
məktəblərində oxumaqla hər hansı peşəyə yiyələnə
bilərlər. Orta təhsil pilləsinin sonunda şagirdlər 5
fəndən imtahan verir. Bu imtahanlardan ən azı 3-ü dövlət
imtahanıdır.
Qeyd edək ki, 2008-2009-cu tədris ilində Estoniyanın
orta məktəblərində təhsil alan şagirdlərin sayı 31265
nəfər olub. 2011-2012-ci tədris ilindən başlayaraq
Estoniyada rus dilində tədris aparılan bütün orta təhsil
müəssisələrində tədris eston dilində təşkil olunur.
Orta təhsil pilləsini tamamladıqdan sonra şagirdlər
aşağıdakı istiqamətlər üzrə təhsillərini davam etdirə
bilərlər:
* Peşə təhsili müəssisələrində peşə təh
sili (0,5-3 il);
* Kolleclər və ya universitetlərdə ali peşə təhsili
(3-4,5 il);
* Universitet və ya digər ali təhsil müəssisələrində
bakalavriat təhsili (3 il), magistratura təhsili (2 il)
və ya doktorantura təhsili (3-4 il).
Hazırladı: Yusif ƏLİYEV,
"Azərbaycan müəllimi"
Ölkələrin səfirliklərindən, təhsil nazirliklərinin və
təhsilə aid digər qurumlarının rəsmi İnternet
saytlarından əldə olunan materiallar əsasında. |
