|
 Uşaqların
necə qidalandırılması bu gün cəmiyyətin böyük bir
qismini düşündürən və narahat edən vacib məsələdir. Bakı
şəhərindəki 4 nömrəli uşaq poliklinikasının terapevti
Sevinc İmanovanın mövzuyla bağlı fikirləri və məsləhəti
bu baxımdan maraqlıdır:
- Məktəblilərin faydalı və keyfiyyətli ərzaq məhsulları
ilə düzgün qidalanması onların sağlamlığı üçün çox
vacibdir. Əlbəttə, ilk növbədə valideynlər öz uşağının
təhsili ilə yanaşı, düzgün qidalanmasına da ciddi fikir
verməlidirlər. Şagirdlərin məktəb çantasında evdən
özləri ilə yemək götürmələri, əslində onların
mədə-bağırsaq infeksiyalarından qorunmasını təmin edir.
Uşaqların düzgün qidalanmaması onların nəinki bugünkü
sağlamlığını, həm də gələcək həyatını təhlükə altına
qoymuş olur. Düzgün və keyfiyyətli qidalanmayan uşaqlar
bir sıra sahələrlə yanaşı, təhsildə də irəli gedə,
yüksək fəallıq göstərə bilmirlər.
Mən bir həkim kimi onu valideynlərə tövsiyə edirəm ki,
süni surətdə enerji artıran qazlı içkilərin, qızardılmış
yeməklərin və çipslərin əvəzinə uşaqları süd, ayran,
yoğurt, meyvə suyu, təzə və yerli meyvələrlə
qidalandırsınlar. Təsadüfi, tez başa gələn yeməklərlə
mütəmadi qidalanan uşaqların əksəriyyətinin
mədə-bağırsaq sistemində problemlər, qurd
xəstəliklərinin törətdiyi fəsadlar müşahidə olunur.
Evdən kənarda, səyyar ticarət obyektlərində hazırlanan
"Fast food" - yəni tez başa gələn yemək tərzi ilə
böyüyən uşaqlar əslində normal qidalanmır, onların
sadəcə mədəsi dolur. Belə uşaqlarda tədricən sümükdə
kalsiumun miqdarı azalır və artıq 12-13 yaşlarında sümük
əriməsi kimi dəhşətli bir xəstəliyin təməli qoyulur. Bu
xəstəliyin-osteoporozun təməli uşaq yaşlarında
yaranmağa başlasa da, yaşlılıq dövründə daha sürətlə
üzə çıxır. Sümük möhkəmliyində ən mühüm şərt uşaqlıq
dövründə kifayət qədər kalsium tərkibli qidalardan
istifadə etməkdir. Bıçaqla kəsərkən dilimləri tez
qaralan bütün meyvələr - qızıləhmədi alma, heyva, nar,
xurma tərkibi kalsiumla zəngin olan nemətlərdir.
Uşaqların normal inkişafı üçün onlara mütəmadi süd də
verilməlidir. Məktəbli uşaqlarda indiki mövsümdə yuxarı
nəfəs yollarının kəskin respirator xəstəliklərinin geniş
yayılmasının səbəblərindən ən birincisi odur ki, onların
çoxu ev yeməkləri əvəzinə məktəbdə, mağazalarda,
marketlərdə satılan çips, çubuqlu şirələr, qarğıdalı
çöpləri, yumurta formasında olan şokoladlar və s. hazır
məmulatlarla qidalanırlar. Bu qidalar isə uşaqlarda
angina, yuxarı tənəffüs yollarının virus infeksiyaları,
həmçinin parazitlərə yoluxma, işləmə-qusma halları
yaradır. Uşaqların, hətta böyüklərin də əksəriyyətində
mədə-bağırsaq infeksiyalarının baş vermə səbəbi əsasən,
keyfiyyətsiz qidalarla bağlıdır.
Soyuq aylarda hava şəraiti, qapalı məkanlar və
havasızlıq ilə əlaqədar qrip virusu özünü daha çox
büruzə verir. Qripdən qorunmağın əsas yolu gigiyena ilə
yanaşı, həm də qidalanmadır. Xəstəlikdən qorunmaq üçün
ilk növbədə çoxlu təmiz su içməyi, tərkibi A, C, E
vitaminləri ilə zəngin olan qidalardan, yeni sıxılmış
təbii meyvə şirələrindən istifadə etməyi, səhər yeməyinə
xüsusi diqqət yetirməyi tövsiyə edirəm. Qida rasionunda
daim ət və ət məhsulları, yumurta, təzə meyvə-tərəvəz,
süd və süd məhsulları olmalıdır. Gün boyu bol maye qəbul
etmək, idmanla məşğul olmaq, müxtəlif şorbalar qəbul
etmək lazımdır.
İmmuniteti möhkəmləndirmək üçün hər gün eyni vaxtda
yatıb-durmaq, yatmazdan əvvəl otağın havasını mütləq
dəyişdirmək orqanizmin həm oksigen ehtiyacını ödəyir,
həm də otağın içindəki virusları məhv edir.
Mağazalarda, ayaqüstü qəlyanaltı obyektlərində satılan
qidalar nəinki keyfiyyətsizdir, üstəlik də onların
çoxunun tərkibi köhnə və şübhəli olur. Adətən uşaqlar
kolbasa və sosiskaya, üstü kremli, südlü şirniyyata,
dönərə, hamburgerə daha çox meyil edirlər. Halbuki, bu
qəbildən olan və günlərlə mağazalarda, ticarət
guşələrində qalan belə məhsullar əsl mikrob
daşıyıcılarıdır. Mən hətta onu da vurğulamaq istərdim
ki, bu gün gənc nəsildə meydana çıxan bir çox
problemlərin də səbəbi uşaq yaşlarından düzgün
qidalanmamaqla bağlıdır. Köhnə, keyfiyyətsiz,
mikroblaşmış qidalar xəstəlik mənbəyidir.
Ümumiyyətlə, uşaqları tez və hazır yemək sistemindən-
yəni, "Fast-food" yeməklərindən çəkindirmək lazımdır.
Fast-food yemək tərzi dedikdə nə başa düşülür? Bu, az
zaman ərzində çox sayda müştəriyə xidmət edən və ya
hazır birdəfəlik qablarda satılan ayaqüstü yemək
sistemidir. "Fast-food" tez və hazır yemek sistemi həm
də küçədə yeyilən yemək anlamındadır.
Uşaqların sağlamlığı naminə onları daha çox nələrdən
qorumaq lazımdır? "Fast-food" kateqoriyasından olan
bütün qida növlərindən uşaqları uzaq tutmaq onları ən
gözlənilməz və təhlükəli xəstəliklərdən sığortalamaq
deməkdir. Uşaqlara məsləhət görülməyən qida siyahısına
qızardılmış bütün ət növlərini, qızardılmış kartofu,
üzərinə bol tomat sousu və ya mayonez çəkilmiş xəmirli
məmulatları, normadan çox şirin olan sərinləşdirici
bütün qazlı suları, tərkibində yüksək kalorili yağ,
yumurta olan şirniyyatları da əlavə etmək lazımdır.
Çünki "Fast-food" qidalarının tərkibinin şübhəli olması,
ən təhlükəlisi isə qidanın təzə görünməsi üçün xüsusi
rəngləndirici maddələrin qatqı kimi istifadə edilməsi,
qidanın tərkibindəki duz və ya şəkərin miqdarının
normadan dəfələrlə artıq olması, bu qidaların küçələrdə
gigiyenik tələbata uyğun olmayan şəraitdə hazırlanması
onlardan bol-bol istifadə edən uşaq orqanizmini hətta
onkoloji problemlərlə də üz-üzə qoya bilir.
Məktəbli uşaqların qidalanmasına xüsusi diqqət
yetirilməlidir. Tam bişməmiş və qeyri-steril şəraitdə
hazırlanan yeməklər uşaqlarda bağırsaq qurdlarının əmələ
gəlməsinə səbəb ola bilir. Uşaq orqanizminin parazitlərə
yoluxmasının ilkin əlamətləri iştahasızlıq, qarın
nahiyəsindəki ağrılar, öskürək, yüksək hərarət, gərilmiş
qarın, ishal, bəzən isə qəbizlik, zəiflik, ümumi
halsızlıq, yatarkən ağızdan suyun axması və s.
Uşaqların evdən qoyulmuş yeməklərlə qidalanması
problemin təhlükəsiz həlli deməkdir.
Uşaqların yoluxucu xəstəliklərə qarşı dözümlü,
immunitetli olmaları üçün çoxlu meyvə yemələri
məsləhətdir. Uşaqlar hər fəslə uyğun meyvələrdən bol-bol
yeməlidir. Çünki mövsümi meyvələr insan orqanizminin
növbəti fəslə hazırlaşması üçün ən əvəzsiz bir nemətdir.
Bir qayda olaraq, şagirdlər səhər yeməyi yemədən evdən
çıxmamalıdırlar. Məhz məktəb dövrü uşağın fiziki
cəhətdən inkişaf etdiyi, böyüdüyü, sümüklərinin
möhkəmləndiyi, ömürboyu davam edəcək davranışlarının
qazanıldığı və necə qidalanması nəticəsində ortaya çıxa
biləcək xroniki xəstəliklərin təməlinin atıldığı bir
dövrdür.
Günə gümrah və nikbin başlaya bilmək, məktəbdə
keçirilən dərsləri başa düşmək, yadda saxlamaq, yaxşı
oxumaq baxımından səhər yeməyinin əhəmiyyəti çox
böyükdür.
Səhər yeməyində gərəkli vitaminlərlə və proteinlə zəngin
süd, pendir, təzə yumurta qəbul etmək uşaqların
inkişafı üçün zəruridir. Uşaqların gündəlik enerjiləri
üçün bəhməz, bal, mürəbbə kimi məhsullar da faydalıdır.
Onlar həm qanazlığının qarşısını alır, həm də yaddaşı
qüvvətləndirir. Səhər yeməyi zamanı hər uşaq heç olmasa
iki və ya üç dilim çörək yeməlidir. Təzə sıxılmış meyvə
suyu, qoz, fındıq ləpəsi hər zaman uşağın yeməyinin
yanında olmalıdır. Səhər yeməyi ilə nahar arasındakı ara
müddətdə yemək üçün uşağın yemək paketinə badam və ya
qoz ləpəsinin qoyulması sağlamlıq baxımından çox
vacibdir. Ara yeməyi yeməyən uşaq təbii ki, naharda və
ya şam yeməyində daha çox qida qəbul edəcək. Bu da
tədricən uşağın orqanizminin yüklənməsinə gətirib
çıxaran amildir.
Uşağın normal inkişafı üçün onun menyusunda tərkibi
dəmir və C vitamini ilə zəngin olan ət, balıq, toyuq,
yumurta, paxlalı bitkilər, yaşıl tərəvəzlər və bəhməzin
olması önəmlidir. Məktəblilərin qidalanması ilə bağlı ən
vacib amillərdən birincisi su və maye qəbuludur. Ən
xeyirli maye yeni sıxılmış meyvə şirəsi, süd, ayran,
həmçinin təbii ərzaqlardan çəkilmiş təmiz, qatqısız
şirələrdir.
Hörmətli valideynlər! Övladlarınızın düzgün
qidalanmasına ciddi fikir verin, onları təsadüfi
qidalardan uzaq tutun. Düzgün və sağlam qidalanma
uşağınızın gələcəyinə proqramlaşdırılmış sağlam həyat
tərzinin qarantıdır.
Söhbəti yazdı:
Ellada UMUDLU,
"Azərbaycan müəllimi" |
