|
Mikayıl CABBAROV,
Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri
 İnsanlar
yazı və oxunun nə olduğunu bilmədikləri bir zamanda belə
uşaqların tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirirdilər.
Tarixən Azərbaycan ailəsində uşağa, onun tərbiyəsinə
münasibət milli-etnik və mədəni dəyərlərimiz əsasında
formalaşmışdır. Uşağın dünyaya gəlməsi hər bir evə
sevinc, fərəh gətirən, ailə bağlarını möhkəmləndirən
mühüm amil kimi dəyərləndirilib. Övladının ağıl, kamal
sahibi olması, bir sənətə yiyələnməsi, ləyaqətli insan
olaraq formalaşması hər bir valideynin həyat amalını
təşkil etmiş, uşağın tərbiyəsində başlıca istiqamətə
çevrilmişdir.
Əslən azərbaycanlı, Şərq aləmində böyük filosof və alim
kimi məşhurlaşan Nəsirəddin Tusi "Əxlaqi-Nasiri"
əsərində "uşaq" anlayışı, onun təlim-tərbiyəsi,
şəxsiyyət kimi formalaşması üçün aparılmalı işləri üç
nisbi mərhələyə ayırır: "Uşaq doğulanda ilk növbədə ona
yaxşı bir ad qoymaq lazımdır... Daha sonra onu tərbiyə
etməyə, nizam-intizama öyrətməyə başlamaq lazımdır...
Elm dalınca getsə, ...əvvəlcə əxlaq dərsi vermək, sonra
isə hikmət nəzəriyyəsinə keçmək lazımdır".
Alim uşağı valideynin bağçasında ağaca bənzədir və
inanır ki, valideyn övladı necə yetişdirərsə, o cür də
bar verər. O, uşaqların tərbiyəsi ilə yanaşı, həm də
onların elmə, yaxud peşəyə yiyələnməsini, habelə
ünsiyyət bacarıqlarının inkişafını da təmin etməyi
valideynin əsas vəzifəsi hesab edir.
 Elmi-pedaqoji
araşdırmalar göstərir ki, insan ömür boyu öyrəndiyinin
böyük bir hissəsini altı yaşına qədər mənimsəyir. Məhz
bu dövrdə uşağın idraki və fiziki inkişafının təməli
qoyulur. Bu təməlin nə qədər möhkəm və düşünülmüş olması
şəxsiyyətin gələcək inkişafını təmin edir və onun həyat
fəlsəfəsini, cəmiyyətə baxışlarını müəyyənləşdirir.
Tərbiyə ümumbəşəri anlayış olsa da, hər bir xalqı
səciyyələndirən öz milli, mənəvi xüsusiyyətləri: ana
dili, dini, tarixi, ədəbiyyatı, incəsənəti, mədəniyyəti,
adət və ənənələri vardır. Bütün bunlar həmin xalqın
milli mənəviyyatını təşkil edir, böyüməkdə olan nəslin
tərbiyəsində böyük rol oynayır.
Ümumiyyətlə, insan tərbiyəsi, onun getdikcə kamilləşməsi,
cəmiyyət üçün dəyərli şəxsə çevrilməsi hər bir dövrdə
filosofların, pedaqoq-alimlərin tədqiqat obyekti olmuş,
tərbiyəetmə fəaliyyətinə insanın dünyaya gəldiyi ilk
günlərdən, hətta ana bətnində olarkən başlanmasının
vacibliyini tutarlı faktlarla sübuta yetirmişlər.
Uşaqların erkən vaxtlarından tərbiyə olunmasını həyata
keçirən xüsusi müəssisələrin olmadığı bir dövrdə bu
vacib məsələ bilavasitə ailələrdə yerinə yetirilmişdir.
 Zaman
ötdükcə insanların məşğulluğunun getdikcə artması
məktəbəqədər müəssisələrin yaradılması zərurətini
meydana çıxarmışdır.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin tarixi ondan
başlamışdır ki, XIX əsrdə Almaniyada Fridrix Frebel 3-7
yaşlarında uşaqların idraki, fiziki və sosial baxımdan
inkişafını təmin edən oyunlardan ibarət kurikulum tərtib
etmişdir. Bu kurikulumun tətbiqində əsas məqsəd uşaqları
məktəbə hazırlamaqdan ibarət idi. Təhsil işçiləri belə
təhsil proqramlarının faydasını müşahidə etdikcə
məktəbəqədər tərbiyə işi tədricən İngiltərə, Kanada,
Birləşmiş Ştatlarda da tətbiq edilməyə başlandı.
Sonralar bu, təhsilin ayrılmaz hissəsi kimi bütün
dövlətlər və cəmiyyətlər tərəfindən qəbul edildi.
Azərbaycanda məktəbəqədər təhsilin tarixi 1907-ci ildən
başlanmışdır. Məhz həmin ildə ilk dəfə olaraq Bakının
Bayıl qəsəbəsində Alisa Radçenko tərəfindən uşaq tərbiyə
müəssisəsi təşkil edilmişdir. Burada uşaqların fiziki,
bədii, əxlaqi və əqli inkişafı əsas hədəf kimi
müəyyənləşdirilmişdi. Sonrakı dövrlərdə məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinin şəbəkəsi genişləndirildi və
Azərbaycanın müxtəlif şəhər və rayonlarında yeni
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin təşkilinə başlandı.
Bununla belə, etiraf etmək lazımdır ki, keçmiş sovet
dönəmində ümumtəhsil məktəbləri ilə müqayisədə
məktəbəqədər təhsilin inkişafına, onun təkmil
infrastrukturunun yaradılmasına nisbətən az diqqət
yetirilmişdi. Bölgələrdə müasir, birtipli layihə ilə
tikilən müəssisələr xeyli azlıq təşkil edirdi.
İnkarolunmaz faktdır ki, ölkəmizdə məktəbəqədər
müəssisələrin inkişafı Azərbaycanın müstəqillik illərinə
təsadüf edir.
Hazırda Azərbaycan Respublikasında 111090 uşağı əhatə
edən 1677 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi, o cümlədən 537
uşaq bağçası, 1110 körpələr evi-uşaq bağçası, 25
körpələr evi, 5 məktəb-bağça, sağlamlıq imkanları məhdud
uşaqlar üçün 4 xüsusi uşaq bağçası, eyni zamanda 12
müəssisədə 19 xüsusi təhsil qrupları, 4 sanator tipli
məktəbəqədər təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.
Respublikamızda təhsilin bütün sahələrinə, o cümlədən
məktəbəqədər təhsilə dövlətimiz tərəfindən xüsusi diqqət
və qayğı göstərilir, xüsusi dövlət proqramları həyata
keçirilir. Məktəbəqədər təhsil sahəsində mövcud olan
problemlərin aradan qaldırılması, təhsilin müasir
tələblər səviyyəsində qurulmasının təmin olunması
istiqamətində kompleks tədbirlər yerinə yetirilir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə
təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında məktəbəqədər
təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı (2007-2010-cu illər)"
çərçivəsində 37 yeni məktəbəqədər təhsil müəssisəsi inşa
edilərək istifadəyə verilmiş, 52 məktəbəqədər təhsil
müəssisəsində əsaslı təmir işləri aparılmış,184 müəssisə
müvafiq avadanlıqlarla, o cümlədən oyuncaq və idman
avadanlıqları, texniki vasitələrlə təchiz olunmuşdur.
Eyni zamanda bütün məktəbəqədər təhsil müəssisələri
müxtəlif təlim vəsaitləri ilə təmin edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təsdiq etdiyi
2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun
qəsəbələrinin, habelə regionların sosial-iqtisadi
inkişafına dair dövlət proqramlarına əsasən, paytaxtda
və onun qəsəbələrində 174 məktəbəqədər müəssisə əsaslı
təmir olunmuş, 34 müəssisədə əsaslı təmir işləri gedir.
Respublikanın digər şəhər və rayonlarında 1 yeni
məktəbəqədər təhsil müəssisəsi inşa edilmiş, 41
müəssisədə əsaslı təmir işləri aparılmışdır.
Dövlət məktəbəqədər təhsil müəssisələri şəbəkəsinin
genişləndirilməsi ilə yanaşı, özəl sektorun da inkişafı
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yeni qəbul olunmuş "Körpələr
evlərinə, körpələr evi-uşaq bağçalarına, uşaq
bağçalarına, xüsusi uşaq bağçalarına və uşaq evlərinə
müddətli vergi güzəştlərinin verilməsi haqqında" qanuna
əsasən 2014-cü il yanvarın 1-dən başlayaraq 10 il
müddətinə məktəbəqədər təhsil müəssisələri Vergi
Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqi şəxslərin mənfəət
vergisini və sadələşdirilmiş vergini ödəməkdən azad
edilirlər. Bu isə uşaqların intellektual, fiziki və
psixoloji inkişafı üçün lazımi şəraitin yaradılması ilə
yanaşı, bu sahənin inkişafının təkcə dövlət sərmayələri
ilə deyil, həmçinin özəl sektorun iştirakının
stimullaşdırılması yolu ilə təmin etmək məqsədi daşıyır.
Məktəbəqədər təhsil Avropada yüksək ictimai əhəmiyyət
kəsb etməklə sosial xidmətlər qrupuna məxsusdur və
Avropa İttifaqının siyasətinin prioritetlərindən
biridir. Avropa İttifaqının üzvləri olan dövlətlər 3
yaşadək olan bütün Avropa uşaqlarının üçdə birinin və
bütün 3-6 yaşlı uşaqların 90 faizinin keyfiyyətli
məktəbəqədər təhsillə əhatə olunmasını hələ 2010-cu
ilədək vəzifə olaraq qarşıya qoymuş, 2020-ci ilədək isə
uşaqların məktəbəhazırlıq təhsilinə cəlbolunma
göstəricisinin yüksəldilməsini təklif etmişlər.
ABŞ-da məktəbəqədər təhsil icbari hesab edilmir. Lakin
2013-cü ilin fevral ayında bəyan edilmiş bütün
amerikalılar üçün erkən yaşlı uşaqların təhsili üzrə
Obama Planında hər bir uşağın məktəbəqədər təhsillə
təmin olunması təklif edilir. Bu məqsədlə böyük miqdarda
investisiya yatırımı nəzərdə tutulur. Amerikada
uşaqların məktəbəqədər təhsillə əhatə olunması həm
dövlət, həm də özəl sektor tərəfindən həyata keçirilir.
Çində məktəbəqədər təhsil pilləsi bütün cəmiyyətin
resurslarının səfərbərliyi sayəsində inkişaf etdirilir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində tətbiq olunan təhsil
proqramları sistemli, məqsədli və çoxtərəflidir. Çində 3
yaşdan 6 yaşadək uşaqlar məktəbəqədər təhsilə cəlb
olunur. Çin məktəbəqədər təhsilə olduqca ciddi diqqət
yetirən azsaylı ölkələrdən biridir.
Yaponiyada məktəbəqədər təhsil pilləsi məcburi deyil.
Yalnız valideynlərin arzusu ilə adətən uşaqlar dörd
yaşından uşaq bağçasına gedir. Bəzən valideynlər çox
məşğul olduqları halda onların uşaqları 3 yaşından uşaq
bağçasına götürülə bilər. Yaponiyada 1 yaşlı uşaqlar
üçün körpələr evi vardır, lakin uşaqları belə erkən
ailədən vermək məsləhət görülmür. Həmin müəssisələrə
uşaqların yerləşdirilməsi valideynin körpəsini 3 yaşadək
tərbiyə etmək imkanı olmamasını ciddi səbəblərlə
əsaslandırılmış xüsusi müraciəti olduğu halda mümkündür.
Rusiyanın 2013-cü ildə təsdiq edilmiş "Məktəbəqədər
təhsilin federal dövlət təhsil Standartı"na əsasən, bu
təhsilin başlıca məqsədi uşağın şəxsiyyətinin,
təşəbbüskarlıq və yaradıcılıq qabiliyyətlərinin, sosial
bacarıqlarının inkişaf etdirilməsidir. Bütün bunlara
böyüklərlə və yaşıdları ilə əməkdaşlıq şəraitində yaşa
uyğun fəaliyyət növləri vasitəsilə nail olmaq nəzərdə
tutulur. Uşaqların fərdi inkişafı və sosiallaşması üçün
inkişafetdirici təhsil mühitinin yaradılması əsas
istiqamət kimi qeyd edilir. Məktəbəqədər təhsil dövlət,
özəl və bələdiyyə müəssisələrində həyata keçirilir.
Beləliklə, dünyanın müxtəlif qabaqcıl təhsil
təcrübələrində müəyyən məqamlarda fərqli baxışlar
müşahidə edilsə də, konseptual yanaşma çox bənzərdir.
Fərqli mədəniyyət, pedaqoji elm və təcrübənin inkişaf
istiqamətlərinin özünəməxsusluğuna baxmayaraq, müxtəlif
ölkələrdə pedaqoqlar oxşar problemləri həll edirlər:
məktəbəqədər təhsilin məzmununun, metod və vasitələrinin
müəyyənləşdirilməsi, uşaqların harmonik, psixofiziki və
sosial inkişafı; müxtəlif yaş dövründə olan uşaqların
qarşılıqlı əlaqə təcrübəsinin zənginləşdirilməsi üçün
şəraitin yaradılması, onların mədəni-etnik müxtəlifliyi
barədə təsəvvürlərinin genişləndirilməsi; sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqlarla sağlam uşaqların birgə
tərbiyəsi və təlimi.
Göründüyü kimi, bütün dünyada məktəbəqədər təhsil və
onun inkişaf etdirilməsi ilə bağlı məsələlər öz
aktuallığını saxlayır.
Nəyə görə məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə bütün
uşaqların cəlb edilməsi bu qədər zəruridir? Məktəbəqədər
təhsil uşaqlara və cəmiyyətə nə verir? Tədqiqatlar
göstərir ki, məktəbəqədər təhsil müəssisələrində tərbiyə
almış uşaqlar istər idraki, emosional, istərsə də
fiziki baxımdan ümumi təhsil müəssisələrində təhsilə
daha hazırlıqlı olurlar. Burada uşaqlara kiçik
problemlərin həllinə nail olmaq üçün müstəqil şəkildə
çalışmaq, idraki və emosional, habelə fiziki fəaliyyətdə
olmaq öyrədilir. Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə
sosial bacarıqlar və davranış problemləri ilə gələn
uşaqlarda bir müddət sonra bunların aradan qaldırıldığı
müşahidə edilir.
Sirr deyil ki, bütün cəmiyyətlərdə insanlar müxtəlif
səbəblərdən fərqli sosial təbəqələrə mənsub olurlar. Bu
da dünyaya gələn körpələrin müxtəlif maddi, intellektual
səviyyəli ailələrdə formalaşmasına gətirib çıxarır.
Bəzən ailənin müəyyən maddi çətinlikləri olmasına
baxmayaraq, valideynlər övladlarının fiziki, psixi
baxımdan sağlam inkişafı, tərbiyəsi və təhsilinə xüsusi
qayğı ilə yanaşırlar. Bəzən də təəssüflə qeyd etmək
lazımdır ki, əksinə proses baş verir. Uşaqların
qidalanmasına, gigiyenasına kifayət qədər diqqətin
ayrılmaması, onların təhsilinin lazımi səviyyədə təşkil
edilməməsi, həkim nəzarətindən kənarda qalması uşağın
inkişafında müxtəlif ciddi problemlər yaradır. Belə
sosial fərqliliyin uşağın sağlamlığına və şəxsiyyət
olaraq tərbiyəsinə mənfi təsirlərini aradan qaldırmaq
üçün məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə uşaqların cəlbi
faizini yüksəltmək ciddi vəzifə kimi gündəmdə dayanır.
Məktəbəqədər təhsil dövlətə nə verir? Bu təhsil dövründə
uşaqların fiziki, sosial və idraki inkişafının
düşünülmüş şəkildə təşkili onun bütün gələcək taleyinə
öz təsirini göstərir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki,
mükəmməl məktəbəqədər təhsil yalnız təhsilin növbəti
mərhələsində uşağın nailiyyət göstəricilərinin
yüksəldilməsi baxımından əhəmiyyətli olmayıb, həm də öz
sosial, iqtisadi ehtiyaclarını təmin edən vətəndaşın
formalaşdırılmasında böyük rol oynayır. Belə
vətəndaşları olan dövlətdə isə kasıblığın səviyyəsi
aşağı düşür, cinayətkarlıq azalır. Bu da insanların
maddi rifahını və təhlükəsizliyini təmin edir. Bütün
göstərilənlər dövlətin və dövlətçiliyin qüvvətlənməsinə
xidmət edir.
"Təhsil haqqında" qanunda Azərbaycan dövləti qarşısında
öz məsuliyyətini dərk edən, xalqının milli ənənələrinə
və demokratiya prinsiplərinə, insan hüquqları və
azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və
azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və
yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirmək
təhsilin əsas məqsədlərindən biri kimi önə çəkilir.
Qanunda məktəbəqədər təhsilin ilk və vacib pillə olmaqla
ailənin və cəmiyyətin maraqlarına uyğun olaraq,
uşaqların erkən yaş dövründə intellektual, fiziki və
psixi inkişafını, sadə əmək vərdişlərinə və həyati
bacarıqlara yiyələnməsini, istedad və qabiliyyətinin üzə
çıxarılmasını, sağlamlığının qorunmasını, estetik
tərbiyəsini, şəxsiyyət kimi formalaşmasını, məktəb
təliminə hazırlığını, təbiətə və insanlara həssas
münasibətinin formalaşmasını təmin etməli olduğu
göstərilir, məktəbəqədər təhsilin inkişaf etdirilməsi
əsasən 3 səbəbdən vacib hesab edilir:
1. Aparılmış tədqiqatlara görə, uşaqların erkən yaşdan
təhsilinə qoyulan sərmayə iqtisadi və sosial baxımdan
daha yüksək faydalılıq əmsalına malikdir. Başqa sözlə,
tədqiqatlar göstərir ki, bu yaş dövründə uşağın
inkişafına xərclənən vəsait sonradan dəfələrlə artıq
gəlir gətirir.
2. Məktəbəqədər təhsil valideynlərə daha artıq dərəcədə
dəstək olmaqla qadınların məşğulluq göstəricilərinə
xüsusilə müsbət təsir edir.
3. Məktəbəqədər təhsil vasitəsilə uşaqlar arasında
bərabərlik imkanlarının yaradılması sonradan cəmiyyətin
müxtəlif sosial təbəqələri arasında fərqlərin azalmasına
gətirib çıxarır.
"Təhsil haqqında" qanunda fasiləsizlik, vəhdətlik,
dinamiklik təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas
prinsiplərindən biri kimi qeyd edilmişdir. Qanuna görə,
mövcud təhsil standartları, tədris proqramları və
planları əsasında təhsilin bir neçə səviyyədə əldə
edilməsi imkanı, təhsilin ayrı-ayrı pillələri arasında
sıx dialektik qarşılıqlı əlaqənin təmin olunması və onun
insanın bütün həyatı boyu ardıcıl davam etməsi vacib
məsələ olaraq irəli sürülmüşdür. Bununla belə,
respublikada məktəbəqədər yaşlı uşaqların təhsil
müəssisələrinə cəlbi 14,8 faiz təşkil etdiyindən bu
yaşda uşaqların 80 faizindən çoxu davamlı və ardıcıl
təhsil imkanından kənarda qalır. Halbuki Təhsil
Nazirliyi tərəfindən aparılmış milli qiymətləndirmə
tədqiqatları da sübut edir ki, bir ildən artıq uşaq
bağçasına getmiş uşaqlar ibtidai təhsilin sonunda uşaq
bağçasına getməmiş uşaqlardan ana dili fənni üzrə 4%,
riyaziyyat fənni üzrə isə 5% daha yüksək nəticə
göstərmişlər. Ona görə məktəbəqədər təhsil
müəssisələrindəki təlim-tərbiyə prosesi ailələrdəki eyni
prosesin, ibtidai təhsil isə məktəbəqədər təhsil və
məktəbə hazırlıq təliminin davamı kimi vahid sistemdə
birləşməlidir. Yalnız bu halda uşağın psixoloji və
mənəvi cəhətdən məktəb təliminə hazır olmasından
danışıla bilər. Belə bir sistemin qurulması, heç
şübhəsiz, ibtidai təhsilin keyfiyyətinə əhəmiyyətli
dərəcədə müsbət təsir göstərə bilər.
Məktəbəqədər təhsil sahəsində mövcud problemlərin artıq
yüksək səviyyədə tanınmasının nəticəsidir ki, bu təhsil
növü Azərbaycan dövlətinin təhsil siyasətində prioritet
sahə hesab edilmişdir. "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış"
İnkişaf Konsepsiyasında ölkə üzrə azyaşlı uşaqların
məktəbəqədər təhsilə cəlbolunma səviyyəsinin orta Avropa
göstəricisi səviyyəsinə çatdırılması əsas məqsəd kimi
təqdim edilir. Buna nail olmaq üçün isə məktəbəqədər
təhsil müəssisələri şəbəkəsinin genişləndirilməsi,
onların şərait və təchizatının yaxşılaşdırılması, habelə
bu sahədə müxtəlif tipli, məsələn, icma və ailə tipli
müəssisələrin yaradılmasına xüsusi önəm verilir.
Konsepsiyada göstərilən bu məqsədlərdən çıxış edərək
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2013-cü il 24
oktyabr tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası" sənədində məktəbəqədər təhsilin inkişafına
yönəlmiş bir sıra hədəflər öz əksini tapmışdır:
*
qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında məktəbəqədər təhsil
üzrə pedaqoji və idarəetmə heyətinin müstəqil
sertifikatlaşdırma (lisenziyalaşdırma) sisteminin
yaradılması;
*
erkən yaşlı uşaqların məktəbəqədər təhsillə əhatəsinin
90 faiz səviyyəsinə çatdırılması;
*
məktəbəhazırlıq təhsilinin (1 il) icbariliyinin təmin
olunması.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin Təhsil Nazirliyi ilə
birbaşa tabeçilik münasibətlərinin olmamasına
baxmayaraq, son 10 ayda Təhsil Nazirliyi tərəfindən
ümumtəhsil məktəblərində məktəbəhazırlıq qruplarının
yaranmasını dəstəkləyən addımlar atılmış, bu qruplara
cəlb edilən uşaqların vaxtından əvvəl I sinfə
müsahibəsiz qəbul olunması barədə qərar qəbul
olunmuşdur.
Strategiya sənədində eyni zamanda məktəbəqədər təhsil
üzrə kurikulumun tətbiqinin sürətləndirilməsi zəruri
hesab edilmişdir. Kurikuluma əsasən, məktəbəqədər təhsil
uşağın ətraf aləmlə harmoniyasını təmin etməyə, xeyirxah
hisslər oyatmağa, əməkdaşlığa və müsbət özünütəsdiqə
nail olmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Məhz bu dövrdə
uşaqlarda ətraf aləm haqqında ilkin təsəvvürlər,
təfəkkür elementləri formalaşır, ətraf aləmin
hadisələri, sadə qanunauyğunluqları arasında qarşılıqlı
əlaqələri müəyyənləşdirmək və əldə edilmiş bilikləri
müstəqil tətbiq etmək bacarıqları yaranır.
Məktəbəqədər təhsilin proqramı (kurikulumu) müasir dünya
təcrübəsinə uyğun yeni baxış və yanaşmalar əsasında
hazırlandığından onun etibarlılığını, nəzərdə tutulan
nəticələrin reallaşmasına hansı səviyyədə təminat
verəcəyini sınaqdan keçirmək üçün həmin proqramın
(kurikulumun) pilot qaydasında tətbiqi məqsədilə
respublikanın 15 pilot şəhər və rayonunda məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinin pedaqoji işçiləri üçün təlimlər
keçirilmişdir. Bu təlimlərdən 3093 tərbiyəçi keçmişdir.
Bununla yanaşı, məktəbəqədər təhsil müəssisələrində işin
keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə bir sıra pilot
layihələr həyata keçirilmişdir.
Azərbaycan hökuməti ilə Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası
(Dünya Bankı) arasında bağlanmış maliyyələşdirmə sazişi
çərçivəsində təsdiq olunan Təhsil Sektorunun İnkişafı
üzrə İkinci Layihədə nəzərdə tutulmuş "Məktəbəhazırlığın
inkişaf etdirilməsi" komponenti çərçivəsində
"Qısamüddətli təlim qruplarında məktəbəhazırlıq" və
"Valideynlərin maarifləndirilməsi" proqramları altı
pilot rayonda - Bakı şəhərinin Xətai, eləcə də Lənkəran,
Quba, Füzuli, Şamaxı, Göygöl rayonlarının uşaq
bağçalarında tətbiq edilmişdir. Bu layihələrə 626 uşaq
və 950 valideyn cəlb olunmuşdur.
2011-ci ildən 2014-cü ilin mart ayınadək davam edən 5
yaşlıların məktəbəhazırlığı işinin tənzimlənməsi üzrə BP
şirkətinin maliyyə dəstəyi ilə Müasir Təhsil və Tədrisə
Yardım Mərkəzi tərəfindən Şəmkir rayonunun beş kəndinin
uşaq bağçalarında "İcma nəzdində məktəbəhazırlıq
qruplarının təşkili" layihəsi həyata keçirilmişdir.
Bununla yanaşı, Avropa Birliyinin maliyyə dəstəyi ilə
Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi və Azərbaycana
Birgə Yardım Təşkilatı tərəfindən 2012-ci ilin yanvar
ayından Sumqayıt şəhəri, Siyəzən, Biləsuvar və Lənkəran
rayonlarında 17 özünədəstək qrupunda "Sosial Hüquqların
İnkişafı - həssas təbəqədən olan və məktəbəqədər təhsilə
cəlb olunmayan uşaqlar üçün icma əsaslı strategiyalar"
layihəsi həyata keçirilib. Bu layihə məktəbəqədər
təhsilə cəlb olunmayan 3-6 yaşlı uşaqların təhsil və
inkişaf istiqamətli xidmətlərdən istifadə etməsini, eyni
zamanda yerli məktəbəqədər təhsil müəssisələrində
innovativ pedaqoji texnologiyaların tətbiq olunmasına
yardım edilməsini və pedaqoji heyətin məktəbəqədər
təhsilin kurikulumu üzrə hazırlanmasını nəzərdə tutur.
Layihənin səmərəli həyata keçirilməsi məqsədilə həmin
qruplar Təhsil Nazirliyi tərəfindən müxtəlif metodik və
təlim vəsaitləri ilə təmin olunmuşdur.
YUNİSEF-in dəstəyi ilə 2013-cü ilin yay aylarında Şabran,
Gədəbəy və Yardımlı rayonlarında məktəbəqədər yaşlı
uşaqlar üçün on həftəlik məktəbəhazırlıq qrupları təşkil
edilmişdir. Bu qruplara 2163 uşaq cəlb olunmuşdur.
Təhsil Nazirliyi həmin qrupları zəruri təlim vəsaitləri
ilə təmin etmişdir.
Bu gün ölkəmizdə məktəbəqədər təhsil sahəsində görülmüş
müsbət işlərlə yanaşı, bir sıra həllini gözləyən
problemlər də mövcuddur. Bu problemləri 3 əsas hissəyə
ayırmaq olar: məzmun, kadr və infrastruktur.
Məktəbəqədər təhsilin kurikulumunun tətbiqi üzrə müəyyən
işlər görülsə də, obyektiv və subyektiv səbəblərdən bir
sıra çətinliklər mövcuddur.
Təbii ki, bu problem pedaqoji kadr hazırlığı ilə
bilavasitə əlaqədardır. Bu sahədə aparılan işlər zamanın
tələbinə cavab vermir. Məktəbəqədər təhsilin
kurikulumunun məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsi
peşəkarlıq baxımından ciddi problemləri olan bu
kadrların potensial imkanlarının fövqündədir. Hazırda
respublikanın məktəbəqədər təhsil müəssisələrində 14614
pedaqoi kadr çalışır. Lakin son illərdə onların
ixtisasartırması, kurikulumun tətbiqi və müasir təlim
texnologiyaları baxımından təkmilləşməsi müəyyən mənada
unudulmuşdur. Respublikanın kənd rayonlarında orta və
qeyri-ixtisas təhsilli şəxslərin məktəbəqədər təhsil
müəssisələrində pedaqoji kadr kimi işlə təmin olunması
problemin daha da dərinləşməsinə gətirib çıxarır.
Bildiyimiz kimi, peşəkar müəllim olmadan ən yüksək
səviyyədə hazırlanmış kurikulumun belə uğurlu
tətbiqindən söz gedə bilməz.
İnfrastruktura gəldikdə isə, respublika üzrə yaşayış
məntəqələrindən 75,5%-də məktəbəqədər təhsil
müəssisəsinin olmaması, mövcud müəssisələrin
əksəriyyətinin əsaslı təmirə ehtiyacının olması, maddi-texniki
bazanın zəifliyi, 354 məktəbəqədər təhsil müəssisəsində
məcburi köçkün ailələrinin məskunlaşması ölkə üzrə
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə uşaqların cəlbolunma
göstəricisinin aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur.
Göründüyü kimi, bu problemlərin aradan qaldırılması
istiqamətində həlledici addımlar atmağın vaxtı gəlib
çatmışdır. Cəmiyyətin müxtəlif xarakterli problemlərinin
həllində aparıcı rol oynayan Heydər Əliyev Fondu bu gün
də dəyərli təklif və təşəbbüslə təhsil sisteminə öz
töhfələrini verir. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən
məcburi köçkünlər üçün salınan 83 qəsəbədə 50 uşaq
bağçası tikilib. Eyni zamanda, Bakı şəhərində 11
məktəbəqədər təhsil müəssisəsi əsaslı təmir olunmuş, 7
yeni uşaq bağçası inşa edilərək istifadəyə verilmişdir.
Məlumat verildiyi kimi, 2014-cü il fevralın 24-də
Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun
prezidenti Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi ilə Fondun
yeni layihəsinin - məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin
inkişafı proqramının təqdimatı keçirilmişdir. Proqram
ölkəmizin bütün bölgələrində uşaq bağçalarının
genişmiqyaslı tikintisi, yenidənqurulması və əsaslı
təmirinin dəstəklənməsini nəzərdə tutur. 2005-ci ildə
Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə "Yeniləşən
Azərbaycana yeni məktəb" layihəsinin qısa müddət ərzində
uğurla icra olunduğu kimi qeyd olunan layihənin köməyi
ilə məktəbəqədər təhsil infrastrukturunun
müasirləşdirilməsinə, məktəbəqədər təhsilin səviyyəsinin
yüksəlməsinə, mövcud problemlərin tam aradan
qaldırılmasına nail olunacağına əminliyi ifadə etmək
istərdik.
Bu layihənin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, onun uğurla
həyata keçirilməsi gələcək nəsillərimizin təhsil
nailiyyətlərinə müsbət təsir göstərəcək, cəmiyyətin
bütün təbəqələrini əhatə edəcək və nəticə etibarilə
ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı üçün böyük töhfələr
verəcəkdir.
"Azərbaycan" qəzeti,
14 mart 2014-cü il |
